check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 2-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, von Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega und Martine Ostorero

Zitation: SDS VD D 1 2-1

Lizenz: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jaquet Durier, de Blonay

1448 März 3 – 15. Château de La Tour-de-Peilz

Jaquet Durier, de Blonay, détenu au château de La Tour-de-Peilz, comparait le 3 mars 1448 devant le vice-inquisiteur Henri Chouvet et le vicaire épiscopal Léopard de Bosco, à la requête du châtelain et en présence de ce dernier et des nobles et bourgeois de La Tour-de-Peilz. Lors de cette première séance, Jaquet avoue spontanément son crime. Le lendemain, il poursuit ses aveux et dénonce dix personnes (7 hommes et 3 femmes). Le 6 mars, l’accusé ratifie ses aveux devant le vicaire Léopard de Bosco, en l’absence du vice-inquisiteur Chouvet. Ce dernier est remplacé le 9 mars par l’inquisiteur dominicain Pierre d’Aulnay, qui préside la cour dès ce moment et jusqu’à la fin du procès. Devant la cour présidée par l’inquisiteur et le vicaire de Bosco, Jaquet Durier ratifie ses aveux, abjure son hérésie et demande l’absolution. Le 11 mars, le procureur de la foi, Pierre Rondinel, produit contre lui un interrogatoire en quinze articles. Compte tenu des variations dans les réponses de l’accusé, le procureur demande une sentence interlocutoire de torture. Le jour même, la sentence interlocutoire est rendue par la cour et exécutée immédiatement. Jaquet complète ses aveux lors des interrogatoires des 11 et 12 mars, et augmente aussi le nombre de complices jusqu’à trente-trois personnes (23 hommes et 10 femmes). La sentence est rendue le 15 mars sous l’église de La Chiésaz, église paroissiale de Blonay : il est jugé hérétique et remis au bras séculier.

Les procès de Jaquet Durier (SDS-VD-D_1-2-1 : ACV, Ac 29, p. 5–28), de Catherine Quicquat (SDS VD D 1 3-1 : ACV, Ac 29, p. 29–43), de Pierre Munier (SDS VD D 1 4-1 : ACV, Ac 29, p. 44–55), de Pierre Chavaz (SDS VD D 1 5-1 : ACV, Ac 29, p. 56–71) et de Pierre Antoine (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 104–119) ont été intentés entre 1448 et 1449. Ils sont les témoins d’une vaste chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique et dans le Nord vaudois au milieu du XVe siècle.

Le procès de Jaquet Durier occupe les pages 5 à 28 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier qui compte douze folios utilisés chacun des deux côtés. La page de garde (p. 5) contient l’indication d’une enquête secrète dont on n’a pas conservé trace. La page 6 est restée vide. Le procès a été rédigé par trois mains différentes. Les premières séances, alors que le procès était dirigé par le vice-inquisiteur Henri Chouvet, ont été rédigées par un notaire anonyme. Une deuxième main, aussi anonyme, rédige la séance du 6 mars, alors que le vicaire épiscopal Léopard de Bosco poursuit seul l’interrogatoire en l’absence de Chouvet. C’est aussi cette deuxième main qui a rajouté les indications marginales et qui est intervenue pour corriger le texte de base ou ajouter un autre élément au moyen d’un signe graphique. Lors de l’intervention de l’inquisiteur dominicain Pierre d’Aulnay, pendant la séance du 9 mars, et jusqu’à la fin du procès, les actes ont été rédigés par le notaire Claude Burritaz, qui authentifie le document à l’aide de son signet.

Editionstext

[Registraturvermerk am linken Rand von Hand des 20. Jh.:] 1448 3 marsDatum: 3.3.1448

1er mars 1448

a–bSequitur informatio secreta sumpta per venerabilem virum fratrem Petrum de AlnetoPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: 1, heretice pravitatis inquisitoremBegriff: a Sede apostolica specialiter deputatum in terra c RomamonasteriiOrt: d contra omnes et singulos infrascriptos anno Domini mo cccc xlmo octavo et die prima mensis marciiOriginaldatierung: 1.3.1448–a

fContra Jaquetum Durie alias CostumiezPerson: parrochie de BlonayOrt: . Rechtssbündig

[S. 6]Seitenumbruch

[S. 7]Seitenumbruch

Processus Jaqueti Durie alias CostumiezPerson: Zentriert

3 mars 1448

gIn nomine Domini amen. Nos frater Henricus ChovetiPerson: vicegerensBegriff: in hac parte venerabilis et religiosi viri fratris Petri de AlnetoPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: , inquisitoris heretice pravitatis in diocesi LausannensiOrt: et nonnullis aliis auctoritate apostolica deputati, et Leopardus de BoscoPerson: officialisBegriff: ViviaciOrt: , vicariusBegriff: in hac parte reverendi in ChristoPerson: patris et domini nostri Georgii de SaluciisPerson: miseratione divina LausannensisOrganisation: episcopiBegriff: et comitisBegriff: , notum facimus universis quod cum Jaquetus Durier alias CustumierPerson: parrochie BlonayOrt: dicte Lausannensis diocesisOrt: super causam heresisBegriff: apud castrum Turris de PeylAusstellungsort: detineretur et crimen huiusmodi confessus fuisset, ad supplicacionem et preces castellani dicti castri, ad interrogandum et inquirendum cum dicto JaquetoPerson: de huiusmodi crimine per eundem commisso, die dominica in qua cantatur in sancta Dei matre ecclesia pro officio seu introitu misse Letare2 que fuit tercia mensis marcii anno Domini mo quatercentesimo xlmo octavo a NativitateOriginaldatierung: 3.3.1448 sumpto, de gratia speciali, apud dictum locum et dictum JaquetumPerson: interrogandum unacum hhonorabilibus viris Petro RosPerson: vicecastellanoBegriff: dicti loci TurrisOrt: , Jacobo de FluminePerson: castellanoBegriff: MustruaciOrganisation: pro inclito milite domino Johanne de GingynPerson: condominoBegriff: dicti loci, Henrico de MelletPerson: , Johanne de VerchiacoPerson: clericoBegriff: et burgensiBegriff: dicte ville TurrisOrganisation: , accessimus, et ipso JaquetoPerson: coram nobis in camera dicti castri sita subtus capellam eiusdem castri propeKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: antei j–Prima confessioMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–j ignem constituto, ipse JaquetusPerson: spontanea voluntate sua confessus fuit et recognovit Johannem de MosselPerson: k–Nomen diaboliBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–k supradictum3 ope et auxilio demonisBegriff: magistri sui SatamPerson: nuncupati occidisse seu quosdam pulveresBegriff: l per dictum demonem sibi tunc traditos in personam dicti [S. 8]Seitenumbruch JohannisPerson: projecisse ipsumque percusisse seu tetigisse ; ex quibus pulveribus percussione et tactu dictus JohannesPerson: incontinenti infirmitatem recepit, de qua – ut credit – m–HomicidiumBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–m infra paucos dies post ab humanis decessit. Qua quidem confessione facta, quia tarde erat, eundem JaquetumPerson: ulterius non interrogavimus sed sibi assignavimus diem lune sequentemDatum: Montag, 4.3.1448 hora septimaZeitspanne: nachmittags de mane ad se advisandum plenius et confitendum scelera et delicta ipsius in hoc crimine heresisBegriff: perpetrata et commissa ; et nichillominus n–MonitioBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–n ipsum monuimus per viscera misericordie Domini nostri Jhesu ChristiPerson: quaternusHinzufügung zwischen zwei Zeileno vellet omnia et singula tam per ipsum quam suos complices in huiusmodi crimine commissa detegere mendacio semoto, presentando sibi quod si sponte, continuo et confestin, prout volunt canonice sanciones, confiteretur et detegeret, ipsum ad penitenciam et misericordiam Ecclesie admicteremusKorrektur überschrieben, ersetzt: admitterentp et reciperemusKorrektur überschrieben, ersetzt: reciperentq juxta ordinacionem canonicarum sancionum.

4 mars 1448

Die vero lune sequenti que fuit quarta mensis marcii anno quo supraOriginaldatierung: 4.3.1448, nos prefati judices ad supradictum JaquetumPerson: unacum venerabilibus et discretis viris dominis Petro de PascuisPerson: , Petro RenczotPerson: et Petro MugnemPerson: capellanisBegriff: , honorabilibus et discretis viris Petro RosPerson: vicecastellano ville Turris de PeylOrt: , Jacobo de FluminePerson: castellano in predicta parrochia MustruaciOrt: pro dicto nobili inclito domino Johanne de GingynPerson: , Johanne de TavelloPerson: domicelloBegriff: , fratre Petro CuscheronPerson: [S. 9]Seitenumbruch et Johanne de BerchiePerson: clerico accessimus, et constituto coram nobis dicto JaquetoPerson: in loco et coram testibus quibus supra receptoque ab eodem corporali juramento r–JuramentumMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–r ad sancta Dei euvangelia in manibus nostris per ipsum JaquetumKorrektur überschrieben, ersetzt: asPerson: tacta prestito de dicendo puram et meram veritatem tam de se quam de suis complicibus. Ipse JaquetusPerson: in libertate constitutus, recepto prius a dictis testibus ad sancta Dei euangelia simili juramento, videlicet quod de hiis que dictus JaquetusPerson: confiteretur et detegeret nullam mencionem viventi facerent nec illa publicarent quovismodo nisi de licencia justicie, quodque adversus eundem JaquetumPerson: aut alium occasione confessionis huiusmodi processusHinzufügung am rechten Randt non formarent neque de illis testimonium perhiberent u–Secunda confessioMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–u sine licencia nostrorum judicum, dixit, deposuit et recognovit sua spontanea voluntate atque confessus fuit verum existere quod quadam die venerisZeitspanne: Freitag, videlicet die qua dictus Johannes de MosselPerson: defunctus infirmitatem recepit, ipse v–Complices in crimineMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–v JaquetusPerson: et Anthonius BronPerson: de Laz ChiesazOrt: parrochie BlonayOrt: et plures alii quos dicit non noscere, eratKorrigiert aus: erantw in nemore de La HarbereazOrt: , et magister suus SatamPerson: venit ad eum et pro vindicando cor suum dicti JaquetiPerson: de dicto Johanne de MosselPerson: , cui malum volebat ad causam certarum pignoracionum et cuiusdam pretii per dictum Johannem de MosselPerson: velut mistralemBegriff: castellani dicti loci factarum, et ipsum JaquetumPerson: portavit usque ad quandam vineam ipsius Johannis de MosselPerson: sitam versus grangiam nuncupatam vulgariter douz ReysOrt: Sprachwechsel: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: de]4 in parrochia BlonayOrt: in qua ipse Johannes de MosselPerson: pro [S. 10]Seitenumbruch tunc putabat vites et laborabat, et dum fuit ibidem vidit et cognovit supradictum Anthonium BronPerson: x–et Jacobum de saPerson: in quodam itinere publico ibi prope Jacobi de saPerson: . –x. Et tunc dictus magister suus SatamPerson: tradidit sibi in manibus suis dicti JaquetiPerson: quoddam y unguentumBegriff: brunetum et dixit sibi dicto JaquetoPerson:  : « Tange dictum Johannem de MosselPerson: de huiusmodi unguento per testiculos et videbis quid faciet ».
Et tunc dictus JaquetusPerson: secrete in quadam nube existens ad dictum JaquetumKorrigiert aus: JohannemPerson: z ivit et cum dicto unguento cum manu dextra testiculos per retro tetigit, et incontinenti dictus aa–Quomodo per tactum suum alius incurrit infirmitatem mortisMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–aa JohannesPerson: incepit ire per dictam vineam et redire hinc et inde et non poterat durare. Subiungens idem JaquetusPerson: quod hiis factis dictus magister suus eundem reduxit et apportavit ad quodam iter publicum existens subtus predictam vineamab dicti Johannis de MosselPerson: ac et ibidem dictus magister suus SatamPerson: ipsum dimisit, et nescit quid ipse magister suus devenit nec ulterius dictumKorrektur überschrieben, ersetzt: usad Anthonium BronPerson: ae vidit ; et dicit quod tunc ipse JaquetusPerson: ad quandam ipsius vineam accessit et in illa putavit tota dieZeitspanne: tags ab illa hora usque ad noctemZeitspanne: nachts.
af–Quomodo et quando intravit synagogamBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–af Item subiunxit idem JaquetusPerson: quod sunt circa undecimZeitspanne: 11 Jahre vel duodecim anniZeitspanne: 12 Jahre proxime lapsi quod ipso JaquetoPerson: existente in quodam campo suo contiguo domi sue loci de AveneresOrt: parrochie BlonayOrt: et deambulando per ipsum campum melencoliose quidam Petrus dictus RuvynazPerson: de BrentOrt: parrochie MustruaciOrt: qui fuit combustus propter crimen heresis, venit ad eum circa horam gentaminisBegriff: Zeitspanne: mittags de mane circa septimam vel octavam horam temporeZeitspanne: nachmittags [S. 11]Seitenumbruch estatis unacum eodem quodam socio inducto panno violete brunete, sibi JaquetoPerson: ignoto.
Qui Petrus Ruvynaz Person: dixit eidem JaquetoPerson:  : « Quid habetis vos, magister medice, vos estis totus melencolicus et turbatus ».
Qui JaquetusPerson: respondit eidem : « Ita sum ».
Et tunc dictus Petrus RuvynazPerson: dixit eidem JaquetoPerson:  : « Opportet vos nobiscum ire, et habebitis tanta bona quod numquam eritis pauper nec unquam duxistis tale tempus nec tale gaudium sicut habebitis ». Et tunc dictus JaquetusPerson: quesivit a dicto PetroPerson: qualis socius erat ille qui secum venerat.
Qui Petrus RuvynazPerson: dixit eidem quod erat quidam bonus socius qui vocabatur SatamPerson:  : « Cui si vos vellitis credere, ipse faciet vos divitem. Sed opportet quod vos detis eidem unam unciam digiti vestri ».
Qui JaquetusPerson: respondit : « Pro divitiis ego faciam omnia ». Et tunc eidem SatanePerson: ag–Pro divitiis habendis intravit synagogamMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ag dedit unciam sui parvi digiti manus dextre, dicens ulterius quod ipse ad instigacionem dicti Petri RuvynazPerson: negavit ah–Hic est apostataBegriff: a fide et mentitur ut infraMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ah ibidem Deum ore tamen et non corde, et dictum SatamPerson: in magistrum suum accepit.
Interrogatus utrum aliquid aliud fecerit aut fuerit dictum vel preceptum, dicit quod non, de quo recordetur.
Quibus confessatis eundem JaquetumPerson: monuimus caritative, ut ipse omnia et singula per eum commissa detegere vellet penitus et sine ficcione, et idem JaquetusPerson: dilacionem postulavit ad se meliorandum et advisandum. Cui terminum assignavimus horam vesperorumZeitspanne: abends dicte dieiDatum: 4.3.1448, presentando eidem misericordiam et gratiam Ecclesie iuxta canonicas sanciones.

4 mars 1448, plus tard

Hora vesperorumZeitspanne: abends dicte diei advenienteOriginaldatierung: 4.3.1448 in presencia quorum supra dicto JaquetPerson: coram nobis in loco prementionato [S. 12]Seitenumbruch judicialiter et libere constituto receptoque ab eodem JaquetoPerson: corporali juramento super sanctis Dei euvangeliis in manibus nostris prestito de dicendo meram et puram veritatem super premissis, dixit, recognovit et confessus fuit quod Petrus Ruvynaz Person: venit ad eum cum socio de quo supra fit mencio, loco, anno et tempore premissis etHinzufügung zwischen zwei Zeilenai fecit sibi fieri in dicto campo ipsius JaquetiPerson: prout supra deposuit, addens dictus JaquetusPerson: quod eidem magistro suo SatanePerson: aj–Hic variat quia alias supra dixeratMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–aj dedit ak onciam digiti sui bono corde et ore, quam dictus magister suus volebat incontinenti habere, sed ipse JaquetusPerson: rogavit eum ut eam sibi dimitteret, quia dum tempus esset, ipsam bene haberet ; dicens ulterius quod a tempore quod ipse fuit detentus in castro TurrisOrt: , dictus magister suus venit ad eum pro habendo dictam al onciam, quam sibi dederat, sed habere non potuit, quia vix potuit sibi am–respondere, taliter fuerat ante tractus ad cordam.Hinzufügung am rechten Rand–am
Item dixit idem JaquetusPerson: quod in eodem campo dictus Petrus RuvynazPerson: sibi dixit : « Vos opportet discere ad faciendum poncetumBegriff: , et facietis hoc quod volueritis ». Qui JaquetusPerson: dixit : « Ego bene volo, dummodo sit bonus ». Qui Petrus RuvynazPerson: dixit : « Vos numquam vidistis similem ». Et dixit : « Vos recipietisHinzufügung zwischen zwei Zeilenan de quadam herba vocata torazBegriff: Sprachwechsel: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: de]5, de qua qui comedit de mane, si non comedat incontinentiHinzufügung zwischen zwei Zeilenao de herba dicta lavanda6, non comedit in vespereKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: vestap, et facietis poncetum ». Tunc dictus JaquetusPerson: dixit : « Vos aq docuistis me noscereKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: facerear unam pravam herbam. Ego eam nolo addiscere ».
Qui Petrus RuvynazPerson: replicavit : « Ymo facietis, quia vos estis as medicus, et medici debent uti omnibus rebus ».
Quibus dictis, dictus SatamPerson: murmurando et loquendo videre suo sicut Greci7, dixit : « Non nocebit tibi nimis, ymo erit tibi melius ».
Et tunc dictus [S. 13]Seitenumbruch PetrusPerson: dixit eidem JaquetoPerson:  : « Vos opportet ulterius facere, videlicet negare Deum, faciem eius et crucem, sacramentum altaris, Trinitatem et sanctum baptismum ».
Qui JaquetusPerson: hoc facere renuit prima fronte, et tunc dictus Petrus RuvynazPerson: sibi dixit : « Opportet quod vos faciatis at pro pecuniis, quia ego faciam vobis dare per istum socium – au ostendendo sibi dictamKorrigiert aus: dictumav SatamPerson:  – qualibet die lune quinque solidos lausannensesWährung: 5 Lausanner Sol  »aw. Et tunc dictus SatamPerson: aliqualiter male contentus, ut sibi JaquetoPerson: apparebat, eo quod hoc renuebat facere, nichil dicebat, sed ibidem stabat repletus dispectione.
Et tandem ipse JaquetusPerson: ibidem negavit Deum, ax–Hic est apostataMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ax Trinitatem, baptismum, faciem et crucem Dei atque altaris sacramentum bono corde et osculatus fuit dictum SatamPerson: in culo qui habebat caudam quasi ayrufam postratumKorrigiert aus: prostratumaz ad terram sine brachisKorrigiert aus: brachiisba etHinzufügung zwischen zwei Zeilenbb inclinando se dictus JaquetusPerson: ad terram et flectando genua bc eidem fecit homagiumBegriff: .
Quibus factis Petrus RuvynazPerson: et dictus SatamPerson: ac ipse JaquetusPerson: a dicto loco per aerem accesserunt ad quandam planchiam existentem supra CastellumOrt: versus Loz LuselOrt: 8 inter duo nemora, bd–et dictus SathanPerson: portabat eosHinzufügung am linken Rand mit Einfügungszeichen–bd, et reperit ibidem quandam mensam munitam trabichetisBegriff: , gausape, pane, vino et carnibus verutis valde bonis, que erant suo videre porcinales et de parvis mutonibus, que be–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–be erant dulces, et ibidem interfuit uxorPerson: Henrici de LestraPerson: 9, Johannes AymonetPerson: , Johannes GroulonPerson: et JohannetaPerson: uxor tunc Jaqueti BoveronPerson: de CojonayOrt: , que postmodum fuit uxorPerson: Georgii ChamnexPerson: , et [S. 14]Seitenumbruch plures alie persone quas dicit se non cognoscere.
Item interrogatus quid ibidem fecerunt, dicit quod obsculati fuerunt unus post alium in culo dicti SatamPerson: prout supra, et postmodum dictus SatamPerson: murmurando dixit eis : « Saraz, sarazSprachwechsel: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: de] »10, et tunc ceperunt ire ad mulieres et bf tunc ipsi ceperunt uxoremPerson: dicti BoveronPerson: , videlicet dicti Johannes AymonetPerson: , Johannes GroulonPerson: et plures alii, et cognoverunt eam per retro unus bg–SodomiaMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–bg post alium more brutorum ; et dictus SatamPerson: erat ad partem qui ipsos respiciebat. bh–Item dixit quod ipse non habuit societatemBegriff: alicuius mulieris, quia erat antiquus et non curabatHinzufügung am linken Rand mit Einfügungszeichen–bh.
Item dixit quod Petrus RuvynazPerson: predictus sibi dixit : « Te opportet jurare per juramentum quod fecisti magistro nostro, de non revelando factum nostrum et personas nostras, sub pena maximi verberis, et nos non te incusabimus similiter », quodque ad sinagogamBegriff: 11 iretKorrektur oberhalb der Zeile, Streichung durch einfache Durchstreichungbi tociens quociens bj–Promittunt non accusare suos complicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–bj dictus Petrus RuvynazPerson: sibi diceret et faceret scire sub dicta pena.
Et hiis factis reversus est ad domum suam ita cito sicut iverat, et paulo post fuit infirmus spatio unius anni12 cum dimidio vel circa, subiungens quod quando fuit sanatus a dicta infirmitate – sunt circa novem vel decem anni –, dictus bk–Post infirmitatem rediit ad synagogam super baculoBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–bk Petrus RuvynazPerson: venit ad eum et sibi dixit : « Nos opportet ire vias nostras, sequere me », et posuit sibi unum baculum ab utroque latere crematum sive combustum inter tibias suas ; et ambulavit a dicta domo sua dicti JaquetiPerson: per aerem usque supra montem de CorsiezOrt: 13 juxta quandam grangiam nunc destructam. Et ibidem in quadam platea reperierunt quandam mensam munitam ut supra, et cognovit ibidem personas quas supra nominavit, et erantHinzufügung zwischen zwei Zeilen von anderer Handbl plures alieKorrektur überschrieben, ersetzt: asbm quas dicit se non cognovisse neque cognoscere. Et ibidem comederunt panem et carnes verutas et biberunt vinum, et osculati fuerunt dicto SatamPerson: in culo, et facta murmuratione per dictum SatamPerson: , videlicet « Saraz, sarazSprachwechsel: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: de] », cognoverunt predictam uxoremPerson: dicti BoveronPerson: modo quo bn supra deposuit, et inde regressus est pedes ad domum habitacionis sue.
Item deposuit ulterius quod anno presenti [S. 15]Seitenumbruch quadam die, de qua dicit se non recordari, circa festum Sancti MartiniPerson: Datum: 11.11.1447 (Kirchenfest) yemalis nuper lapsum, venit ad eum Anthonius BronPerson: de Laz ChiesazOrt: parrochie de BlonayOrt: hora post occasum solis subtus ecclesiam de BlonayOrt: 14, qui sibi dixit : « Nos opportet ire cenatum ». Qui JaquetusPerson: quesivit ab eodum AnthonioPerson: quo deberent ire. Qui AnthoniusPerson: respondit : « Noli curare, nescis tu quo, ego non dicerem tibi nisi fuisset michi dictum ; nos erimus bene recepti isto sero ». Et tunc accesserunt ad bo–ComplicexMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–bo quandam grangiam existentem subtus vinobiumKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: vinobibumbp de CornyoleOrt: parrochie MustruaciOrt: , que est coperta ; et ibidem bq–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–bq invenerunt dictam RosetazPerson: de BrentOrt: dicte parrochie MustruaciOrt: , que preparabat cenam una secum Glaudio Mauloz juniorePerson: de PlanchampsOrt: . Et ipsis ibidem existentibus supervenit dictus GachozPerson: 15 de ChardonaOrt: , et cenaverunt insimul ; et quando fuerunt cenati, supervenit ibidem dictus SatamPerson: magister suus in similitudine qua supra, et osculati fuerunt eidem in culo.
Interrogatus utrum essent alie persone, qui dicit quod non nisi ipsi quinque.
Interrogatus cuius stature est dictus Glaudius MaulozPerson: , dicit quod est juvenis homo et parvus, plenus in vultu, pongens barbam.
Interrogatus quid comederunt ibidem, dicit quod comederunt carnes verutas dulciores mutone et biberunt vinum, et habebant mensam cum gausape. Item dicit quod facta cena et facto homagio per culum prout supra et dicto per dictum SatamPerson: « Saraz, sarazSprachwechsel: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: de] », dicti Anthonius BronPerson: et Glaudius MaulozPerson: cognoverunt dictam NicoletamPerson: 16 per retro prout supra. Et premissis peractis recesserunt, et reversus est idem JaquetusPerson: ad domum suam.
Interrogatus br–De lumineBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–br quo lumine utebantur ibidem, dicit bsquod habebant [S. 16]Seitenumbruch candelas fuxiBegriff: Korrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: blovasBegriff: Sprachwechsel: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: de]bt facientes lumen blovozSprachwechsel: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: de], dicens se aliud in huiusmodi facto nescire, petens misericordiam a Deo super premissis et absolucionemBegriff: , submittendo se misericordie Ecclesie.
Quibus peractis ipsum JaquetumPerson: caritative monuimus prout supra et terminum assignavimus ad ulterius se super premissis advisandum ad primum nostrum redditum bu ad eum, presentibus quibus supra.

6 mars 1448

bvSequenti vero die mercurii que fuit bw sexta marciiOriginaldatierung: 6.3.1448 nos Leopardus de BoscoPerson: officialis supradictus in absentia supradicti fratris Henrici ChouvetPerson: vicegerentis domini inquisitoris, ad dictum JaquetumPerson: detentum, unacum honorabilibus viris Johanne de TavelPerson: domicello, Petro RosPerson: vicecastellano TurrisOrganisation: , Humberto de GerdiliPerson: et Johanne BrunetiPerson: clericoBegriff: curie nostre communi, accessimus ad videndum et audiendum utrum dictus JaquetusPerson: esset in aliquo super premissis advisatus.
Quo JaquetoPerson: libere coram nobis constituto dixit, deposuit et recognovit quod in sectisBegriff: de quibus supra deposuit, bx–Hic dyabolusBegriff: interdixit ei sacramenta EcclesieMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–bx fuit sibi preceptum quod non reciperet aquam benedictam neque sacramentum altaris by et quod non iret ad ecclesiam, sed hoc non obstante ivit ad ecclesiam, recepit aquam benedictam et sacramentum altaris omni anno bene et devote.
Interrogatus quid dicebat magister suus, dicit quod nichil.
Item interrogatus ad quid faciendum in nemore de LarbareaOrt: ibat die qua bz tetigit dictum Johannem de MosselPerson: in vinea de qua supra deposuit, dixit quod nescit, sed venit sibi in mente et voluntate quod illuc iret.
Interrogatus utrum ipse sciret quando negavit Deum et obsculatus fuit dictum SathanPerson: in culo et fecit homagium prout supra, deposuit quod ipse SathanPerson: esset diabolus, dixit quod per eius mala opera satis cognoscebat quod erat diabolus et quia percepit [S. 17]Seitenumbruchquod male egerat, retraxit se a continuatione ca societatisBegriff: .
Interrogatus utrum fuerit in aliqua alia secta, dixit quod non.
Interrogatus utrum omnia et singula per ipsum deposita sint vera, dixit quod sic, per juramentum quod prestitit et sub dampnacione anime sue.
Interrogatus utrum recordetur de aliquibus aliis per ipsum et suos complices commissis in huiusmodi sectis et crimine heresis, dicit quod non et quod non inculpabit nec inculpavit illos qui in eisdem non interfuerunt ; illos vero quos vidit in secta et de secta esse scivit, nominavit etcb detexit, petens misericordiam a Deo et se submittens misericordie sancte matris Ecclesie de omnibus premissis per ipsum confessatis.

9 mars 1448

ccAnno et mense quibus supra die nona mensis suprascriptiOriginaldatierung: 9.3.1448 in castro predicto presentibus ibidem honorabilibus et discretis viris Petro Ros alias EschiensPerson: castellanoBegriff: eiusdem loci, Anthonio BonedieiPerson: , Johanne de BerchierPerson: , Johanne BrunetiPerson: et fratre Petro RandinelliPerson: ordinis Predicatorum LausannensisOrganisation: et me notario infrascripto jurato clerico, constitutus predictus JaquetusPerson: inquisitus in presencia venerabilium et religiosorum virorum dominorum Petri de AlnetoPerson: inquisitoris et Leopardi de BuscoPerson: vicarii reverendi in ChristoPerson: patris et domini nostri domini Georgii de SaluciisPerson: Dei et apostolice sedis gratia LausannensisOrganisation: episcopi et comitis, recepto prius juramento de veritate dicenda, admonitusBegriff: et avisatus per prefatos dominos judices de veritate dicenda, dixit et sponte confitetur omnia et singula suprascripta per eum confessata fore et esse vera et multis interrogatoriis sibi factis nichil amplius confiteri voluit nisi quod petivit absolucionem de jam confessatis, dicens quod sperabat faciliorem penitentiam obtinere de paucis criminibus quam si plura confiteretur.
Quibus dictis et factis predictus inquisitus in manibus predictorum dominorum judicum omnem heresim preteritam et futuram et specialiter illam quam inducente predicto diabolo SatamPerson: incurrerat abjuravit et eisdem renunciavit, dicens sub periculo anime sue omnia dixisse et confessum fuisse que perpetraverat in ipsis sinagogis hereticorumBegriff: . Quibus peractis predicti domini judices assignaverunt eidem inquisito diem lune que erit undecima mensisDatum: Montag, 11.3.1448 huius ad ulterius procedendum in presenti processu prout fuerit juris et rationis.

11 mars 1448

Die igitur luneZeitspanne: MontagHinzufügung oberhalb der Zeilecd predicta superiusOriginaldatierung: 11.3.1448 assignata comparuit judicialiter coram nobis inquisitore et vicario predictis in castro et loco predictis procurator fideiBegriff: producens articulos sequentes et infrascriptos contra dictum detentum formatos, petens eisdem per prefatum delatum per verbum fatetur vel negat responderi ; quorum articulorum tenor sequitur et est talis :

[S. 18]Seitenumbruch

Per vos venerabiles et egregios viros dominos inquisitorem et vicarium suprascriptos petit et requirit procurator fidei super sequentibus articulis interrogari predictum JaquetumPerson: delatum et examinari, ac per ipsum super ipsis medio juramento veritatem per verbum fatetur vel negat responderi.

IMenge: 1. Et primo de hiis et super eo quod ipse JaquetusPerson: inquisitus postquam lucem presentis vite intravit, fuit sacro fonte batematisAuffällige Schreibung regeneratus, quod fuit et est verum.

IIMenge: 2. Item et postquam idem JaquetusPerson: pervenit ad etatem adultam, vixitKorrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: dixit etce inter cristianos et se pro cristiano se gexitKorrigiert aus: gessitcf atque sacramentum confirmationis suscepit, quod fuit et est verum.

IIIMenge: 3. Item et super eo quod procedente tempore fuit intrusus in quadamKorrigiert aus: quandamcg sectam que vulgariter dicitur ValdensiumBegriff: hereticorum, et in ea pluribus annis perseveravit, quod fuit et est verum.

IIIIMenge: 4. Item de et super eo quod ipse inquisitus ipsam hereticorum sinagogam intravit ut temporaliter duraretur, et inde pluries certas pecuniarum quantitates recepit, et ita fuit et est verum.

VMenge: 5. Item quod ipse inquisitus agnegavitAuffällige Schreibung Deum omnipotentem totamque curiam celestem, beatam MariamPerson: virginem et omnia Ecclesie sacramenta accepitque diabolum in magistrum et dominum suum, eidem homagium prestando atque partem sui corporis eidem dando, quod fuit et est verum.

VIMenge: 6. Item de et super eo quod ipse JaquetusPerson: inquisitus ch preciosum sacramentum corporis Christi atque sacramentalia et sacralia sancte matris Ecclesie multipliciter temeravit atque violavit in vituperium Dei omnipotentis ac ipsorum sacramentorum, quod fuit et est verum.

VIIMenge: 7. Item de et super eo quod ipse JaquetusPerson: inquisitus adveniente tempore generalis cumunionisKorrigiert aus: communionisci predicta nefandissimaBegriff: non fuit confessus sacramentaliter, sed tanquam canisBegriff: impudicus temere recepit sacram eucaristiam, quod fuit et est verum.

[S. 19]Seitenumbruch

VIIIMenge: 8. Item de et super eo quod ipse JaquetusPerson: inquisitus in ipsa sinagoga et congregacione hereticorum pluries more lupino comedit et devoravit carnem humanamBegriff: suffocavitque et interfecit pueros innocentes, quod fuit et est verum.

IXMenge: 9. Item de et super eo quod ipse JaquetusPerson: in ipsa hereticorum sinagoga abusus fuit peccato carnali in presencia diaboliBegriff: et aliorum hereticorum, quod fuit et est verum.

XMenge: 10. Item et quod ipse inquisitus ex speciali precepto cj ipsius diaboli magistri sui induxit plures fideles utriusque sexus [ad]Auslassung, sinngemäss ergänztck ipsam sinagogam hereticorum juravitque eidem diabolo et speciale pactum faciendo nullos unquam tempore socios et complices accusare, quod fuit et est verum.

XIMenge: 11. Item de et super eo quod ipse inquisitus mediante quodam lumine cognovit plures personas utriusque sexus existentes in ipsis sinagogis hereticorum, quod fuit et est verum.

XIIMenge: 12. Item de et super eo quod ipse inquisitus recepit a diabolo magistro suo quoddam sortilegiumBegriff: quod deferebat consutum in brachio suo inter pellem et carnem, quo mediante deludebat ceteros homines, quod fuit et est verum.

XIIIMenge: 13. Item de et super eo quod ipse JaquetusPerson: inquisitus ope et arte diaboli a quo receperat quedam unguenta in quibusdam pixidibus quibus inferebat egretudines atque eas auferebat, quod fuit et est verum.

XIVMenge: 14. Item de et super eo quod ipse inquisitus opere et auxilio demonis vehebatur per aera vehementer discurendo ad loca sinagoge atque tempestatesBegriff: in aereKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: aeracl proiciendo, quod fuit et est verum.

XVMenge: 15. Item et quod premissa omnia et singula sunt vera, notoria et manifesta estque de ipsis publica vox et fama.

Quibus articulis per predictum procuratorem exhibitis et in lingaKorrigiert aus: linguacm laica eidem JaquetoPerson: inquisito expositis, responsoque per eudemKorrigiert aus: eundemcn JaquetumPerson: ad predictos articulos multipliciter variando et maiorem partem negando, prefatus procurator petiit per prefatos dominos judices predictum inquisitum inquiri in propriam personam, dicens ita fieri debere, ipso JaquetoPerson: nichil in oppositum allegante nec dicente.

[S. 20]Seitenumbruch

Quibus auditis et factis predicti domini judices prefatum inquisitum caritative et per viscera domini nostri Jhesu ChristiPerson: monuerunt co, et a prius confessatis non recedendo confiteri vellet veram et puram veritatem super articulatis ; qui amplius nichil voluit dicere neque confiteri. Visa igitur pertinancia et obstinacione predicti JaquetiPerson: inquisiti predicti domini judices suam sententiam interlocutoriamBegriff: per organum prefati domini inquisitoris protulerunt, ut sequitur :

In ChristiPerson: nomine invocato. Nos inquisitor et vicarius infrascripti attentis variationibus tuis JaquetiPerson: atque cp–InterloqutoriaBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–cp requisicione procuratoris fidei et quia nobis constat te citra veritatem respondisse, per hanc nostram sententiam interlocutoriam decernimus et judicamus te JaquetumPerson: debere questionari et in propriam personam inquiri, donec et quousque veritas a tuo ore cq eruatur cr in favorem fidei, citra tamen mortem et sanguinis effusionem de quibus sollempniter et expresse protestamur.

Qua sententia lata, prefato procuratore eam approbante et eam exequucioniAuffällige Schreibung demandari petente, ipso JaquetoPerson: inquisito nichil in oppositum allegante, positus fuit in quadam machina dicta vulgariter laz chatazBegriff: Sprachwechsel: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: de]17, qui ibidem aliquentulumKorrigiert aus: aliquantulumcs existens ; petiit per predictos dominos refregeriumAuffällige Schreibung sibi dari, promittens dicere omnem veritatem. Qui depositus et deligenterAuffällige Schreibung examinatus nichil confiteri voluit. Tunc evestigio ad cordam ligatus et aliquantulum a terra elevatus, requisivit instanter ipsum deponi, promictens omnimodam veritatem dicere ; quo ad sui requestam depositus et longe torturamBegriff: ita quod eam videre non posset positus, in quadam camera inferiori juxta quendam ignem ibidem preparatum, confessus est prout sequitur :

Et primo dixit et sponte confessus est omnia et ct–Confirmat jam confessataMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ct singula per ipsum jam confessata fore et esse vera, addiditque ulterius quod in sinagoga qualibet septimana recipiebat quinque solidos lausannensesWährung: 5 Lausanner Sol quos sibi tradebat magister suumKorrigiert aus: suuscu SatamPerson: cv.

[S. 21]Seitenumbruch

Item magis dixit et sponte confessus est se interfecisse pueros et comedisse de carnibus eorumdem. Et primo dicit et sponte confitetur quod in primo anno vel circaHinzufügung zwischen zwei Zeilencw quo intravit sinagogam, cx–Hic est homicida proprii filiiMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–cx interfecit unum de pueris suis nuncupatumKorrektur überschrieben, ersetzt: scy JaquetusKorrigiert aus: JaquetumczPerson: etatis duorum annorum vel circaAlter: 2 Jahre .

Item magis dixit et sponte confessus est quod in interfectione predicti JaquetiPerson: filii sui delati da–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–da fuerunt presentes et juvaverunt Petrus RegisPerson: et Petrus RuvinatPerson: et postea eum portaverunt ad quandam sinagogam in monte de CubliOrt: , ubi eum assaverunt et comederunt cum aliis albis, magistro sinagoge ibidem presente in specie unius canis rosseti, dicens ulterius quod Petrus RuvinatPerson: erat coquus, qui eundem puerum assavit ; dicit tamen quod magister edebat cum ipsis.

Item interrogatus qui fuerunt patrui ipsius JaquetiPerson: filii sui, dicit quod Jaquetus BraserPerson: et Jaquetus JanPerson: . Interrogatus qualiter fuit exhumatus, dicit db–Quomodo extrahunt pueros de foveisMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–db quod predicti Petrus RegisPerson: et Petrus RuvinatPerson: 18 eum exhumaverunt et portaverunt ad sinagogam, sed non ipse JaquetusPerson: delatus.

Item magis dixit et sponte confessus fuit quod fuerunt presentes in comestione dicti pueri dc–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–dc filii sui, ipse primo, Johannes AymonetPerson: , Alexia de LestraPerson: 19 et uxorPerson: Jaqueti BoveronPerson: .

Item magis dixit et sponte confessus est quod juvit se comedere de quodam alio dd–Comestio carnis humaneMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–dd puero qui erat filius Nycodi MastonPerson: de PuesiouxOrt: , de tempore non recordatur, et erat parvus.

[S. 22]Seitenumbruch

Item interrogatus ubi et qualiter fuit comestus, dixit et sponte confessus est quod loco et de–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–de modo predictis ; et erant presentes Johannes RossatPerson: , qui fuit vapulatus eo quod renuerat sinagogam, de tempore quando fuit interfectus non recordatur, Petrus RegisPerson: et dfPetrus RuvinatPerson: .

Item magis dixit et sponte confessus est quod fuit presens et se juvit idem JaquetusPerson: delatus ad interficiendum et comedendum quendam alium puerum qui fuit captus apud ChastelOrt: , cui esset non recordatur, et fuit comestus et preparatus versus Loz LuyselOrt: versus ChastelOrt: . Interrogatus qui erant presentes, dicit dg–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–dg quod Johannes GroulonPerson: , dhquidam magnus BronPerson: de Sancto Martino in VaudoOrt: 20 etatis quadraginta annorum, et est bone stature.

Item magis dixit et sponte confessus est quod comedit de quodam alio puero qui fuit apportatus de Sancto Martino in VaudoOrt: , cui esset nescit, fuitque commestus in quadam area supra montem de CorsieOrt: . Et fuerunt presentes di–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–di in comestione Alexia de LestraPerson: que dj–Regina synagogeMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–dj erat regina et sedebat altius aliorum nec unquam debebaturKorrigiert aus: debebatdk accusari ab aliquibus, Johannes AymonetPerson: , Johannes GroulonPerson: et Anthonius BronPerson: .

Addens ulterius quod in puero predicto Nycodi MastonPerson: dl–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–dl de PuesiouxOrt: fuerunt presentes Johannes GotPerson: et Johannes BoveratPerson: .

[S. 23]Seitenumbruch

Item magis dixit et sponte confessus est dm–Semper homagiant dyaboloMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–dm quod in qualibet sinagoga uterque ipsorum semper homagiabat diabolo.

Item interrogatus qualiter ibant ad sinagogam, dixit et sponte confitetur quod ibant super unum baclumKorrigiert aus: baculumdn do–De baculoMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–do nigrum et : « Maxime ego super unum quem michi tradiderat magister sinagoge ».

Item magis dixit et sponte confessus est quod baculus suus est in quadam domo dp–Quantitas baculiMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–dp versus aream suam ubi seminavit modicum bladi, et est longitudinis duorum pedum vel circa.

Item magis dixit et sponte confessus est quod NycolletaPerson: uxor Nycodi RosatPerson: est de dq–ComplexMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–dq eorum sinogoga et semper servit de salsa in sinagoga.

Item magis dixit et sponte confessus est quod omni anno, dum fuit in signagoga in Paschate dr, recepit corpus Christi et ds–De corpore ChristiBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ds reservavit in ore suo et apportavit ad sinagogam magistro suo SatamPerson: , et idem magister suus semper recipiebat manualiter.

Item magis interrogatus an essent multi de secta, dixit quod ita. Interrogatus qui sunt illi, dt–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–dt dicit quod Petrus MugnierPerson: qui moratur ultra pontem ViviaciOrt: juxta domum recluse21. Interrogatus ubi eum viderat, dixit quod eum vidit in secta cum ipso et pluribus aliis supra montem de CorsieOrt: et erat inductus de bono griso et portabat capucium rubeum.

[S. 24]Seitenumbruch

Item plures alios nominavit esse de eorum secta, videlicet uxoremPerson: Nychodi dou CroutPerson: de Laz ChevaleritOrt: quam vidit in loco predicto, cuius nomen proprium du–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–du ignorat ; quandam dictam JoliatPerson: 22 que habet vultum rubeum quam vidit loco predicto ; MargueretamPerson: de La Vaud quam vidit versus Loz LuyselOrt:  ; Michaelem MossiePerson: fratrem Jaqueti MossiePerson: de TurreOrt: quem vidit obsculare in culo demoni sive le manipoloz loco dicto Ouz LuyselOrt: , sunt circa sex anniDatum: 1442.

Item magis dixit et sponte confessus est quod ultimate fuerunt cum ipso in sinagoga, in quadam area versus ChallieOrt: que est decoperta, videlicet quidam Glaudius MaulozPerson: , dv–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–dv Mermetus GachozPerson: 23, Anthonius BronPerson: , Nycolleta RosetazPerson: de MustriacoOrt: , Mermetus douz TilPerson: de dwClarensOrt: quem vidit in area predicta in festo Beati MichaelisPerson: Datum: 29.9.1447 (Kirchenfest) nuper preteriti, Roleta MarchiandazPerson: relicta Andree de FurnoPerson: de ClarensOrt: que habuit postmodum in virum quendam burgondum, que fuit in sinagoga versus Sanctum MartinumOrt: ViviaciOrt: , etHinzufügung zwischen zwei Zeilendx Johannes de Lai JoufPerson: de SionsierOrt:  ; dicens premissa esse vera sub periculo anime sue.

Item magis interrogatus quod esset illud signum quod habebat sub brachio, dixit et sponte confessus est quod erat quoddam pergamenum quod dy–De sortilegio sibi dato a dyabolo quo negabat veritatemMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–dy demon strixerat ex sudore suo demonis et ex sanguine ipsius delati, et posuit sibi delato sub brachio cum unguibus Petrus RuvinatPerson:  ; et dixit sibi quod nisi illud moveret veritatem nunquam recognoscetur per aliquam torturam.

[S. 25]Seitenumbruch

Item interrogatus quantis vicibus et quibus diebus dz–Quotiens vadunt ad synagogamMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–dz ibant ad synagogam, qui delatus respondit quod ipsi ibant bis in septimana, videlicet die luneZeitspanne: Montag et die jovisZeitspanne: Donnerstag.
Alia non dixit ista die nisi supra per ipsum jam dicta, et recognovit eius medio juramento illa esse vera. Qui quidem prefati domini judices pro tunc ipsum JaquetumPerson: dimiserunt et ipsum assignaverunt ad diem martis crastinam duodecimam mensis predictiDatum: Dienstag, 12.3.1448 ad ulterius procedendum prout juris fuerit etcAbkürzung.

12 mars 1448

Anno et die martis duodecima mensis marcii hora circiter primeZeitspanne: morgensOriginaldatierung: 12.3.1448, loco predicto, vigore assignacionis predicte, coram prefatis dominis inquisitore et vicario comparuit prefatus ea–RepeticioMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ea JaquetusPerson: et in presentia inferius descriptorumKorrektur zwischen zwei Zeilen, ersetzt: quorum supraeb dixit et sua spontanea voluntate confessus fuit prout sequitur.

Et primo dixit et sponte confessus estHinzufügung zwischen zwei Zeilenec quod ipse JaquetusPerson: delatus fuit apud ChallieOrt: in quadam area ad sinagogam prout supra jam dixit, sed ista dicit addendo, et quod ibidem ed–Comestio carnisMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–edcomederunt carnes puerorumBegriff: supra mensas et biberunt bonum vinum quod erat de vino PerrodiPerson: de ChallieOrt: . Interrogatus quis apportavit [vinum]Auslassung, sinngemäss ergänztee, ef–Modus habendi vinumMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ef qui re spondit : « Nullus », sed dicit quod veniebat per quoddam foramen factoKorrigiert aus: factumeg in quadam arbore.

Item magis dixit et sponte confessus fuit quod portavit dumtaxat corpus Christi eh–Stipendium synagogeMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–eh quater vicibus in synagoga, et magister sinagoge dabat semper sibi quinque solidos lausannensesWährung: 5 Lausanner Sol in pluribus monetis ; et erat thesaurarius Mermetus dou TilPerson: de ClarensOrt: .

[S. 26]Seitenumbruch

Item magis dixit et sponte confessus est quod vidit in sinagogaKorrektur von anderer Hand zwischen zwei Zeilen, ersetzt: septimanaei in area versus ChallieOrt: ej–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ej Johannem Lechieriz junioremPerson: , Petrum de RincoPerson: , uxoremPerson: Thome QuicquatPerson: que moratur cum domino Johanne GachetiPerson: qui fuit officialisBegriff: ViviaciOrt:  ; uxoremPerson: Johannis BouquetPerson: de CastelloOrt: quam vidit Ouz LuyselOrt: , et vidit ipsis facere homagium prout et ipse et quemdam dictum CurchoPerson: qui recessit.

Item magis interrogatus qualiter se noscunt ek–Quomodo se invicem cognoscuntMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ek si ovienturKorrigiert aus: obienturel uni alteri, dicit quod mediante quadam impressione unius bufonis quam habent supra occulum sinistrum nec aliqui possunt videre nisi ipsi heretici dumtaxat.

Item magis interrogatus an noverit aliquos mediante illo signo, qui dixit etHinzufügung oberhalb der Zeileem respondit quod ita, videlicet Nycodum MoryPerson: de ChoulynOrt: en–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–en parrochie MustriaciOrt: , etatis XXX annorum: 30 Jahre vel circa, et Nycodum MinazPerson: de LionOrt:  ; quibus duobus oviavit veniendo de Villa NovaOrt: et ipsos novit mediante illo signo.

Item magis dixit et sponte confessus est quod juvit se comedere de aliis duobus eo–PuericidiumBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–eopueris quorum primus erat Johannis ReidetPerson: de CastelloOrt: cuius sexus ignorat, sunt cira decem anniDatum: 1438 ; secundus ep–et fuit captus in domoHinzufügung am linken Rand mit Einfügungszeichen–ep eq Johannis BronPerson: de SenlegierOrt: , qui erat NycodoPerson: eius nepoti, sunt ultra sex anniDatum: 1442. Interrogatus qualiter interficiunt [dictos pueros]Auslassung, sinngemäss ergänzter, dicit quod manibus stringendo, et quando sunt mortui apparet impressio manus sue digitorum.

Item magis dixit et sponte confitetur quod es–HomicidiumMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–es Anthonius BronPerson: fuit cum ipso inquisito in morte Johannis de MossePerson: .

[S. 27]Seitenumbruch

Item magis dixit et sponte confitetur quod vidit in area de ChallieOrt: et–Iblem ColinPerson: Hinzufügung zwischen zwei Zeilen–et, Johannem Lechieriz mediocremPerson: eu–☛ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–eu filium Johannis Lechieriz antenatiPerson: 24, et Mermetum GachozPerson: supra montem de CorsieOrt:  ; item uxoremPerson: Johannis ReidetPerson: ev de CastelloOrt: que moratur prope portam quando itur CastellumOrt: aKorrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: deew ViviacoOrt: , quam vidit inter duo nemora versus Loz LuyselOrt: .
Quibus sic per ipsum JaquetumPerson: dictis et confessatis dixit eius medio juramento ad sancta Dei euvangelia illa esse vera nec aliud scire nisi prout supra dictum est. Interrogatus an aliquid vellet addere vel diminuere, qui respondit quod non.
Eo tunc frater Petrus RondinelliPerson: ordinis Predicatorum LausannensisOrganisation: procurator fidei et ipse JaquetusPerson: delatus renunciaverunt processu et cause, et petierunt per dominos judices concludi. Qui prefati domini inquisitor et vicarius cum partibus predictis ex–Conclusio in causaMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ex concluserunt et assignaverunt eisdem partibus diem quindecima mensisDatum: 15.3.1448 huius ad audiendum jus et sententiam proferri apud BlonayOrt: retro ecclesiam parrochialem dicti loci.
Acta fuerunt hec loco, die et horaZeitspanne: morgens predictisOriginaldatierung: 12.3.1448, presentibus venerabilibus et egregiis viris dominis Girardo AlbiPerson: et Petro de CultilliaPerson: de ViviacoOrt: jurisperitisBegriff: , Petro de TavelloPerson: domicelloBegriff: , Anthonio BonedieiPerson: , YbletoPerson: et Philipo ColumbiPerson: fratreKorrigiert aus: fratribusey, Jacobo de FluminePerson: , Humberto de GerdiliPerson: , Petro RosPerson: castellano, Johanne BrunetiPerson: et Johanne de BerchiezPerson: testibus ibidem astantibus.

[S. 28]Seitenumbruch

15 mars 1448

Anno domini millesimo ccccmo quadragesimo octavo a nativitate Domini sumpto, die vero quindecima mensis marciiOriginaldatierung: 15.3.1448 virtute assignacionis subscriptis, comparuerunt coram prefatis dominis inquisitore et vicario judicibus prefatus Jaquetus ez DurierPerson: et frater Petrus RondinelliPerson: appudKorrigiert aus: apudfa BlonayOrt: . Quibus ibidem presentibus et quamplurima caterva gentium ad sermonem divinum audiendum, prefatus dominus inquisitor suum sermonem fecit etcAbkürzung. Quo facto prefatus procurator fidei petiit fb jus dici et sententiam proferri, prout ipsis partibus fuerat assignatum. Quibus premissis per dominos judices auditis, sedentes pro tribunali, ut moris est, suam tulerunt sententiam in hunc qui sequitur modum : In nomine [sancte]Auslassung, sinngemäss ergänztfc et individue Trinitatis etcAbkürzung.25
Cuius sententie vigore fuit prefatus Jaquetus DuriezPerson: tanquam hereticus brachio secularisBegriff: potestatis per prefatos dominos judices derilictus et traditus etcAbkürzung. Presentibus venerabili et egregio milite domino Johanne de BlonayPerson: , magistro Johanne de UlmoPerson: in artibus magistro, domino Johanne GachetiPerson: presbiteroBegriff: , Petro RosPerson: castellano dicti loci, Johanne de BerchiePerson: et Johanne BrunetiPerson: ac pluribus aliis ibidem astantibus.
[Unterschrift:] Glaudius BurritazPerson: Notarzeichen

Anmerkungen

  1. Streichung durch gekreuzte Linien.
  2. Handwechsel: Anlagehand (A).
  3. Streichung durch einfache Durchstreichung: Ro.
  4. Streichung durch einfache Durchstreichung: anno.
  5. Streichung durch einfache Durchstreichung: Et primo.
  6. Handwechsel: Nachtragshand (B).
  7. Handwechsel: Anlagehand (A).
  8. Streichung durch einfache Durchstreichung: ve.
  9. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: ante.
  10. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  11. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  12. Streichung durch einfache Durchstreichung: in perso[nam].
  13. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  14. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  15. Hinzufügung zwischen zwei Zeilen.
  16. Korrektur überschrieben, ersetzt: admitterent.
  17. Korrektur überschrieben, ersetzt: reciperent.
  18. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  19. Korrektur überschrieben, ersetzt: a.
  20. Hinzufügung am rechten Rand.
  21. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  22. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  23. Korrigiert aus: erant.
  24. Streichung.
  25. Streichung durch einfache Durchstreichung: ongu[entum].
  26. Korrigiert aus: JohannemPerson: .
  27. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  28. Streichung durch einfache Durchstreichung: de.
  29. Streichung durch einfache Durchstreichung: in q.
  30. Korrektur überschrieben, ersetzt: us.
  31. Streichung durch einfache Durchstreichung: Jacobum de.
  32. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  33. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  34. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  35. Hinzufügung zwischen zwei Zeilen.
  36. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  37. Streichung durch einfache Durchstreichung: unciam d[igiti].
  38. Streichung durch einfache Durchstreichung: u[nciam].
  39. Hinzufügung am rechten Rand.
  40. Hinzufügung zwischen zwei Zeilen.
  41. Hinzufügung zwischen zwei Zeilen.
  42. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: vest.
  43. Streichung durch einfache Durchstreichung: discitis et.
  44. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: facere.
  45. Streichung durch einfache Durchstreichung: me[dictus].
  46. Streichung durch einfache Durchstreichung: prope.
  47. Streichung durch einfache Durchstreichung: obste(ndo).
  48. Korrigiert aus: dictum.
  49. Streichung der Hinzufügung am linken Rand mit Einfügungszeichen: tunc dictus Jaquetus respondit : « Ego faciam omnia pro pecuniis ».
  50. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  51. Streichung durch einfache Durchstreichung: s.
  52. Korrigiert aus: prostratum.
  53. Korrigiert aus: brachiis.
  54. Hinzufügung zwischen zwei Zeilen.
  55. Streichung durch einfache Durchstreichung: et.
  56. Hinzufügung am linken Rand mit Einfügungszeichen.
  57. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  58. Streichung durch einfache Durchstreichung: ip[si].
  59. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  60. Hinzufügung am linken Rand mit Einfügungszeichen.
  61. Korrektur oberhalb der Zeile, Streichung durch einfache Durchstreichung.
  62. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  63. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  64. Hinzufügung zwischen zwei Zeilen von anderer Hand.
  65. Korrektur überschrieben, ersetzt: as.
  66. Streichung durch einfache Durchstreichung: contra.
  67. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  68. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: vinobibum.
  69. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  70. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  71. Streichung durch einfache Durchstreichung: b.
  72. Korrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: blovasBegriff: Sprachwechsel: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: de].
  73. Streichung durch einfache Durchstreichung: erant.
  74. Handwechsel: Nachtragshand (B).
  75. Streichung durch einfache Durchstreichung: que fuit.
  76. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  77. Streichung durch einfache Durchstreichung: sed tamen hoc no[n].
  78. Streichung durch einfache Durchstreichung: ta[n]g[it].
  79. Streichung durch einfache Durchstreichung: sex.
  80. Streichung durch einfache Durchstreichung: malu[m].
  81. Handwechsel: Nachtragshand (C).
  82. Hinzufügung oberhalb der Zeile.
  83. Korrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: dixit et.
  84. Korrigiert aus: gessit.
  85. Korrigiert aus: quandam.
  86. Streichung durch einfache Durchstreichung: omnia ecclesie.
  87. Korrigiert aus: communionis.
  88. Streichung durch einfache Durchstreichung: et ex.
  89. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  90. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: aera.
  91. Korrigiert aus: lingua.
  92. Korrigiert aus: eundem.
  93. Streichung durch einfache Durchstreichung: prius.
  94. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  95. Streichung durch einfache Durchstreichung: evaderit.
  96. Streichung durch einfache Durchstreichung: circa.
  97. Korrigiert aus: aliquantulum.
  98. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  99. Korrigiert aus: suus.
  100. Streichung durch einfache Durchstreichung: m.
  101. Hinzufügung zwischen zwei Zeilen.
  102. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  103. Korrektur überschrieben, ersetzt: s.
  104. Korrigiert aus: Jaquetum.
  105. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  106. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  107. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  108. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  109. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  110. Streichung durch einfache Durchstreichung: Joh[annes].
  111. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  112. Streichung durch einfache Durchstreichung: qui.
  113. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  114. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  115. Korrigiert aus: debebat.
  116. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  117. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  118. Korrigiert aus: baculum.
  119. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  120. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  121. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  122. Streichung durch einfache Durchstreichung: se.
  123. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  124. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  125. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  126. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  127. Streichung durch einfache Durchstreichung: TurreOrt: .
  128. Hinzufügung zwischen zwei Zeilen.
  129. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  130. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  131. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  132. Korrektur zwischen zwei Zeilen, ersetzt: quorum supra.
  133. Hinzufügung zwischen zwei Zeilen.
  134. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  135. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  136. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  137. Korrigiert aus: factum.
  138. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  139. Korrektur von anderer Hand zwischen zwei Zeilen, ersetzt: septimana.
  140. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  141. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  142. Korrigiert aus: obientur.
  143. Hinzufügung oberhalb der Zeile.
  144. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  145. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  146. Hinzufügung am linken Rand mit Einfügungszeichen.
  147. Streichung durch einfache Durchstreichung: erat.
  148. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  149. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  150. Hinzufügung zwischen zwei Zeilen.
  151. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  152. Streichung durch einfache Durchstreichung: que.
  153. Korrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: de.
  154. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  155. Korrigiert aus: fratribus.
  156. Streichung durch einfache Durchstreichung: Durier.
  157. Korrigiert aus: apud.
  158. Streichung durch einfache Durchstreichung: ind[e].
  159. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  1. Il s’agit des DominicainsOrganisation: établis au couvent de la MadeleineOrganisation: à LausanneOrt: (Ostorero 1995, p. 195).
  2. En latin « letare Jerusalem », quatrième dimanche de Pâques.
  3. Voir à ce propos Ostorero 1995, p. 68–69.
  4. Cette grange, située dans la paroisse de Blonay, n’a pas pu être localisée précisément.
  5. Pierrette Paravy mentionne une plante appelée « tora » ou « triacla », qu’elle identifie avec l’aconit vénéneuse (Paravy 1993, p. 943). Michel Meurger parle du redouté « thora valdensisBegriff:  », ou poison des Vaudois, à base d’aconit (Meurger 1993, p. 378).
  6. Il s’agit probablement de la lavande.
  7. Ce doit être là une expression servant à désigner les personnes parlant d’une manière artificieuse, mensongère ou peut-être incompréhensible, savante, voire même ésotérique.
  8. Lac situé au nord de Châtel-St-DenisOrt: .
  9. Nous apprendrons plus tard qu’elle se prénomme AlexiaPerson: .
  10. Cette expression attribuée au diable marque la fin du banquet et ouvre l’orgie. On la trouve également dans les procès de Pierre AntoinePerson: devant l’inquisiteur Pierre d’AulnayPerson: . Dans le procès d’Isabelle PeratPerson: , en 1498Datum: 1498, c’est au cri de « Meclet, meclet » que les sorciers se jettent sur leurs voisines (Félix 1986, p. 39–40), cri que l’on retrouve dans les « Errores Gazariorum » (Ostorero et al. 1999, p. 290–291).
  11. Cette graphie particulière semble inhérente à la main C.
  12. Cela nous ramène donc aux années 1438–1439Datum: 1.1.1438 – 31.12.1439.
  13. Les monts de Corsier sont situés au nord-ouest de VeveyOrt: et s’étendent jusqu’à Châtel-Saint-DenisOrt: .
  14. Il s’agit de l’église de La ChiésazOrt: (Mottaz 1982, I, p. 242).
  15. Nous apprendrons plus loin qu’il se prénomme MermetPerson: .
  16. Il s’agit donc de la dite Rosetaz de BrentPerson: , puisque Jaquet DurierPerson: avoue qu’ils ne sont que cinq à cette réunion (c’est-à-dire Jaquet DurierPerson: , Antoine BronPerson: , Claude MaulozPerson: , Mermet GachozPerson: et RosetazPerson: ). Plus loin, on trouvera ColettePerson: ou Nicolette RosatPerson: .
  17. Il s’agit d’une forme de torture à laquelle on soumet Jaquet dans un premier temps (Ammann-Doubliez/Ammann 2005, p. 368–369). Comme celui-ci refuse de parler, on le place ensuite sur l’estrapade, moyen habituel de torture dans le Pays de Vaud.
  18. Avant on trouvait « Ruvynaz ». Cela est donc à mettre sur le compte du changement de main.
  19. Il s’agit de la femme d’Henri de LestraPerson: , déjà mentionnée p. 13 du manuscrit.
  20. À ne pas confondre avec Antoine BronPerson: , qui vient de La ChiésazOrt: .
  21. Le reclusoir de VeveyOrt: , situé près du pont de VeveyOrt: sur la VeveyseOrt: , est attesté depuis 1334 (Ostorero 1995, p. 127–198 et Andenmatten 1995 dans HS IX/2, p. 723–730).
  22. Il s’agit du même surnom employé pour désigner la fille d’Etienne douz ClochierPerson: (« JoliazPerson:  ») dans le procès de Catherine QuicquatPerson: . Pour autant, il ne s’agit pas forcément de la même personne.
  23. Il s’agit sans doute du « dictus GachozPerson: de ChardonaOrt:  » mentionné à la page 15 du manuscrit.
  24. Il s’agit sans doute d’un membre de la même famille (frère ou fils ?) que Jean Lechieriz juniorPerson: , cité précédemment.
  25. La sentence définitive n’a donc pas été conservée, mais les échutes de la châtellenie de Vevey nous apprennent que l’inculpé a été condamné à mort (Ostorero 1995, p. 285–286, annexe 3b).