check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 2-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, by Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega and Martine Ostorero

Citation: SDS VD D 1 2-1

License: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jaquet Durier, de Blonay

1448 March 3 – 15. Château de La Tour-de-Peilz

Jaquet Durier, de Blonay, détenu au château de La Tour-de-Peilz, comparait le 3 mars 1448 devant le vice-inquisiteur Henri Chouvet et le vicaire épiscopal Léopard de Bosco, à la requête du châtelain et en présence de ce dernier et des nobles et bourgeois de La Tour-de-Peilz. Lors de cette première séance, Jaquet avoue spontanément son crime. Le lendemain, il poursuit ses aveux et dénonce dix personnes (7 hommes et 3 femmes). Le 6 mars, l’accusé ratifie ses aveux devant le vicaire Léopard de Bosco, en l’absence du vice-inquisiteur Chouvet. Ce dernier est remplacé le 9 mars par l’inquisiteur dominicain Pierre d’Aulnay, qui préside la cour dès ce moment et jusqu’à la fin du procès. Devant la cour présidée par l’inquisiteur et le vicaire de Bosco, Jaquet Durier ratifie ses aveux, abjure son hérésie et demande l’absolution. Le 11 mars, le procureur de la foi, Pierre Rondinel, produit contre lui un interrogatoire en quinze articles. Compte tenu des variations dans les réponses de l’accusé, le procureur demande une sentence interlocutoire de torture. Le jour même, la sentence interlocutoire est rendue par la cour et exécutée immédiatement. Jaquet complète ses aveux lors des interrogatoires des 11 et 12 mars, et augmente aussi le nombre de complices jusqu’à trente-trois personnes (23 hommes et 10 femmes). La sentence est rendue le 15 mars sous l’église de La Chiésaz, église paroissiale de Blonay : il est jugé hérétique et remis au bras séculier.

Les procès de Jaquet Durier (SDS-VD-D_1-2-1 : ACV, Ac 29, p. 5–28), de Catherine Quicquat (SDS VD D 1 3-1 : ACV, Ac 29, p. 29–43), de Pierre Munier (SDS VD D 1 4-1 : ACV, Ac 29, p. 44–55), de Pierre Chavaz (SDS VD D 1 5-1 : ACV, Ac 29, p. 56–71) et de Pierre Antoine (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 104–119) ont été intentés entre 1448 et 1449. Ils sont les témoins d’une vaste chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique et dans le Nord vaudois au milieu du XVe siècle.

Le procès de Jaquet Durier occupe les pages 5 à 28 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier qui compte douze folios utilisés chacun des deux côtés. La page de garde (p. 5) contient l’indication d’une enquête secrète dont on n’a pas conservé trace. La page 6 est restée vide. Le procès a été rédigé par trois mains différentes. Les premières séances, alors que le procès était dirigé par le vice-inquisiteur Henri Chouvet, ont été rédigées par un notaire anonyme. Une deuxième main, aussi anonyme, rédige la séance du 6 mars, alors que le vicaire épiscopal Léopard de Bosco poursuit seul l’interrogatoire en l’absence de Chouvet. C’est aussi cette deuxième main qui a rajouté les indications marginales et qui est intervenue pour corriger le texte de base ou ajouter un autre élément au moyen d’un signe graphique. Lors de l’intervention de l’inquisiteur dominicain Pierre d’Aulnay, pendant la séance du 9 mars, et jusqu’à la fin du procès, les actes ont été rédigés par le notaire Claude Burritaz, qui authentifie le document à l’aide de son signet.

Edition Text

[Registratur’s sign on the left margin in a hand of the 20th century:] 1448 3 marsDate: 3.3.1448

1er mars 1448

a–bSequitur informatio secreta sumpta per venerabilem virum fratrem Petrum de AlnetoPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: 1, heretice pravitatis inquisitoremTerm: a Sede apostolica specialiter deputatum in terra c RomamonasteriiPlace: d contra omnes et singulos infrascriptos anno Domini mo cccc xlmo octavo et die prima mensis marciiDate of origin: 1.3.1448–a

fContra Jaquetum Durie alias CostumiezPerson: parrochie de BlonayPlace: . Right

[p. 6]Page break

[p. 7]Page break

Processus Jaqueti Durie alias CostumiezPerson: Centered

3 mars 1448

gIn nomine Domini amen. Nos frater Henricus ChovetiPerson: vicegerensTerm: in hac parte venerabilis et religiosi viri fratris Petri de AlnetoPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: , inquisitoris heretice pravitatis in diocesi LausannensiPlace: et nonnullis aliis auctoritate apostolica deputati, et Leopardus de BoscoPerson: officialisTerm: ViviaciPlace: , vicariusTerm: in hac parte reverendi in ChristoPerson: patris et domini nostri Georgii de SaluciisPerson: miseratione divina LausannensisOrganisation: episcopiTerm: et comitisTerm: , notum facimus universis quod cum Jaquetus Durier alias CustumierPerson: parrochie BlonayPlace: dicte Lausannensis diocesisPlace: super causam heresisTerm: apud castrum Turris de PeylPlace of origin: detineretur et crimen huiusmodi confessus fuisset, ad supplicacionem et preces castellani dicti castri, ad interrogandum et inquirendum cum dicto JaquetoPerson: de huiusmodi crimine per eundem commisso, die dominica in qua cantatur in sancta Dei matre ecclesia pro officio seu introitu misse Letare2 que fuit tercia mensis marcii anno Domini mo quatercentesimo xlmo octavo a NativitateDate of origin: 3.3.1448 sumpto, de gratia speciali, apud dictum locum et dictum JaquetumPerson: interrogandum unacum hhonorabilibus viris Petro RosPerson: vicecastellanoTerm: dicti loci TurrisPlace: , Jacobo de FluminePerson: castellanoTerm: MustruaciOrganisation: pro inclito milite domino Johanne de GingynPerson: condominoTerm: dicti loci, Henrico de MelletPerson: , Johanne de VerchiacoPerson: clericoTerm: et burgensiTerm: dicte ville TurrisOrganisation: , accessimus, et ipso JaquetoPerson: coram nobis in camera dicti castri sita subtus capellam eiusdem castri propeCorrection inline, replaces: antei j–Prima confessioMarginal note in the left margin by other hand (B)–j ignem constituto, ipse JaquetusPerson: spontanea voluntate sua confessus fuit et recognovit Johannem de MosselPerson: k–Nomen diaboliTerm: Marginal note in the left margin by other hand (B)–k supradictum3 ope et auxilio demonisTerm: magistri sui SatamPerson: nuncupati occidisse seu quosdam pulveresTerm: l per dictum demonem sibi tunc traditos in personam dicti [p. 8]Page break JohannisPerson: projecisse ipsumque percusisse seu tetigisse ; ex quibus pulveribus percussione et tactu dictus JohannesPerson: incontinenti infirmitatem recepit, de qua – ut credit – m–HomicidiumTerm: Marginal note in the left margin by other hand (B)–m infra paucos dies post ab humanis decessit. Qua quidem confessione facta, quia tarde erat, eundem JaquetumPerson: ulterius non interrogavimus sed sibi assignavimus diem lune sequentemDate: Monday, 4.3.1448 hora septimaDuration: afternoon de mane ad se advisandum plenius et confitendum scelera et delicta ipsius in hoc crimine heresisTerm: perpetrata et commissa ; et nichillominus n–MonitioTerm: Marginal note in the left margin by other hand (B)–n ipsum monuimus per viscera misericordie Domini nostri Jhesu ChristiPerson: quaternusAddition interlinearo vellet omnia et singula tam per ipsum quam suos complices in huiusmodi crimine commissa detegere mendacio semoto, presentando sibi quod si sponte, continuo et confestin, prout volunt canonice sanciones, confiteretur et detegeret, ipsum ad penitenciam et misericordiam Ecclesie admicteremusCorrection overwritten, replaces: admitterentp et reciperemusCorrection overwritten, replaces: reciperentq juxta ordinacionem canonicarum sancionum.

4 mars 1448

Die vero lune sequenti que fuit quarta mensis marcii anno quo supraDate of origin: 4.3.1448, nos prefati judices ad supradictum JaquetumPerson: unacum venerabilibus et discretis viris dominis Petro de PascuisPerson: , Petro RenczotPerson: et Petro MugnemPerson: capellanisTerm: , honorabilibus et discretis viris Petro RosPerson: vicecastellano ville Turris de PeylPlace: , Jacobo de FluminePerson: castellano in predicta parrochia MustruaciPlace: pro dicto nobili inclito domino Johanne de GingynPerson: , Johanne de TavelloPerson: domicelloTerm: , fratre Petro CuscheronPerson: [p. 9]Page break et Johanne de BerchiePerson: clerico accessimus, et constituto coram nobis dicto JaquetoPerson: in loco et coram testibus quibus supra receptoque ab eodem corporali juramento r–JuramentumMarginal note in the left margin by other hand (B)–r ad sancta Dei euvangelia in manibus nostris per ipsum JaquetumCorrection overwritten, replaces: asPerson: tacta prestito de dicendo puram et meram veritatem tam de se quam de suis complicibus. Ipse JaquetusPerson: in libertate constitutus, recepto prius a dictis testibus ad sancta Dei euangelia simili juramento, videlicet quod de hiis que dictus JaquetusPerson: confiteretur et detegeret nullam mencionem viventi facerent nec illa publicarent quovismodo nisi de licencia justicie, quodque adversus eundem JaquetumPerson: aut alium occasione confessionis huiusmodi processusAddition on the right margin"t non formarent neque de illis testimonium perhiberent u–Secunda confessioMarginal note in the left margin by other hand (B)–u sine licencia nostrorum judicum, dixit, deposuit et recognovit sua spontanea voluntate atque confessus fuit verum existere quod quadam die venerisDuration: Friday, videlicet die qua dictus Johannes de MosselPerson: defunctus infirmitatem recepit, ipse v–Complices in crimineMarginal note in the left margin by other hand (B)–v JaquetusPerson: et Anthonius BronPerson: de Laz ChiesazPlace: parrochie BlonayPlace: et plures alii quos dicit non noscere, eratCorrected from: erantw in nemore de La HarbereazPlace: , et magister suus SatamPerson: venit ad eum et pro vindicando cor suum dicti JaquetiPerson: de dicto Johanne de MosselPerson: , cui malum volebat ad causam certarum pignoracionum et cuiusdam pretii per dictum Johannem de MosselPerson: velut mistralemTerm: castellani dicti loci factarum, et ipsum JaquetumPerson: portavit usque ad quandam vineam ipsius Johannis de MosselPerson: sitam versus grangiam nuncupatam vulgariter douz ReysPlace: Language change: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: en]4 in parrochia BlonayPlace: in qua ipse Johannes de MosselPerson: pro [p. 10]Page break tunc putabat vites et laborabat, et dum fuit ibidem vidit et cognovit supradictum Anthonium BronPerson: x–et Jacobum de saPerson: in quodam itinere publico ibi prope Jacobi de saPerson: . –x. Et tunc dictus magister suus SatamPerson: tradidit sibi in manibus suis dicti JaquetiPerson: quoddam y unguentumTerm: brunetum et dixit sibi dicto JaquetoPerson:  : « Tange dictum Johannem de MosselPerson: de huiusmodi unguento per testiculos et videbis quid faciet ».
Et tunc dictus JaquetusPerson: secrete in quadam nube existens ad dictum JaquetumCorrected from: JohannemPerson: z ivit et cum dicto unguento cum manu dextra testiculos per retro tetigit, et incontinenti dictus aa–Quomodo per tactum suum alius incurrit infirmitatem mortisMarginal note in the left margin by other hand (B)–aa JohannesPerson: incepit ire per dictam vineam et redire hinc et inde et non poterat durare. Subiungens idem JaquetusPerson: quod hiis factis dictus magister suus eundem reduxit et apportavit ad quodam iter publicum existens subtus predictam vineamab dicti Johannis de MosselPerson: ac et ibidem dictus magister suus SatamPerson: ipsum dimisit, et nescit quid ipse magister suus devenit nec ulterius dictumCorrection overwritten, replaces: usad Anthonium BronPerson: ae vidit ; et dicit quod tunc ipse JaquetusPerson: ad quandam ipsius vineam accessit et in illa putavit tota dieDuration: day ab illa hora usque ad noctemDuration: night.
af–Quomodo et quando intravit synagogamTerm: Marginal note in the left margin by other hand (B)–af Item subiunxit idem JaquetusPerson: quod sunt circa undecimDuration: 11 years vel duodecim anniDuration: 12 years proxime lapsi quod ipso JaquetoPerson: existente in quodam campo suo contiguo domi sue loci de AveneresPlace: parrochie BlonayPlace: et deambulando per ipsum campum melencoliose quidam Petrus dictus RuvynazPerson: de BrentPlace: parrochie MustruaciPlace: qui fuit combustus propter crimen heresis, venit ad eum circa horam gentaminisTerm: Duration: noon de mane circa septimam vel octavam horam temporeDuration: afternoon [p. 11]Page break estatis unacum eodem quodam socio inducto panno violete brunete, sibi JaquetoPerson: ignoto.
Qui Petrus Ruvynaz Person: dixit eidem JaquetoPerson:  : « Quid habetis vos, magister medice, vos estis totus melencolicus et turbatus ».
Qui JaquetusPerson: respondit eidem : « Ita sum ».
Et tunc dictus Petrus RuvynazPerson: dixit eidem JaquetoPerson:  : « Opportet vos nobiscum ire, et habebitis tanta bona quod numquam eritis pauper nec unquam duxistis tale tempus nec tale gaudium sicut habebitis ». Et tunc dictus JaquetusPerson: quesivit a dicto PetroPerson: qualis socius erat ille qui secum venerat.
Qui Petrus RuvynazPerson: dixit eidem quod erat quidam bonus socius qui vocabatur SatamPerson:  : « Cui si vos vellitis credere, ipse faciet vos divitem. Sed opportet quod vos detis eidem unam unciam digiti vestri ».
Qui JaquetusPerson: respondit : « Pro divitiis ego faciam omnia ». Et tunc eidem SatanePerson: ag–Pro divitiis habendis intravit synagogamMarginal note in the left margin by other hand (B)–ag dedit unciam sui parvi digiti manus dextre, dicens ulterius quod ipse ad instigacionem dicti Petri RuvynazPerson: negavit ah–Hic est apostataTerm: a fide et mentitur ut infraMarginal note in the left margin by other hand (B)–ah ibidem Deum ore tamen et non corde, et dictum SatamPerson: in magistrum suum accepit.
Interrogatus utrum aliquid aliud fecerit aut fuerit dictum vel preceptum, dicit quod non, de quo recordetur.
Quibus confessatis eundem JaquetumPerson: monuimus caritative, ut ipse omnia et singula per eum commissa detegere vellet penitus et sine ficcione, et idem JaquetusPerson: dilacionem postulavit ad se meliorandum et advisandum. Cui terminum assignavimus horam vesperorumDuration: evening dicte dieiDate: 4.3.1448, presentando eidem misericordiam et gratiam Ecclesie iuxta canonicas sanciones.

4 mars 1448, plus tard

Hora vesperorumDuration: evening dicte diei advenienteDate of origin: 4.3.1448 in presencia quorum supra dicto JaquetPerson: coram nobis in loco prementionato [p. 12]Page break judicialiter et libere constituto receptoque ab eodem JaquetoPerson: corporali juramento super sanctis Dei euvangeliis in manibus nostris prestito de dicendo meram et puram veritatem super premissis, dixit, recognovit et confessus fuit quod Petrus Ruvynaz Person: venit ad eum cum socio de quo supra fit mencio, loco, anno et tempore premissis etAddition interlinearai fecit sibi fieri in dicto campo ipsius JaquetiPerson: prout supra deposuit, addens dictus JaquetusPerson: quod eidem magistro suo SatanePerson: aj–Hic variat quia alias supra dixeratMarginal note in the left margin by other hand (B)–aj dedit ak onciam digiti sui bono corde et ore, quam dictus magister suus volebat incontinenti habere, sed ipse JaquetusPerson: rogavit eum ut eam sibi dimitteret, quia dum tempus esset, ipsam bene haberet ; dicens ulterius quod a tempore quod ipse fuit detentus in castro TurrisPlace: , dictus magister suus venit ad eum pro habendo dictam al onciam, quam sibi dederat, sed habere non potuit, quia vix potuit sibi am–respondere, taliter fuerat ante tractus ad cordam.Addition on the right margin"–am
Item dixit idem JaquetusPerson: quod in eodem campo dictus Petrus RuvynazPerson: sibi dixit : « Vos opportet discere ad faciendum poncetumTerm: , et facietis hoc quod volueritis ». Qui JaquetusPerson: dixit : « Ego bene volo, dummodo sit bonus ». Qui Petrus RuvynazPerson: dixit : « Vos numquam vidistis similem ». Et dixit : « Vos recipietisAddition interlinearan de quadam herba vocata torazTerm: Language change: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: en]5, de qua qui comedit de mane, si non comedat incontinentiAddition interlinearao de herba dicta lavanda6, non comedit in vespereCorrection inline, replaces: vestap, et facietis poncetum ». Tunc dictus JaquetusPerson: dixit : « Vos aq docuistis me noscereCorrection inline, replaces: facerear unam pravam herbam. Ego eam nolo addiscere ».
Qui Petrus RuvynazPerson: replicavit : « Ymo facietis, quia vos estis as medicus, et medici debent uti omnibus rebus ».
Quibus dictis, dictus SatamPerson: murmurando et loquendo videre suo sicut Greci7, dixit : « Non nocebit tibi nimis, ymo erit tibi melius ».
Et tunc dictus [p. 13]Page break PetrusPerson: dixit eidem JaquetoPerson:  : « Vos opportet ulterius facere, videlicet negare Deum, faciem eius et crucem, sacramentum altaris, Trinitatem et sanctum baptismum ».
Qui JaquetusPerson: hoc facere renuit prima fronte, et tunc dictus Petrus RuvynazPerson: sibi dixit : « Opportet quod vos faciatis at pro pecuniis, quia ego faciam vobis dare per istum socium – au ostendendo sibi dictamCorrected from: dictumav SatamPerson:  – qualibet die lune quinque solidos lausannensesCurrency: 5 of Lausanne »aw. Et tunc dictus SatamPerson: aliqualiter male contentus, ut sibi JaquetoPerson: apparebat, eo quod hoc renuebat facere, nichil dicebat, sed ibidem stabat repletus dispectione.
Et tandem ipse JaquetusPerson: ibidem negavit Deum, ax–Hic est apostataMarginal note in the left margin by other hand (B)–ax Trinitatem, baptismum, faciem et crucem Dei atque altaris sacramentum bono corde et osculatus fuit dictum SatamPerson: in culo qui habebat caudam quasi ayrufam postratumCorrected from: prostratumaz ad terram sine brachisCorrected from: brachiisba etAddition interlinearbb inclinando se dictus JaquetusPerson: ad terram et flectando genua bc eidem fecit homagiumTerm: .
Quibus factis Petrus RuvynazPerson: et dictus SatamPerson: ac ipse JaquetusPerson: a dicto loco per aerem accesserunt ad quandam planchiam existentem supra CastellumPlace: versus Loz LuselPlace: 8 inter duo nemora, bd–et dictus SathanPerson: portabat eosAddition on the left margin by insertion mark–bd, et reperit ibidem quandam mensam munitam trabichetisTerm: , gausape, pane, vino et carnibus verutis valde bonis, que erant suo videre porcinales et de parvis mutonibus, que be–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–be erant dulces, et ibidem interfuit uxorPerson: Henrici de LestraPerson: 9, Johannes AymonetPerson: , Johannes GroulonPerson: et JohannetaPerson: uxor tunc Jaqueti BoveronPerson: de CojonayPlace: , que postmodum fuit uxorPerson: Georgii ChamnexPerson: , et [p. 14]Page break plures alie persone quas dicit se non cognoscere.
Item interrogatus quid ibidem fecerunt, dicit quod obsculati fuerunt unus post alium in culo dicti SatamPerson: prout supra, et postmodum dictus SatamPerson: murmurando dixit eis : « Saraz, sarazLanguage change: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: en] »10, et tunc ceperunt ire ad mulieres et bf tunc ipsi ceperunt uxoremPerson: dicti BoveronPerson: , videlicet dicti Johannes AymonetPerson: , Johannes GroulonPerson: et plures alii, et cognoverunt eam per retro unus bg–SodomiaMarginal note in the left margin by other hand (B)–bg post alium more brutorum ; et dictus SatamPerson: erat ad partem qui ipsos respiciebat. bh–Item dixit quod ipse non habuit societatemTerm: alicuius mulieris, quia erat antiquus et non curabatAddition on the left margin by insertion mark–bh.
Item dixit quod Petrus RuvynazPerson: predictus sibi dixit : « Te opportet jurare per juramentum quod fecisti magistro nostro, de non revelando factum nostrum et personas nostras, sub pena maximi verberis, et nos non te incusabimus similiter », quodque ad sinagogamTerm: 11 iretCorrection above the line, deletion by strikethroughbi tociens quociens bj–Promittunt non accusare suos complicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–bj dictus Petrus RuvynazPerson: sibi diceret et faceret scire sub dicta pena.
Et hiis factis reversus est ad domum suam ita cito sicut iverat, et paulo post fuit infirmus spatio unius anni12 cum dimidio vel circa, subiungens quod quando fuit sanatus a dicta infirmitate – sunt circa novem vel decem anni –, dictus bk–Post infirmitatem rediit ad synagogam super baculoTerm: Marginal note in the left margin by other hand (B)–bk Petrus RuvynazPerson: venit ad eum et sibi dixit : « Nos opportet ire vias nostras, sequere me », et posuit sibi unum baculum ab utroque latere crematum sive combustum inter tibias suas ; et ambulavit a dicta domo sua dicti JaquetiPerson: per aerem usque supra montem de CorsiezPlace: 13 juxta quandam grangiam nunc destructam. Et ibidem in quadam platea reperierunt quandam mensam munitam ut supra, et cognovit ibidem personas quas supra nominavit, et erantAddition interlinear in another handbl plures alieCorrection overwritten, replaces: asbm quas dicit se non cognovisse neque cognoscere. Et ibidem comederunt panem et carnes verutas et biberunt vinum, et osculati fuerunt dicto SatamPerson: in culo, et facta murmuratione per dictum SatamPerson: , videlicet « Saraz, sarazLanguage change: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: en] », cognoverunt predictam uxoremPerson: dicti BoveronPerson: modo quo bn supra deposuit, et inde regressus est pedes ad domum habitacionis sue.
Item deposuit ulterius quod anno presenti [p. 15]Page break quadam die, de qua dicit se non recordari, circa festum Sancti MartiniPerson: Date: 11.11.1447 (feast day) yemalis nuper lapsum, venit ad eum Anthonius BronPerson: de Laz ChiesazPlace: parrochie de BlonayPlace: hora post occasum solis subtus ecclesiam de BlonayPlace: 14, qui sibi dixit : « Nos opportet ire cenatum ». Qui JaquetusPerson: quesivit ab eodum AnthonioPerson: quo deberent ire. Qui AnthoniusPerson: respondit : « Noli curare, nescis tu quo, ego non dicerem tibi nisi fuisset michi dictum ; nos erimus bene recepti isto sero ». Et tunc accesserunt ad bo–ComplicexMarginal note in the left margin by other hand (B)–bo quandam grangiam existentem subtus vinobiumCorrection inline, replaces: vinobibumbp de CornyolePlace: parrochie MustruaciPlace: , que est coperta ; et ibidem bq–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–bq invenerunt dictam RosetazPerson: de BrentPlace: dicte parrochie MustruaciPlace: , que preparabat cenam una secum Glaudio Mauloz juniorePerson: de PlanchampsPlace: . Et ipsis ibidem existentibus supervenit dictus GachozPerson: 15 de ChardonaPlace: , et cenaverunt insimul ; et quando fuerunt cenati, supervenit ibidem dictus SatamPerson: magister suus in similitudine qua supra, et osculati fuerunt eidem in culo.
Interrogatus utrum essent alie persone, qui dicit quod non nisi ipsi quinque.
Interrogatus cuius stature est dictus Glaudius MaulozPerson: , dicit quod est juvenis homo et parvus, plenus in vultu, pongens barbam.
Interrogatus quid comederunt ibidem, dicit quod comederunt carnes verutas dulciores mutone et biberunt vinum, et habebant mensam cum gausape. Item dicit quod facta cena et facto homagio per culum prout supra et dicto per dictum SatamPerson: « Saraz, sarazLanguage change: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: en] », dicti Anthonius BronPerson: et Glaudius MaulozPerson: cognoverunt dictam NicoletamPerson: 16 per retro prout supra. Et premissis peractis recesserunt, et reversus est idem JaquetusPerson: ad domum suam.
Interrogatus br–De lumineTerm: Marginal note in the left margin by other hand (B)–br quo lumine utebantur ibidem, dicit bsquod habebant [p. 16]Page break candelas fuxiTerm: Correction above the line, replaces: blovasTerm: Language change: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: en]bt facientes lumen blovozLanguage change: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: en], dicens se aliud in huiusmodi facto nescire, petens misericordiam a Deo super premissis et absolucionemTerm: , submittendo se misericordie Ecclesie.
Quibus peractis ipsum JaquetumPerson: caritative monuimus prout supra et terminum assignavimus ad ulterius se super premissis advisandum ad primum nostrum redditum bu ad eum, presentibus quibus supra.

6 mars 1448

bvSequenti vero die mercurii que fuit bw sexta marciiDate of origin: 6.3.1448 nos Leopardus de BoscoPerson: officialis supradictus in absentia supradicti fratris Henrici ChouvetPerson: vicegerentis domini inquisitoris, ad dictum JaquetumPerson: detentum, unacum honorabilibus viris Johanne de TavelPerson: domicello, Petro RosPerson: vicecastellano TurrisOrganisation: , Humberto de GerdiliPerson: et Johanne BrunetiPerson: clericoTerm: curie nostre communi, accessimus ad videndum et audiendum utrum dictus JaquetusPerson: esset in aliquo super premissis advisatus.
Quo JaquetoPerson: libere coram nobis constituto dixit, deposuit et recognovit quod in sectisTerm: de quibus supra deposuit, bx–Hic dyabolusTerm: interdixit ei sacramenta EcclesieMarginal note in the left margin by other hand (B)–bx fuit sibi preceptum quod non reciperet aquam benedictam neque sacramentum altaris by et quod non iret ad ecclesiam, sed hoc non obstante ivit ad ecclesiam, recepit aquam benedictam et sacramentum altaris omni anno bene et devote.
Interrogatus quid dicebat magister suus, dicit quod nichil.
Item interrogatus ad quid faciendum in nemore de LarbareaPlace: ibat die qua bz tetigit dictum Johannem de MosselPerson: in vinea de qua supra deposuit, dixit quod nescit, sed venit sibi in mente et voluntate quod illuc iret.
Interrogatus utrum ipse sciret quando negavit Deum et obsculatus fuit dictum SathanPerson: in culo et fecit homagium prout supra, deposuit quod ipse SathanPerson: esset diabolus, dixit quod per eius mala opera satis cognoscebat quod erat diabolus et quia percepit [p. 17]Page breakquod male egerat, retraxit se a continuatione ca societatisTerm: .
Interrogatus utrum fuerit in aliqua alia secta, dixit quod non.
Interrogatus utrum omnia et singula per ipsum deposita sint vera, dixit quod sic, per juramentum quod prestitit et sub dampnacione anime sue.
Interrogatus utrum recordetur de aliquibus aliis per ipsum et suos complices commissis in huiusmodi sectis et crimine heresis, dicit quod non et quod non inculpabit nec inculpavit illos qui in eisdem non interfuerunt ; illos vero quos vidit in secta et de secta esse scivit, nominavit etcb detexit, petens misericordiam a Deo et se submittens misericordie sancte matris Ecclesie de omnibus premissis per ipsum confessatis.

9 mars 1448

ccAnno et mense quibus supra die nona mensis suprascriptiDate of origin: 9.3.1448 in castro predicto presentibus ibidem honorabilibus et discretis viris Petro Ros alias EschiensPerson: castellanoTerm: eiusdem loci, Anthonio BonedieiPerson: , Johanne de BerchierPerson: , Johanne BrunetiPerson: et fratre Petro RandinelliPerson: ordinis Predicatorum LausannensisOrganisation: et me notario infrascripto jurato clerico, constitutus predictus JaquetusPerson: inquisitus in presencia venerabilium et religiosorum virorum dominorum Petri de AlnetoPerson: inquisitoris et Leopardi de BuscoPerson: vicarii reverendi in ChristoPerson: patris et domini nostri domini Georgii de SaluciisPerson: Dei et apostolice sedis gratia LausannensisOrganisation: episcopi et comitis, recepto prius juramento de veritate dicenda, admonitusTerm: et avisatus per prefatos dominos judices de veritate dicenda, dixit et sponte confitetur omnia et singula suprascripta per eum confessata fore et esse vera et multis interrogatoriis sibi factis nichil amplius confiteri voluit nisi quod petivit absolucionem de jam confessatis, dicens quod sperabat faciliorem penitentiam obtinere de paucis criminibus quam si plura confiteretur.
Quibus dictis et factis predictus inquisitus in manibus predictorum dominorum judicum omnem heresim preteritam et futuram et specialiter illam quam inducente predicto diabolo SatamPerson: incurrerat abjuravit et eisdem renunciavit, dicens sub periculo anime sue omnia dixisse et confessum fuisse que perpetraverat in ipsis sinagogis hereticorumTerm: . Quibus peractis predicti domini judices assignaverunt eidem inquisito diem lune que erit undecima mensisDate: Monday, 11.3.1448 huius ad ulterius procedendum in presenti processu prout fuerit juris et rationis.

11 mars 1448

Die igitur luneDuration: MondayAddition above the linecd predicta superiusDate of origin: 11.3.1448 assignata comparuit judicialiter coram nobis inquisitore et vicario predictis in castro et loco predictis procurator fideiTerm: producens articulos sequentes et infrascriptos contra dictum detentum formatos, petens eisdem per prefatum delatum per verbum fatetur vel negat responderi ; quorum articulorum tenor sequitur et est talis :

[p. 18]Page break

Per vos venerabiles et egregios viros dominos inquisitorem et vicarium suprascriptos petit et requirit procurator fidei super sequentibus articulis interrogari predictum JaquetumPerson: delatum et examinari, ac per ipsum super ipsis medio juramento veritatem per verbum fatetur vel negat responderi.

IAmount: 1. Et primo de hiis et super eo quod ipse JaquetusPerson: inquisitus postquam lucem presentis vite intravit, fuit sacro fonte batematisNotable spelling regeneratus, quod fuit et est verum.

IIAmount: 2. Item et postquam idem JaquetusPerson: pervenit ad etatem adultam, vixitCorrection above the line, replaces: dixit etce inter cristianos et se pro cristiano se gexitCorrected from: gessitcf atque sacramentum confirmationis suscepit, quod fuit et est verum.

IIIAmount: 3. Item et super eo quod procedente tempore fuit intrusus in quadamCorrected from: quandamcg sectam que vulgariter dicitur ValdensiumTerm: hereticorum, et in ea pluribus annis perseveravit, quod fuit et est verum.

IIIIAmount: 4. Item de et super eo quod ipse inquisitus ipsam hereticorum sinagogam intravit ut temporaliter duraretur, et inde pluries certas pecuniarum quantitates recepit, et ita fuit et est verum.

VAmount: 5. Item quod ipse inquisitus agnegavitNotable spelling Deum omnipotentem totamque curiam celestem, beatam MariamPerson: virginem et omnia Ecclesie sacramenta accepitque diabolum in magistrum et dominum suum, eidem homagium prestando atque partem sui corporis eidem dando, quod fuit et est verum.

VIAmount: 6. Item de et super eo quod ipse JaquetusPerson: inquisitus ch preciosum sacramentum corporis Christi atque sacramentalia et sacralia sancte matris Ecclesie multipliciter temeravit atque violavit in vituperium Dei omnipotentis ac ipsorum sacramentorum, quod fuit et est verum.

VIIAmount: 7. Item de et super eo quod ipse JaquetusPerson: inquisitus adveniente tempore generalis cumunionisCorrected from: communionisci predicta nefandissimaTerm: non fuit confessus sacramentaliter, sed tanquam canisTerm: impudicus temere recepit sacram eucaristiam, quod fuit et est verum.

[p. 19]Page break

VIIIAmount: 8. Item de et super eo quod ipse JaquetusPerson: inquisitus in ipsa sinagoga et congregacione hereticorum pluries more lupino comedit et devoravit carnem humanamTerm: suffocavitque et interfecit pueros innocentes, quod fuit et est verum.

IXAmount: 9. Item de et super eo quod ipse JaquetusPerson: in ipsa hereticorum sinagoga abusus fuit peccato carnali in presencia diaboliTerm: et aliorum hereticorum, quod fuit et est verum.

XAmount: 10. Item et quod ipse inquisitus ex speciali precepto cj ipsius diaboli magistri sui induxit plures fideles utriusque sexus [ad]Omission, restored by analogyck ipsam sinagogam hereticorum juravitque eidem diabolo et speciale pactum faciendo nullos unquam tempore socios et complices accusare, quod fuit et est verum.

XIAmount: 11. Item de et super eo quod ipse inquisitus mediante quodam lumine cognovit plures personas utriusque sexus existentes in ipsis sinagogis hereticorum, quod fuit et est verum.

XIIAmount: 12. Item de et super eo quod ipse inquisitus recepit a diabolo magistro suo quoddam sortilegiumTerm: quod deferebat consutum in brachio suo inter pellem et carnem, quo mediante deludebat ceteros homines, quod fuit et est verum.

XIIIAmount: 13. Item de et super eo quod ipse JaquetusPerson: inquisitus ope et arte diaboli a quo receperat quedam unguenta in quibusdam pixidibus quibus inferebat egretudines atque eas auferebat, quod fuit et est verum.

XIVAmount: 14. Item de et super eo quod ipse inquisitus opere et auxilio demonis vehebatur per aera vehementer discurendo ad loca sinagoge atque tempestatesTerm: in aereCorrection inline, replaces: aeracl proiciendo, quod fuit et est verum.

XVAmount: 15. Item et quod premissa omnia et singula sunt vera, notoria et manifesta estque de ipsis publica vox et fama.

Quibus articulis per predictum procuratorem exhibitis et in lingaCorrected from: linguacm laica eidem JaquetoPerson: inquisito expositis, responsoque per eudemCorrected from: eundemcn JaquetumPerson: ad predictos articulos multipliciter variando et maiorem partem negando, prefatus procurator petiit per prefatos dominos judices predictum inquisitum inquiri in propriam personam, dicens ita fieri debere, ipso JaquetoPerson: nichil in oppositum allegante nec dicente.

[p. 20]Page break

Quibus auditis et factis predicti domini judices prefatum inquisitum caritative et per viscera domini nostri Jhesu ChristiPerson: monuerunt co, et a prius confessatis non recedendo confiteri vellet veram et puram veritatem super articulatis ; qui amplius nichil voluit dicere neque confiteri. Visa igitur pertinancia et obstinacione predicti JaquetiPerson: inquisiti predicti domini judices suam sententiam interlocutoriamTerm: per organum prefati domini inquisitoris protulerunt, ut sequitur :

In ChristiPerson: nomine invocato. Nos inquisitor et vicarius infrascripti attentis variationibus tuis JaquetiPerson: atque cp–InterloqutoriaTerm: Marginal note in the left margin by other hand (B)–cp requisicione procuratoris fidei et quia nobis constat te citra veritatem respondisse, per hanc nostram sententiam interlocutoriam decernimus et judicamus te JaquetumPerson: debere questionari et in propriam personam inquiri, donec et quousque veritas a tuo ore cq eruatur cr in favorem fidei, citra tamen mortem et sanguinis effusionem de quibus sollempniter et expresse protestamur.

Qua sententia lata, prefato procuratore eam approbante et eam exequucioniNotable spelling demandari petente, ipso JaquetoPerson: inquisito nichil in oppositum allegante, positus fuit in quadam machina dicta vulgariter laz chatazTerm: Language change: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: en]17, qui ibidem aliquentulumCorrected from: aliquantulumcs existens ; petiit per predictos dominos refregeriumNotable spelling sibi dari, promittens dicere omnem veritatem. Qui depositus et deligenterNotable spelling examinatus nichil confiteri voluit. Tunc evestigio ad cordam ligatus et aliquantulum a terra elevatus, requisivit instanter ipsum deponi, promictens omnimodam veritatem dicere ; quo ad sui requestam depositus et longe torturamTerm: ita quod eam videre non posset positus, in quadam camera inferiori juxta quendam ignem ibidem preparatum, confessus est prout sequitur :

Et primo dixit et sponte confessus est omnia et ct–Confirmat jam confessataMarginal note in the left margin by other hand (B)–ct singula per ipsum jam confessata fore et esse vera, addiditque ulterius quod in sinagoga qualibet septimana recipiebat quinque solidos lausannensesCurrency: 5 of Lausanne quos sibi tradebat magister suumCorrected from: suuscu SatamPerson: cv.

[p. 21]Page break

Item magis dixit et sponte confessus est se interfecisse pueros et comedisse de carnibus eorumdem. Et primo dicit et sponte confitetur quod in primo anno vel circaAddition interlinearcw quo intravit sinagogam, cx–Hic est homicida proprii filiiMarginal note in the left margin by other hand (B)–cx interfecit unum de pueris suis nuncupatumCorrection overwritten, replaces: scy JaquetusCorrected from: JaquetumczPerson: etatis duorum annorum vel circaAge: 2 years .

Item magis dixit et sponte confessus est quod in interfectione predicti JaquetiPerson: filii sui delati da–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–da fuerunt presentes et juvaverunt Petrus RegisPerson: et Petrus RuvinatPerson: et postea eum portaverunt ad quandam sinagogam in monte de CubliPlace: , ubi eum assaverunt et comederunt cum aliis albis, magistro sinagoge ibidem presente in specie unius canis rosseti, dicens ulterius quod Petrus RuvinatPerson: erat coquus, qui eundem puerum assavit ; dicit tamen quod magister edebat cum ipsis.

Item interrogatus qui fuerunt patrui ipsius JaquetiPerson: filii sui, dicit quod Jaquetus BraserPerson: et Jaquetus JanPerson: . Interrogatus qualiter fuit exhumatus, dicit db–Quomodo extrahunt pueros de foveisMarginal note in the left margin by other hand (B)–db quod predicti Petrus RegisPerson: et Petrus RuvinatPerson: 18 eum exhumaverunt et portaverunt ad sinagogam, sed non ipse JaquetusPerson: delatus.

Item magis dixit et sponte confessus fuit quod fuerunt presentes in comestione dicti pueri dc–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–dc filii sui, ipse primo, Johannes AymonetPerson: , Alexia de LestraPerson: 19 et uxorPerson: Jaqueti BoveronPerson: .

Item magis dixit et sponte confessus est quod juvit se comedere de quodam alio dd–Comestio carnis humaneMarginal note in the left margin by other hand (B)–dd puero qui erat filius Nycodi MastonPerson: de PuesiouxPlace: , de tempore non recordatur, et erat parvus.

[p. 22]Page break

Item interrogatus ubi et qualiter fuit comestus, dixit et sponte confessus est quod loco et de–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–de modo predictis ; et erant presentes Johannes RossatPerson: , qui fuit vapulatus eo quod renuerat sinagogam, de tempore quando fuit interfectus non recordatur, Petrus RegisPerson: et dfPetrus RuvinatPerson: .

Item magis dixit et sponte confessus est quod fuit presens et se juvit idem JaquetusPerson: delatus ad interficiendum et comedendum quendam alium puerum qui fuit captus apud ChastelPlace: , cui esset non recordatur, et fuit comestus et preparatus versus Loz LuyselPlace: versus ChastelPlace: . Interrogatus qui erant presentes, dicit dg–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–dg quod Johannes GroulonPerson: , dhquidam magnus BronPerson: de Sancto Martino in VaudoPlace: 20 etatis quadraginta annorum, et est bone stature.

Item magis dixit et sponte confessus est quod comedit de quodam alio puero qui fuit apportatus de Sancto Martino in VaudoPlace: , cui esset nescit, fuitque commestus in quadam area supra montem de CorsiePlace: . Et fuerunt presentes di–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–di in comestione Alexia de LestraPerson: que dj–Regina synagogeMarginal note in the left margin by other hand (B)–dj erat regina et sedebat altius aliorum nec unquam debebaturCorrected from: debebatdk accusari ab aliquibus, Johannes AymonetPerson: , Johannes GroulonPerson: et Anthonius BronPerson: .

Addens ulterius quod in puero predicto Nycodi MastonPerson: dl–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–dl de PuesiouxPlace: fuerunt presentes Johannes GotPerson: et Johannes BoveratPerson: .

[p. 23]Page break

Item magis dixit et sponte confessus est dm–Semper homagiant dyaboloMarginal note in the left margin by other hand (B)–dm quod in qualibet sinagoga uterque ipsorum semper homagiabat diabolo.

Item interrogatus qualiter ibant ad sinagogam, dixit et sponte confitetur quod ibant super unum baclumCorrected from: baculumdn do–De baculoMarginal note in the left margin by other hand (B)–do nigrum et : « Maxime ego super unum quem michi tradiderat magister sinagoge ».

Item magis dixit et sponte confessus est quod baculus suus est in quadam domo dp–Quantitas baculiMarginal note in the left margin by other hand (B)–dp versus aream suam ubi seminavit modicum bladi, et est longitudinis duorum pedum vel circa.

Item magis dixit et sponte confessus est quod NycolletaPerson: uxor Nycodi RosatPerson: est de dq–ComplexMarginal note in the left margin by other hand (B)–dq eorum sinogoga et semper servit de salsa in sinagoga.

Item magis dixit et sponte confessus est quod omni anno, dum fuit in signagoga in Paschate dr, recepit corpus Christi et ds–De corpore ChristiTerm: Marginal note in the left margin by other hand (B)–ds reservavit in ore suo et apportavit ad sinagogam magistro suo SatamPerson: , et idem magister suus semper recipiebat manualiter.

Item magis interrogatus an essent multi de secta, dixit quod ita. Interrogatus qui sunt illi, dt–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–dt dicit quod Petrus MugnierPerson: qui moratur ultra pontem ViviaciPlace: juxta domum recluse21. Interrogatus ubi eum viderat, dixit quod eum vidit in secta cum ipso et pluribus aliis supra montem de CorsiePlace: et erat inductus de bono griso et portabat capucium rubeum.

[p. 24]Page break

Item plures alios nominavit esse de eorum secta, videlicet uxoremPerson: Nychodi dou CroutPerson: de Laz ChevaleritPlace: quam vidit in loco predicto, cuius nomen proprium du–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–du ignorat ; quandam dictam JoliatPerson: 22 que habet vultum rubeum quam vidit loco predicto ; MargueretamPerson: de La Vaud quam vidit versus Loz LuyselPlace:  ; Michaelem MossiePerson: fratrem Jaqueti MossiePerson: de TurrePlace: quem vidit obsculare in culo demoni sive le manipoloz loco dicto Ouz LuyselPlace: , sunt circa sex anniDate: 1442.

Item magis dixit et sponte confessus est quod ultimate fuerunt cum ipso in sinagoga, in quadam area versus ChalliePlace: que est decoperta, videlicet quidam Glaudius MaulozPerson: , dv–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–dv Mermetus GachozPerson: 23, Anthonius BronPerson: , Nycolleta RosetazPerson: de MustriacoPlace: , Mermetus douz TilPerson: de dwClarensPlace: quem vidit in area predicta in festo Beati MichaelisPerson: Date: 29.9.1447 (feast day) nuper preteriti, Roleta MarchiandazPerson: relicta Andree de FurnoPerson: de ClarensPlace: que habuit postmodum in virum quendam burgondum, que fuit in sinagoga versus Sanctum MartinumPlace: ViviaciPlace: , etAddition interlineardx Johannes de Lai JoufPerson: de SionsierPlace:  ; dicens premissa esse vera sub periculo anime sue.

Item magis interrogatus quod esset illud signum quod habebat sub brachio, dixit et sponte confessus est quod erat quoddam pergamenum quod dy–De sortilegio sibi dato a dyabolo quo negabat veritatemMarginal note in the left margin by other hand (B)–dy demon strixerat ex sudore suo demonis et ex sanguine ipsius delati, et posuit sibi delato sub brachio cum unguibus Petrus RuvinatPerson:  ; et dixit sibi quod nisi illud moveret veritatem nunquam recognoscetur per aliquam torturam.

[p. 25]Page break

Item interrogatus quantis vicibus et quibus diebus dz–Quotiens vadunt ad synagogamMarginal note in the left margin by other hand (B)–dz ibant ad synagogam, qui delatus respondit quod ipsi ibant bis in septimana, videlicet die luneDuration: Monday et die jovisDuration: Thursday.
Alia non dixit ista die nisi supra per ipsum jam dicta, et recognovit eius medio juramento illa esse vera. Qui quidem prefati domini judices pro tunc ipsum JaquetumPerson: dimiserunt et ipsum assignaverunt ad diem martis crastinam duodecimam mensis predictiDate: Tuesday, 12.3.1448 ad ulterius procedendum prout juris fuerit etcAbbreviation.

12 mars 1448

Anno et die martis duodecima mensis marcii hora circiter primeDuration: morningDate of origin: 12.3.1448, loco predicto, vigore assignacionis predicte, coram prefatis dominis inquisitore et vicario comparuit prefatus ea–RepeticioMarginal note in the left margin by other hand (B)–ea JaquetusPerson: et in presentia inferius descriptorumCorrection interlinear, replaces: quorum supraeb dixit et sua spontanea voluntate confessus fuit prout sequitur.

Et primo dixit et sponte confessus estAddition interlinearec quod ipse JaquetusPerson: delatus fuit apud ChalliePlace: in quadam area ad sinagogam prout supra jam dixit, sed ista dicit addendo, et quod ibidem ed–Comestio carnisMarginal note in the left margin by other hand (B)–edcomederunt carnes puerorumTerm: supra mensas et biberunt bonum vinum quod erat de vino PerrodiPerson: de ChalliePlace: . Interrogatus quis apportavit [vinum]Omission, restored by analogyee, ef–Modus habendi vinumMarginal note in the left margin by other hand (B)–ef qui re spondit : « Nullus », sed dicit quod veniebat per quoddam foramen factoCorrected from: factumeg in quadam arbore.

Item magis dixit et sponte confessus fuit quod portavit dumtaxat corpus Christi eh–Stipendium synagogeMarginal note in the left margin by other hand (B)–eh quater vicibus in synagoga, et magister sinagoge dabat semper sibi quinque solidos lausannensesCurrency: 5 of Lausanne in pluribus monetis ; et erat thesaurarius Mermetus dou TilPerson: de ClarensPlace: .

[p. 26]Page break

Item magis dixit et sponte confessus est quod vidit in sinagogaCorrection in another hand interlinear, replaces: septimanaei in area versus ChalliePlace: ej–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–ej Johannem Lechieriz junioremPerson: , Petrum de RincoPerson: , uxoremPerson: Thome QuicquatPerson: que moratur cum domino Johanne GachetiPerson: qui fuit officialisTerm: ViviaciPlace:  ; uxoremPerson: Johannis BouquetPerson: de CastelloPlace: quam vidit Ouz LuyselPlace: , et vidit ipsis facere homagium prout et ipse et quemdam dictum CurchoPerson: qui recessit.

Item magis interrogatus qualiter se noscunt ek–Quomodo se invicem cognoscuntMarginal note in the left margin by other hand (B)–ek si ovienturCorrected from: obienturel uni alteri, dicit quod mediante quadam impressione unius bufonis quam habent supra occulum sinistrum nec aliqui possunt videre nisi ipsi heretici dumtaxat.

Item magis interrogatus an noverit aliquos mediante illo signo, qui dixit etAddition above the lineem respondit quod ita, videlicet Nycodum MoryPerson: de ChoulynPlace: en–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–en parrochie MustriaciPlace: , etatis XXX annorum: 30 years vel circa, et Nycodum MinazPerson: de LionPlace:  ; quibus duobus oviavit veniendo de Villa NovaPlace: et ipsos novit mediante illo signo.

Item magis dixit et sponte confessus est quod juvit se comedere de aliis duobus eo–PuericidiumTerm: Marginal note in the left margin by other hand (B)–eopueris quorum primus erat Johannis ReidetPerson: de CastelloPlace: cuius sexus ignorat, sunt cira decem anniDate: 1438 ; secundus ep–et fuit captus in domoAddition on the left margin by insertion mark–ep eq Johannis BronPerson: de SenlegierPlace: , qui erat NycodoPerson: eius nepoti, sunt ultra sex anniDate: 1442. Interrogatus qualiter interficiunt [dictos pueros]Omission, restored by analogyer, dicit quod manibus stringendo, et quando sunt mortui apparet impressio manus sue digitorum.

Item magis dixit et sponte confitetur quod es–HomicidiumMarginal note in the left margin by other hand (B)–es Anthonius BronPerson: fuit cum ipso inquisito in morte Johannis de MossePerson: .

[p. 27]Page break

Item magis dixit et sponte confitetur quod vidit in area de ChalliePlace: et–Iblem ColinPerson: Addition interlinear–et, Johannem Lechieriz mediocremPerson: eu–☛ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–eu filium Johannis Lechieriz antenatiPerson: 24, et Mermetum GachozPerson: supra montem de CorsiePlace:  ; item uxoremPerson: Johannis ReidetPerson: ev de CastelloPlace: que moratur prope portam quando itur CastellumPlace: aCorrection above the line, replaces: deew ViviacoPlace: , quam vidit inter duo nemora versus Loz LuyselPlace: .
Quibus sic per ipsum JaquetumPerson: dictis et confessatis dixit eius medio juramento ad sancta Dei euvangelia illa esse vera nec aliud scire nisi prout supra dictum est. Interrogatus an aliquid vellet addere vel diminuere, qui respondit quod non.
Eo tunc frater Petrus RondinelliPerson: ordinis Predicatorum LausannensisOrganisation: procurator fidei et ipse JaquetusPerson: delatus renunciaverunt processu et cause, et petierunt per dominos judices concludi. Qui prefati domini inquisitor et vicarius cum partibus predictis ex–Conclusio in causaMarginal note in the left margin by other hand (B)–ex concluserunt et assignaverunt eisdem partibus diem quindecima mensisDate: 15.3.1448 huius ad audiendum jus et sententiam proferri apud BlonayPlace: retro ecclesiam parrochialem dicti loci.
Acta fuerunt hec loco, die et horaDuration: morning predictisDate of origin: 12.3.1448, presentibus venerabilibus et egregiis viris dominis Girardo AlbiPerson: et Petro de CultilliaPerson: de ViviacoPlace: jurisperitisTerm: , Petro de TavelloPerson: domicelloTerm: , Anthonio BonedieiPerson: , YbletoPerson: et Philipo ColumbiPerson: fratreCorrected from: fratribusey, Jacobo de FluminePerson: , Humberto de GerdiliPerson: , Petro RosPerson: castellano, Johanne BrunetiPerson: et Johanne de BerchiezPerson: testibus ibidem astantibus.

[p. 28]Page break

15 mars 1448

Anno domini millesimo ccccmo quadragesimo octavo a nativitate Domini sumpto, die vero quindecima mensis marciiDate of origin: 15.3.1448 virtute assignacionis subscriptis, comparuerunt coram prefatis dominis inquisitore et vicario judicibus prefatus Jaquetus ez DurierPerson: et frater Petrus RondinelliPerson: appudCorrected from: apudfa BlonayPlace: . Quibus ibidem presentibus et quamplurima caterva gentium ad sermonem divinum audiendum, prefatus dominus inquisitor suum sermonem fecit etcAbbreviation. Quo facto prefatus procurator fidei petiit fb jus dici et sententiam proferri, prout ipsis partibus fuerat assignatum. Quibus premissis per dominos judices auditis, sedentes pro tribunali, ut moris est, suam tulerunt sententiam in hunc qui sequitur modum : In nomine [sancte]Omission, restored by analogyfc et individue Trinitatis etcAbbreviation.25
Cuius sententie vigore fuit prefatus Jaquetus DuriezPerson: tanquam hereticus brachio secularisTerm: potestatis per prefatos dominos judices derilictus et traditus etcAbbreviation. Presentibus venerabili et egregio milite domino Johanne de BlonayPerson: , magistro Johanne de UlmoPerson: in artibus magistro, domino Johanne GachetiPerson: presbiteroTerm: , Petro RosPerson: castellano dicti loci, Johanne de BerchiePerson: et Johanne BrunetiPerson: ac pluribus aliis ibidem astantibus.
[Signature:] Glaudius BurritazPerson: Notarial sign

Notes

  1. Deletion by crossed lines.
  2. Change of hand: main hand (A).
  3. Deletion by strikethrough: Ro.
  4. Deletion by strikethrough: anno.
  5. Deletion by strikethrough: Et primo.
  6. Change of hand: other hand (B).
  7. Change of hand: main hand (A).
  8. Deletion by strikethrough: ve.
  9. Correction inline, replaces: ante.
  10. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  11. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  12. Deletion by strikethrough: in perso[nam].
  13. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  14. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  15. Addition interlinear.
  16. Correction overwritten, replaces: admitterent.
  17. Correction overwritten, replaces: reciperent.
  18. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  19. Correction overwritten, replaces: a.
  20. Addition on the right margin".
  21. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  22. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  23. Corrected from: erant.
  24. Deletion.
  25. Deletion by strikethrough: ongu[entum].
  26. Corrected from: JohannemPerson: .
  27. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  28. Deletion by strikethrough: de.
  29. Deletion by strikethrough: in q.
  30. Correction overwritten, replaces: us.
  31. Deletion by strikethrough: Jacobum de.
  32. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  33. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  34. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  35. Addition interlinear.
  36. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  37. Deletion by strikethrough: unciam d[igiti].
  38. Deletion by strikethrough: u[nciam].
  39. Addition on the right margin".
  40. Addition interlinear.
  41. Addition interlinear.
  42. Correction inline, replaces: vest.
  43. Deletion by strikethrough: discitis et.
  44. Correction inline, replaces: facere.
  45. Deletion by strikethrough: me[dictus].
  46. Deletion by strikethrough: prope.
  47. Deletion by strikethrough: obste(ndo).
  48. Corrected from: dictum.
  49. Deletion of the addition on the left margin by insertion mark: tunc dictus Jaquetus respondit : « Ego faciam omnia pro pecuniis ».
  50. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  51. Deletion by strikethrough: s.
  52. Corrected from: prostratum.
  53. Corrected from: brachiis.
  54. Addition interlinear.
  55. Deletion by strikethrough: et.
  56. Addition on the left margin by insertion mark.
  57. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  58. Deletion by strikethrough: ip[si].
  59. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  60. Addition on the left margin by insertion mark.
  61. Correction above the line, deletion by strikethrough.
  62. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  63. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  64. Addition interlinear in another hand.
  65. Correction overwritten, replaces: as.
  66. Deletion by strikethrough: contra.
  67. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  68. Correction inline, replaces: vinobibum.
  69. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  70. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  71. Deletion by strikethrough: b.
  72. Correction above the line, replaces: blovasTerm: Language change: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: en].
  73. Deletion by strikethrough: erant.
  74. Change of hand: other hand (B).
  75. Deletion by strikethrough: que fuit.
  76. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  77. Deletion by strikethrough: sed tamen hoc no[n].
  78. Deletion by strikethrough: ta[n]g[it].
  79. Deletion by strikethrough: sex.
  80. Deletion by strikethrough: malu[m].
  81. Change of hand: other hand (C).
  82. Addition above the line.
  83. Correction above the line, replaces: dixit et.
  84. Corrected from: gessit.
  85. Corrected from: quandam.
  86. Deletion by strikethrough: omnia ecclesie.
  87. Corrected from: communionis.
  88. Deletion by strikethrough: et ex.
  89. Omission, restored by analogy.
  90. Correction inline, replaces: aera.
  91. Corrected from: lingua.
  92. Corrected from: eundem.
  93. Deletion by strikethrough: prius.
  94. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  95. Deletion by strikethrough: evaderit.
  96. Deletion by strikethrough: circa.
  97. Corrected from: aliquantulum.
  98. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  99. Corrected from: suus.
  100. Deletion by strikethrough: m.
  101. Addition interlinear.
  102. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  103. Correction overwritten, replaces: s.
  104. Corrected from: Jaquetum.
  105. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  106. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  107. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  108. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  109. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  110. Deletion by strikethrough: Joh[annes].
  111. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  112. Deletion by strikethrough: qui.
  113. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  114. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  115. Corrected from: debebat.
  116. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  117. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  118. Corrected from: baculum.
  119. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  120. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  121. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  122. Deletion by strikethrough: se.
  123. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  124. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  125. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  126. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  127. Deletion by strikethrough: TurrePlace: .
  128. Addition interlinear.
  129. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  130. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  131. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  132. Correction interlinear, replaces: quorum supra.
  133. Addition interlinear.
  134. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  135. Omission, restored by analogy.
  136. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  137. Corrected from: factum.
  138. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  139. Correction in another hand interlinear, replaces: septimana.
  140. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  141. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  142. Corrected from: obientur.
  143. Addition above the line.
  144. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  145. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  146. Addition on the left margin by insertion mark.
  147. Deletion by strikethrough: erat.
  148. Omission, restored by analogy.
  149. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  150. Addition interlinear.
  151. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  152. Deletion by strikethrough: que.
  153. Correction above the line, replaces: de.
  154. Marginal note in the left margin by other hand (B).
  155. Corrected from: fratribus.
  156. Deletion by strikethrough: Durier.
  157. Corrected from: apud.
  158. Deletion by strikethrough: ind[e].
  159. Omission, restored by analogy.
  1. Il s’agit des DominicainsOrganisation: établis au couvent de la MadeleineOrganisation: à LausannePlace: (Ostorero 1995, p. 195).
  2. En latin « letare Jerusalem », quatrième dimanche de Pâques.
  3. Voir à ce propos Ostorero 1995, p. 68–69.
  4. Cette grange, située dans la paroisse de Blonay, n’a pas pu être localisée précisément.
  5. Pierrette Paravy mentionne une plante appelée « tora » ou « triacla », qu’elle identifie avec l’aconit vénéneuse (Paravy 1993, p. 943). Michel Meurger parle du redouté « thora valdensisTerm:  », ou poison des Vaudois, à base d’aconit (Meurger 1993, p. 378).
  6. Il s’agit probablement de la lavande.
  7. Ce doit être là une expression servant à désigner les personnes parlant d’une manière artificieuse, mensongère ou peut-être incompréhensible, savante, voire même ésotérique.
  8. Lac situé au nord de Châtel-St-DenisPlace: .
  9. Nous apprendrons plus tard qu’elle se prénomme AlexiaPerson: .
  10. Cette expression attribuée au diable marque la fin du banquet et ouvre l’orgie. On la trouve également dans les procès de Pierre AntoinePerson: devant l’inquisiteur Pierre d’AulnayPerson: . Dans le procès d’Isabelle PeratPerson: , en 1498Date: 1498, c’est au cri de « Meclet, meclet » que les sorciers se jettent sur leurs voisines (Félix 1986, p. 39–40), cri que l’on retrouve dans les « Errores Gazariorum » (Ostorero et al. 1999, p. 290–291).
  11. Cette graphie particulière semble inhérente à la main C.
  12. Cela nous ramène donc aux années 1438–1439Date: 1.1.1438 – 31.12.1439.
  13. Les monts de Corsier sont situés au nord-ouest de VeveyPlace: et s’étendent jusqu’à Châtel-Saint-DenisPlace: .
  14. Il s’agit de l’église de La ChiésazPlace: (Mottaz 1982, I, p. 242).
  15. Nous apprendrons plus loin qu’il se prénomme MermetPerson: .
  16. Il s’agit donc de la dite Rosetaz de BrentPerson: , puisque Jaquet DurierPerson: avoue qu’ils ne sont que cinq à cette réunion (c’est-à-dire Jaquet DurierPerson: , Antoine BronPerson: , Claude MaulozPerson: , Mermet GachozPerson: et RosetazPerson: ). Plus loin, on trouvera ColettePerson: ou Nicolette RosatPerson: .
  17. Il s’agit d’une forme de torture à laquelle on soumet Jaquet dans un premier temps (Ammann-Doubliez/Ammann 2005, p. 368–369). Comme celui-ci refuse de parler, on le place ensuite sur l’estrapade, moyen habituel de torture dans le Pays de Vaud.
  18. Avant on trouvait « Ruvynaz ». Cela est donc à mettre sur le compte du changement de main.
  19. Il s’agit de la femme d’Henri de LestraPerson: , déjà mentionnée p. 13 du manuscrit.
  20. À ne pas confondre avec Antoine BronPerson: , qui vient de La ChiésazPlace: .
  21. Le reclusoir de VeveyPlace: , situé près du pont de VeveyPlace: sur la VeveysePlace: , est attesté depuis 1334 (Ostorero 1995, p. 127–198 et Andenmatten 1995 dans HS IX/2, p. 723–730).
  22. Il s’agit du même surnom employé pour désigner la fille d’Etienne douz ClochierPerson: (« JoliazPerson:  ») dans le procès de Catherine QuicquatPerson: . Pour autant, il ne s’agit pas forcément de la même personne.
  23. Il s’agit sans doute du « dictus GachozPerson: de ChardonaPlace:  » mentionné à la page 15 du manuscrit.
  24. Il s’agit sans doute d’un membre de la même famille (frère ou fils ?) que Jean Lechieriz juniorPerson: , cité précédemment.
  25. La sentence définitive n’a donc pas été conservée, mais les échutes de la châtellenie de Vevey nous apprennent que l’inculpé a été condamné à mort (Ostorero 1995, p. 285–286, annexe 3b).