check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 2-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, da Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega e Martine Ostorero

Citazione: SDS VD D 1 2-1

Licenza: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jaquet Durier, de Blonay

1448 marzo 3 – 15. Château de La Tour-de-Peilz

Jaquet Durier, de Blonay, détenu au château de La Tour-de-Peilz, comparait le 3 mars 1448 devant le vice-inquisiteur Henri Chouvet et le vicaire épiscopal Léopard de Bosco, à la requête du châtelain et en présence de ce dernier et des nobles et bourgeois de La Tour-de-Peilz. Lors de cette première séance, Jaquet avoue spontanément son crime. Le lendemain, il poursuit ses aveux et dénonce dix personnes (7 hommes et 3 femmes). Le 6 mars, l’accusé ratifie ses aveux devant le vicaire Léopard de Bosco, en l’absence du vice-inquisiteur Chouvet. Ce dernier est remplacé le 9 mars par l’inquisiteur dominicain Pierre d’Aulnay, qui préside la cour dès ce moment et jusqu’à la fin du procès. Devant la cour présidée par l’inquisiteur et le vicaire de Bosco, Jaquet Durier ratifie ses aveux, abjure son hérésie et demande l’absolution. Le 11 mars, le procureur de la foi, Pierre Rondinel, produit contre lui un interrogatoire en quinze articles. Compte tenu des variations dans les réponses de l’accusé, le procureur demande une sentence interlocutoire de torture. Le jour même, la sentence interlocutoire est rendue par la cour et exécutée immédiatement. Jaquet complète ses aveux lors des interrogatoires des 11 et 12 mars, et augmente aussi le nombre de complices jusqu’à trente-trois personnes (23 hommes et 10 femmes). La sentence est rendue le 15 mars sous l’église de La Chiésaz, église paroissiale de Blonay : il est jugé hérétique et remis au bras séculier.

Les procès de Jaquet Durier (SDS-VD-D_1-2-1 : ACV, Ac 29, p. 5–28), de Catherine Quicquat (SDS VD D 1 3-1 : ACV, Ac 29, p. 29–43), de Pierre Munier (SDS VD D 1 4-1 : ACV, Ac 29, p. 44–55), de Pierre Chavaz (SDS VD D 1 5-1 : ACV, Ac 29, p. 56–71) et de Pierre Antoine (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 104–119) ont été intentés entre 1448 et 1449. Ils sont les témoins d’une vaste chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique et dans le Nord vaudois au milieu du XVe siècle.

Le procès de Jaquet Durier occupe les pages 5 à 28 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier qui compte douze folios utilisés chacun des deux côtés. La page de garde (p. 5) contient l’indication d’une enquête secrète dont on n’a pas conservé trace. La page 6 est restée vide. Le procès a été rédigé par trois mains différentes. Les premières séances, alors que le procès était dirigé par le vice-inquisiteur Henri Chouvet, ont été rédigées par un notaire anonyme. Une deuxième main, aussi anonyme, rédige la séance du 6 mars, alors que le vicaire épiscopal Léopard de Bosco poursuit seul l’interrogatoire en l’absence de Chouvet. C’est aussi cette deuxième main qui a rajouté les indications marginales et qui est intervenue pour corriger le texte de base ou ajouter un autre élément au moyen d’un signe graphique. Lors de l’intervention de l’inquisiteur dominicain Pierre d’Aulnay, pendant la séance du 9 mars, et jusqu’à la fin du procès, les actes ont été rédigés par le notaire Claude Burritaz, qui authentifie le document à l’aide de son signet.

Testo editionale

[Nota dell'archivio sul margine sinistro da una mano del secolo XX:] 1448 3 marsData: 3.3.1448

1er mars 1448

a–bSequitur informatio secreta sumpta per venerabilem virum fratrem Petrum de AlnetoPersona: ordinis PredicatorumOrganizzazione: 1, heretice pravitatis inquisitoremTermine: a Sede apostolica specialiter deputatum in terra c RomamonasteriiLuogo: d contra omnes et singulos infrascriptos anno Domini mo cccc xlmo octavo et die prima mensis marciiData di origine: 1.3.1448–a

fContra Jaquetum Durie alias CostumiezPersona: parrochie de BlonayLuogo: . Allineato a destra

[p. 6]Interruzione di pagina

[p. 7]Interruzione di pagina

Processus Jaqueti Durie alias CostumiezPersona: Centrato

3 mars 1448

gIn nomine Domini amen. Nos frater Henricus ChovetiPersona: vicegerensTermine: in hac parte venerabilis et religiosi viri fratris Petri de AlnetoPersona: ordinis PredicatorumOrganizzazione: , inquisitoris heretice pravitatis in diocesi LausannensiLuogo: et nonnullis aliis auctoritate apostolica deputati, et Leopardus de BoscoPersona: officialisTermine: ViviaciLuogo: , vicariusTermine: in hac parte reverendi in ChristoPersona: patris et domini nostri Georgii de SaluciisPersona: miseratione divina LausannensisOrganizzazione: episcopiTermine: et comitisTermine: , notum facimus universis quod cum Jaquetus Durier alias CustumierPersona: parrochie BlonayLuogo: dicte Lausannensis diocesisLuogo: super causam heresisTermine: apud castrum Turris de PeylLuogo di origine: detineretur et crimen huiusmodi confessus fuisset, ad supplicacionem et preces castellani dicti castri, ad interrogandum et inquirendum cum dicto JaquetoPersona: de huiusmodi crimine per eundem commisso, die dominica in qua cantatur in sancta Dei matre ecclesia pro officio seu introitu misse Letare2 que fuit tercia mensis marcii anno Domini mo quatercentesimo xlmo octavo a NativitateData di origine: 3.3.1448 sumpto, de gratia speciali, apud dictum locum et dictum JaquetumPersona: interrogandum unacum hhonorabilibus viris Petro RosPersona: vicecastellanoTermine: dicti loci TurrisLuogo: , Jacobo de FluminePersona: castellanoTermine: MustruaciOrganizzazione: pro inclito milite domino Johanne de GingynPersona: condominoTermine: dicti loci, Henrico de MelletPersona: , Johanne de VerchiacoPersona: clericoTermine: et burgensiTermine: dicte ville TurrisOrganizzazione: , accessimus, et ipso JaquetoPersona: coram nobis in camera dicti castri sita subtus capellam eiusdem castri propeCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: antei j–Prima confessioMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–j ignem constituto, ipse JaquetusPersona: spontanea voluntate sua confessus fuit et recognovit Johannem de MosselPersona: k–Nomen diaboliTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–k supradictum3 ope et auxilio demonisTermine: magistri sui SatamPersona: nuncupati occidisse seu quosdam pulveresTermine: l per dictum demonem sibi tunc traditos in personam dicti [p. 8]Interruzione di pagina JohannisPersona: projecisse ipsumque percusisse seu tetigisse ; ex quibus pulveribus percussione et tactu dictus JohannesPersona: incontinenti infirmitatem recepit, de qua – ut credit – m–HomicidiumTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–m infra paucos dies post ab humanis decessit. Qua quidem confessione facta, quia tarde erat, eundem JaquetumPersona: ulterius non interrogavimus sed sibi assignavimus diem lune sequentemData: lunedì, 4.3.1448 hora septimaPeriodo: il pomeriggio de mane ad se advisandum plenius et confitendum scelera et delicta ipsius in hoc crimine heresisTermine: perpetrata et commissa ; et nichillominus n–MonitioTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–n ipsum monuimus per viscera misericordie Domini nostri Jhesu ChristiPersona: quaternusAggiunta tra le righeo vellet omnia et singula tam per ipsum quam suos complices in huiusmodi crimine commissa detegere mendacio semoto, presentando sibi quod si sponte, continuo et confestin, prout volunt canonice sanciones, confiteretur et detegeret, ipsum ad penitenciam et misericordiam Ecclesie admicteremusCorrezione sovrascritto, sostituisce: admitterentp et reciperemusCorrezione sovrascritto, sostituisce: reciperentq juxta ordinacionem canonicarum sancionum.

4 mars 1448

Die vero lune sequenti que fuit quarta mensis marcii anno quo supraData di origine: 4.3.1448, nos prefati judices ad supradictum JaquetumPersona: unacum venerabilibus et discretis viris dominis Petro de PascuisPersona: , Petro RenczotPersona: et Petro MugnemPersona: capellanisTermine: , honorabilibus et discretis viris Petro RosPersona: vicecastellano ville Turris de PeylLuogo: , Jacobo de FluminePersona: castellano in predicta parrochia MustruaciLuogo: pro dicto nobili inclito domino Johanne de GingynPersona: , Johanne de TavelloPersona: domicelloTermine: , fratre Petro CuscheronPersona: [p. 9]Interruzione di pagina et Johanne de BerchiePersona: clerico accessimus, et constituto coram nobis dicto JaquetoPersona: in loco et coram testibus quibus supra receptoque ab eodem corporali juramento r–JuramentumMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–r ad sancta Dei euvangelia in manibus nostris per ipsum JaquetumCorrezione sovrascritto, sostituisce: asPersona: tacta prestito de dicendo puram et meram veritatem tam de se quam de suis complicibus. Ipse JaquetusPersona: in libertate constitutus, recepto prius a dictis testibus ad sancta Dei euangelia simili juramento, videlicet quod de hiis que dictus JaquetusPersona: confiteretur et detegeret nullam mencionem viventi facerent nec illa publicarent quovismodo nisi de licencia justicie, quodque adversus eundem JaquetumPersona: aut alium occasione confessionis huiusmodi processusAggiunta sul margine destrot non formarent neque de illis testimonium perhiberent u–Secunda confessioMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–u sine licencia nostrorum judicum, dixit, deposuit et recognovit sua spontanea voluntate atque confessus fuit verum existere quod quadam die venerisPeriodo: venerdì, videlicet die qua dictus Johannes de MosselPersona: defunctus infirmitatem recepit, ipse v–Complices in crimineMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–v JaquetusPersona: et Anthonius BronPersona: de Laz ChiesazLuogo: parrochie BlonayLuogo: et plures alii quos dicit non noscere, eratCorretto da: erantw in nemore de La HarbereazLuogo: , et magister suus SatamPersona: venit ad eum et pro vindicando cor suum dicti JaquetiPersona: de dicto Johanne de MosselPersona: , cui malum volebat ad causam certarum pignoracionum et cuiusdam pretii per dictum Johannem de MosselPersona: velut mistralemTermine: castellani dicti loci factarum, et ipsum JaquetumPersona: portavit usque ad quandam vineam ipsius Johannis de MosselPersona: sitam versus grangiam nuncupatam vulgariter douz ReysLuogo: Cambio di lingua: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: it]4 in parrochia BlonayLuogo: in qua ipse Johannes de MosselPersona: pro [p. 10]Interruzione di pagina tunc putabat vites et laborabat, et dum fuit ibidem vidit et cognovit supradictum Anthonium BronPersona: x–et Jacobum de saPersona: in quodam itinere publico ibi prope Jacobi de saPersona: . –x. Et tunc dictus magister suus SatamPersona: tradidit sibi in manibus suis dicti JaquetiPersona: quoddam y unguentumTermine: brunetum et dixit sibi dicto JaquetoPersona:  : « Tange dictum Johannem de MosselPersona: de huiusmodi unguento per testiculos et videbis quid faciet ».
Et tunc dictus JaquetusPersona: secrete in quadam nube existens ad dictum JaquetumCorretto da: JohannemPersona: z ivit et cum dicto unguento cum manu dextra testiculos per retro tetigit, et incontinenti dictus aa–Quomodo per tactum suum alius incurrit infirmitatem mortisMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–aa JohannesPersona: incepit ire per dictam vineam et redire hinc et inde et non poterat durare. Subiungens idem JaquetusPersona: quod hiis factis dictus magister suus eundem reduxit et apportavit ad quodam iter publicum existens subtus predictam vineamab dicti Johannis de MosselPersona: ac et ibidem dictus magister suus SatamPersona: ipsum dimisit, et nescit quid ipse magister suus devenit nec ulterius dictumCorrezione sovrascritto, sostituisce: usad Anthonium BronPersona: ae vidit ; et dicit quod tunc ipse JaquetusPersona: ad quandam ipsius vineam accessit et in illa putavit tota diePeriodo: di giorno ab illa hora usque ad noctemPeriodo: la notte.
af–Quomodo et quando intravit synagogamTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–af Item subiunxit idem JaquetusPersona: quod sunt circa undecimPeriodo: 11 anni vel duodecim anniPeriodo: 12 anni proxime lapsi quod ipso JaquetoPersona: existente in quodam campo suo contiguo domi sue loci de AveneresLuogo: parrochie BlonayLuogo: et deambulando per ipsum campum melencoliose quidam Petrus dictus RuvynazPersona: de BrentLuogo: parrochie MustruaciLuogo: qui fuit combustus propter crimen heresis, venit ad eum circa horam gentaminisTermine: Periodo: a mezzogiorno de mane circa septimam vel octavam horam temporePeriodo: il pomeriggio [p. 11]Interruzione di pagina estatis unacum eodem quodam socio inducto panno violete brunete, sibi JaquetoPersona: ignoto.
Qui Petrus Ruvynaz Persona: dixit eidem JaquetoPersona:  : « Quid habetis vos, magister medice, vos estis totus melencolicus et turbatus ».
Qui JaquetusPersona: respondit eidem : « Ita sum ».
Et tunc dictus Petrus RuvynazPersona: dixit eidem JaquetoPersona:  : « Opportet vos nobiscum ire, et habebitis tanta bona quod numquam eritis pauper nec unquam duxistis tale tempus nec tale gaudium sicut habebitis ». Et tunc dictus JaquetusPersona: quesivit a dicto PetroPersona: qualis socius erat ille qui secum venerat.
Qui Petrus RuvynazPersona: dixit eidem quod erat quidam bonus socius qui vocabatur SatamPersona:  : « Cui si vos vellitis credere, ipse faciet vos divitem. Sed opportet quod vos detis eidem unam unciam digiti vestri ».
Qui JaquetusPersona: respondit : « Pro divitiis ego faciam omnia ». Et tunc eidem SatanePersona: ag–Pro divitiis habendis intravit synagogamMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ag dedit unciam sui parvi digiti manus dextre, dicens ulterius quod ipse ad instigacionem dicti Petri RuvynazPersona: negavit ah–Hic est apostataTermine: a fide et mentitur ut infraMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ah ibidem Deum ore tamen et non corde, et dictum SatamPersona: in magistrum suum accepit.
Interrogatus utrum aliquid aliud fecerit aut fuerit dictum vel preceptum, dicit quod non, de quo recordetur.
Quibus confessatis eundem JaquetumPersona: monuimus caritative, ut ipse omnia et singula per eum commissa detegere vellet penitus et sine ficcione, et idem JaquetusPersona: dilacionem postulavit ad se meliorandum et advisandum. Cui terminum assignavimus horam vesperorumPeriodo: la sera dicte dieiData: 4.3.1448, presentando eidem misericordiam et gratiam Ecclesie iuxta canonicas sanciones.

4 mars 1448, plus tard

Hora vesperorumPeriodo: la sera dicte diei advenienteData di origine: 4.3.1448 in presencia quorum supra dicto JaquetPersona: coram nobis in loco prementionato [p. 12]Interruzione di pagina judicialiter et libere constituto receptoque ab eodem JaquetoPersona: corporali juramento super sanctis Dei euvangeliis in manibus nostris prestito de dicendo meram et puram veritatem super premissis, dixit, recognovit et confessus fuit quod Petrus Ruvynaz Persona: venit ad eum cum socio de quo supra fit mencio, loco, anno et tempore premissis etAggiunta tra le righeai fecit sibi fieri in dicto campo ipsius JaquetiPersona: prout supra deposuit, addens dictus JaquetusPersona: quod eidem magistro suo SatanePersona: aj–Hic variat quia alias supra dixeratMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–aj dedit ak onciam digiti sui bono corde et ore, quam dictus magister suus volebat incontinenti habere, sed ipse JaquetusPersona: rogavit eum ut eam sibi dimitteret, quia dum tempus esset, ipsam bene haberet ; dicens ulterius quod a tempore quod ipse fuit detentus in castro TurrisLuogo: , dictus magister suus venit ad eum pro habendo dictam al onciam, quam sibi dederat, sed habere non potuit, quia vix potuit sibi am–respondere, taliter fuerat ante tractus ad cordam.Aggiunta sul margine destro–am
Item dixit idem JaquetusPersona: quod in eodem campo dictus Petrus RuvynazPersona: sibi dixit : « Vos opportet discere ad faciendum poncetumTermine: , et facietis hoc quod volueritis ». Qui JaquetusPersona: dixit : « Ego bene volo, dummodo sit bonus ». Qui Petrus RuvynazPersona: dixit : « Vos numquam vidistis similem ». Et dixit : « Vos recipietisAggiunta tra le righean de quadam herba vocata torazTermine: Cambio di lingua: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: it]5, de qua qui comedit de mane, si non comedat incontinentiAggiunta tra le righeao de herba dicta lavanda6, non comedit in vespereCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: vestap, et facietis poncetum ». Tunc dictus JaquetusPersona: dixit : « Vos aq docuistis me noscereCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: facerear unam pravam herbam. Ego eam nolo addiscere ».
Qui Petrus RuvynazPersona: replicavit : « Ymo facietis, quia vos estis as medicus, et medici debent uti omnibus rebus ».
Quibus dictis, dictus SatamPersona: murmurando et loquendo videre suo sicut Greci7, dixit : « Non nocebit tibi nimis, ymo erit tibi melius ».
Et tunc dictus [p. 13]Interruzione di pagina PetrusPersona: dixit eidem JaquetoPersona:  : « Vos opportet ulterius facere, videlicet negare Deum, faciem eius et crucem, sacramentum altaris, Trinitatem et sanctum baptismum ».
Qui JaquetusPersona: hoc facere renuit prima fronte, et tunc dictus Petrus RuvynazPersona: sibi dixit : « Opportet quod vos faciatis at pro pecuniis, quia ego faciam vobis dare per istum socium – au ostendendo sibi dictamCorretto da: dictumav SatamPersona:  – qualibet die lune quinque solidos lausannensesValuta: 5 sol di Losanna »aw. Et tunc dictus SatamPersona: aliqualiter male contentus, ut sibi JaquetoPersona: apparebat, eo quod hoc renuebat facere, nichil dicebat, sed ibidem stabat repletus dispectione.
Et tandem ipse JaquetusPersona: ibidem negavit Deum, ax–Hic est apostataMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ax Trinitatem, baptismum, faciem et crucem Dei atque altaris sacramentum bono corde et osculatus fuit dictum SatamPersona: in culo qui habebat caudam quasi ayrufam postratumCorretto da: prostratumaz ad terram sine brachisCorretto da: brachiisba etAggiunta tra le righebb inclinando se dictus JaquetusPersona: ad terram et flectando genua bc eidem fecit homagiumTermine: .
Quibus factis Petrus RuvynazPersona: et dictus SatamPersona: ac ipse JaquetusPersona: a dicto loco per aerem accesserunt ad quandam planchiam existentem supra CastellumLuogo: versus Loz LuselLuogo: 8 inter duo nemora, bd–et dictus SathanPersona: portabat eosAggiunta sul margine sinistro con un carattere di inserimento–bd, et reperit ibidem quandam mensam munitam trabichetisTermine: , gausape, pane, vino et carnibus verutis valde bonis, que erant suo videre porcinales et de parvis mutonibus, que be–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–be erant dulces, et ibidem interfuit uxorPersona: Henrici de LestraPersona: 9, Johannes AymonetPersona: , Johannes GroulonPersona: et JohannetaPersona: uxor tunc Jaqueti BoveronPersona: de CojonayLuogo: , que postmodum fuit uxorPersona: Georgii ChamnexPersona: , et [p. 14]Interruzione di pagina plures alie persone quas dicit se non cognoscere.
Item interrogatus quid ibidem fecerunt, dicit quod obsculati fuerunt unus post alium in culo dicti SatamPersona: prout supra, et postmodum dictus SatamPersona: murmurando dixit eis : « Saraz, sarazCambio di lingua: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: it] »10, et tunc ceperunt ire ad mulieres et bf tunc ipsi ceperunt uxoremPersona: dicti BoveronPersona: , videlicet dicti Johannes AymonetPersona: , Johannes GroulonPersona: et plures alii, et cognoverunt eam per retro unus bg–SodomiaMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bg post alium more brutorum ; et dictus SatamPersona: erat ad partem qui ipsos respiciebat. bh–Item dixit quod ipse non habuit societatemTermine: alicuius mulieris, quia erat antiquus et non curabatAggiunta sul margine sinistro con un carattere di inserimento–bh.
Item dixit quod Petrus RuvynazPersona: predictus sibi dixit : « Te opportet jurare per juramentum quod fecisti magistro nostro, de non revelando factum nostrum et personas nostras, sub pena maximi verberis, et nos non te incusabimus similiter », quodque ad sinagogamTermine: 11 iretCorrezione al di sopra della riga, cancellazione biffatabi tociens quociens bj–Promittunt non accusare suos complicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bj dictus Petrus RuvynazPersona: sibi diceret et faceret scire sub dicta pena.
Et hiis factis reversus est ad domum suam ita cito sicut iverat, et paulo post fuit infirmus spatio unius anni12 cum dimidio vel circa, subiungens quod quando fuit sanatus a dicta infirmitate – sunt circa novem vel decem anni –, dictus bk–Post infirmitatem rediit ad synagogam super baculoTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bk Petrus RuvynazPersona: venit ad eum et sibi dixit : « Nos opportet ire vias nostras, sequere me », et posuit sibi unum baculum ab utroque latere crematum sive combustum inter tibias suas ; et ambulavit a dicta domo sua dicti JaquetiPersona: per aerem usque supra montem de CorsiezLuogo: 13 juxta quandam grangiam nunc destructam. Et ibidem in quadam platea reperierunt quandam mensam munitam ut supra, et cognovit ibidem personas quas supra nominavit, et erantAggiunta tra le righe da un’altra manobl plures alieCorrezione sovrascritto, sostituisce: asbm quas dicit se non cognovisse neque cognoscere. Et ibidem comederunt panem et carnes verutas et biberunt vinum, et osculati fuerunt dicto SatamPersona: in culo, et facta murmuratione per dictum SatamPersona: , videlicet « Saraz, sarazCambio di lingua: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: it] », cognoverunt predictam uxoremPersona: dicti BoveronPersona: modo quo bn supra deposuit, et inde regressus est pedes ad domum habitacionis sue.
Item deposuit ulterius quod anno presenti [p. 15]Interruzione di pagina quadam die, de qua dicit se non recordari, circa festum Sancti MartiniPersona: Data: 11.11.1447 (festività religiose) yemalis nuper lapsum, venit ad eum Anthonius BronPersona: de Laz ChiesazLuogo: parrochie de BlonayLuogo: hora post occasum solis subtus ecclesiam de BlonayLuogo: 14, qui sibi dixit : « Nos opportet ire cenatum ». Qui JaquetusPersona: quesivit ab eodum AnthonioPersona: quo deberent ire. Qui AnthoniusPersona: respondit : « Noli curare, nescis tu quo, ego non dicerem tibi nisi fuisset michi dictum ; nos erimus bene recepti isto sero ». Et tunc accesserunt ad bo–ComplicexMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bo quandam grangiam existentem subtus vinobiumCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: vinobibumbp de CornyoleLuogo: parrochie MustruaciLuogo: , que est coperta ; et ibidem bq–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bq invenerunt dictam RosetazPersona: de BrentLuogo: dicte parrochie MustruaciLuogo: , que preparabat cenam una secum Glaudio Mauloz juniorePersona: de PlanchampsLuogo: . Et ipsis ibidem existentibus supervenit dictus GachozPersona: 15 de ChardonaLuogo: , et cenaverunt insimul ; et quando fuerunt cenati, supervenit ibidem dictus SatamPersona: magister suus in similitudine qua supra, et osculati fuerunt eidem in culo.
Interrogatus utrum essent alie persone, qui dicit quod non nisi ipsi quinque.
Interrogatus cuius stature est dictus Glaudius MaulozPersona: , dicit quod est juvenis homo et parvus, plenus in vultu, pongens barbam.
Interrogatus quid comederunt ibidem, dicit quod comederunt carnes verutas dulciores mutone et biberunt vinum, et habebant mensam cum gausape. Item dicit quod facta cena et facto homagio per culum prout supra et dicto per dictum SatamPersona: « Saraz, sarazCambio di lingua: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: it] », dicti Anthonius BronPersona: et Glaudius MaulozPersona: cognoverunt dictam NicoletamPersona: 16 per retro prout supra. Et premissis peractis recesserunt, et reversus est idem JaquetusPersona: ad domum suam.
Interrogatus br–De lumineTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–br quo lumine utebantur ibidem, dicit bsquod habebant [p. 16]Interruzione di pagina candelas fuxiTermine: Correzione al di sopra della riga, sostituisce: blovasTermine: Cambio di lingua: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: it]bt facientes lumen blovozCambio di lingua: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: it], dicens se aliud in huiusmodi facto nescire, petens misericordiam a Deo super premissis et absolucionemTermine: , submittendo se misericordie Ecclesie.
Quibus peractis ipsum JaquetumPersona: caritative monuimus prout supra et terminum assignavimus ad ulterius se super premissis advisandum ad primum nostrum redditum bu ad eum, presentibus quibus supra.

6 mars 1448

bvSequenti vero die mercurii que fuit bw sexta marciiData di origine: 6.3.1448 nos Leopardus de BoscoPersona: officialis supradictus in absentia supradicti fratris Henrici ChouvetPersona: vicegerentis domini inquisitoris, ad dictum JaquetumPersona: detentum, unacum honorabilibus viris Johanne de TavelPersona: domicello, Petro RosPersona: vicecastellano TurrisOrganizzazione: , Humberto de GerdiliPersona: et Johanne BrunetiPersona: clericoTermine: curie nostre communi, accessimus ad videndum et audiendum utrum dictus JaquetusPersona: esset in aliquo super premissis advisatus.
Quo JaquetoPersona: libere coram nobis constituto dixit, deposuit et recognovit quod in sectisTermine: de quibus supra deposuit, bx–Hic dyabolusTermine: interdixit ei sacramenta EcclesieMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bx fuit sibi preceptum quod non reciperet aquam benedictam neque sacramentum altaris by et quod non iret ad ecclesiam, sed hoc non obstante ivit ad ecclesiam, recepit aquam benedictam et sacramentum altaris omni anno bene et devote.
Interrogatus quid dicebat magister suus, dicit quod nichil.
Item interrogatus ad quid faciendum in nemore de LarbareaLuogo: ibat die qua bz tetigit dictum Johannem de MosselPersona: in vinea de qua supra deposuit, dixit quod nescit, sed venit sibi in mente et voluntate quod illuc iret.
Interrogatus utrum ipse sciret quando negavit Deum et obsculatus fuit dictum SathanPersona: in culo et fecit homagium prout supra, deposuit quod ipse SathanPersona: esset diabolus, dixit quod per eius mala opera satis cognoscebat quod erat diabolus et quia percepit [p. 17]Interruzione di paginaquod male egerat, retraxit se a continuatione ca societatisTermine: .
Interrogatus utrum fuerit in aliqua alia secta, dixit quod non.
Interrogatus utrum omnia et singula per ipsum deposita sint vera, dixit quod sic, per juramentum quod prestitit et sub dampnacione anime sue.
Interrogatus utrum recordetur de aliquibus aliis per ipsum et suos complices commissis in huiusmodi sectis et crimine heresis, dicit quod non et quod non inculpabit nec inculpavit illos qui in eisdem non interfuerunt ; illos vero quos vidit in secta et de secta esse scivit, nominavit etcb detexit, petens misericordiam a Deo et se submittens misericordie sancte matris Ecclesie de omnibus premissis per ipsum confessatis.

9 mars 1448

ccAnno et mense quibus supra die nona mensis suprascriptiData di origine: 9.3.1448 in castro predicto presentibus ibidem honorabilibus et discretis viris Petro Ros alias EschiensPersona: castellanoTermine: eiusdem loci, Anthonio BonedieiPersona: , Johanne de BerchierPersona: , Johanne BrunetiPersona: et fratre Petro RandinelliPersona: ordinis Predicatorum LausannensisOrganizzazione: et me notario infrascripto jurato clerico, constitutus predictus JaquetusPersona: inquisitus in presencia venerabilium et religiosorum virorum dominorum Petri de AlnetoPersona: inquisitoris et Leopardi de BuscoPersona: vicarii reverendi in ChristoPersona: patris et domini nostri domini Georgii de SaluciisPersona: Dei et apostolice sedis gratia LausannensisOrganizzazione: episcopi et comitis, recepto prius juramento de veritate dicenda, admonitusTermine: et avisatus per prefatos dominos judices de veritate dicenda, dixit et sponte confitetur omnia et singula suprascripta per eum confessata fore et esse vera et multis interrogatoriis sibi factis nichil amplius confiteri voluit nisi quod petivit absolucionem de jam confessatis, dicens quod sperabat faciliorem penitentiam obtinere de paucis criminibus quam si plura confiteretur.
Quibus dictis et factis predictus inquisitus in manibus predictorum dominorum judicum omnem heresim preteritam et futuram et specialiter illam quam inducente predicto diabolo SatamPersona: incurrerat abjuravit et eisdem renunciavit, dicens sub periculo anime sue omnia dixisse et confessum fuisse que perpetraverat in ipsis sinagogis hereticorumTermine: . Quibus peractis predicti domini judices assignaverunt eidem inquisito diem lune que erit undecima mensisData: lunedì, 11.3.1448 huius ad ulterius procedendum in presenti processu prout fuerit juris et rationis.

11 mars 1448

Die igitur lunePeriodo: lunedìAggiunta al di sopra della rigacd predicta superiusData di origine: 11.3.1448 assignata comparuit judicialiter coram nobis inquisitore et vicario predictis in castro et loco predictis procurator fideiTermine: producens articulos sequentes et infrascriptos contra dictum detentum formatos, petens eisdem per prefatum delatum per verbum fatetur vel negat responderi ; quorum articulorum tenor sequitur et est talis :

[p. 18]Interruzione di pagina

Per vos venerabiles et egregios viros dominos inquisitorem et vicarium suprascriptos petit et requirit procurator fidei super sequentibus articulis interrogari predictum JaquetumPersona: delatum et examinari, ac per ipsum super ipsis medio juramento veritatem per verbum fatetur vel negat responderi.

IQuantità: 1. Et primo de hiis et super eo quod ipse JaquetusPersona: inquisitus postquam lucem presentis vite intravit, fuit sacro fonte batematisSic regeneratus, quod fuit et est verum.

IIQuantità: 2. Item et postquam idem JaquetusPersona: pervenit ad etatem adultam, vixitCorrezione al di sopra della riga, sostituisce: dixit etce inter cristianos et se pro cristiano se gexitCorretto da: gessitcf atque sacramentum confirmationis suscepit, quod fuit et est verum.

IIIQuantità: 3. Item et super eo quod procedente tempore fuit intrusus in quadamCorretto da: quandamcg sectam que vulgariter dicitur ValdensiumTermine: hereticorum, et in ea pluribus annis perseveravit, quod fuit et est verum.

IIIIQuantità: 4. Item de et super eo quod ipse inquisitus ipsam hereticorum sinagogam intravit ut temporaliter duraretur, et inde pluries certas pecuniarum quantitates recepit, et ita fuit et est verum.

VQuantità: 5. Item quod ipse inquisitus agnegavitSic Deum omnipotentem totamque curiam celestem, beatam MariamPersona: virginem et omnia Ecclesie sacramenta accepitque diabolum in magistrum et dominum suum, eidem homagium prestando atque partem sui corporis eidem dando, quod fuit et est verum.

VIQuantità: 6. Item de et super eo quod ipse JaquetusPersona: inquisitus ch preciosum sacramentum corporis Christi atque sacramentalia et sacralia sancte matris Ecclesie multipliciter temeravit atque violavit in vituperium Dei omnipotentis ac ipsorum sacramentorum, quod fuit et est verum.

VIIQuantità: 7. Item de et super eo quod ipse JaquetusPersona: inquisitus adveniente tempore generalis cumunionisCorretto da: communionisci predicta nefandissimaTermine: non fuit confessus sacramentaliter, sed tanquam canisTermine: impudicus temere recepit sacram eucaristiam, quod fuit et est verum.

[p. 19]Interruzione di pagina

VIIIQuantità: 8. Item de et super eo quod ipse JaquetusPersona: inquisitus in ipsa sinagoga et congregacione hereticorum pluries more lupino comedit et devoravit carnem humanamTermine: suffocavitque et interfecit pueros innocentes, quod fuit et est verum.

IXQuantità: 9. Item de et super eo quod ipse JaquetusPersona: in ipsa hereticorum sinagoga abusus fuit peccato carnali in presencia diaboliTermine: et aliorum hereticorum, quod fuit et est verum.

XQuantità: 10. Item et quod ipse inquisitus ex speciali precepto cj ipsius diaboli magistri sui induxit plures fideles utriusque sexus [ad]Omissione, completato per analogiack ipsam sinagogam hereticorum juravitque eidem diabolo et speciale pactum faciendo nullos unquam tempore socios et complices accusare, quod fuit et est verum.

XIQuantità: 11. Item de et super eo quod ipse inquisitus mediante quodam lumine cognovit plures personas utriusque sexus existentes in ipsis sinagogis hereticorum, quod fuit et est verum.

XIIQuantità: 12. Item de et super eo quod ipse inquisitus recepit a diabolo magistro suo quoddam sortilegiumTermine: quod deferebat consutum in brachio suo inter pellem et carnem, quo mediante deludebat ceteros homines, quod fuit et est verum.

XIIIQuantità: 13. Item de et super eo quod ipse JaquetusPersona: inquisitus ope et arte diaboli a quo receperat quedam unguenta in quibusdam pixidibus quibus inferebat egretudines atque eas auferebat, quod fuit et est verum.

XIVQuantità: 14. Item de et super eo quod ipse inquisitus opere et auxilio demonis vehebatur per aera vehementer discurendo ad loca sinagoge atque tempestatesTermine: in aereCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: aeracl proiciendo, quod fuit et est verum.

XVQuantità: 15. Item et quod premissa omnia et singula sunt vera, notoria et manifesta estque de ipsis publica vox et fama.

Quibus articulis per predictum procuratorem exhibitis et in lingaCorretto da: linguacm laica eidem JaquetoPersona: inquisito expositis, responsoque per eudemCorretto da: eundemcn JaquetumPersona: ad predictos articulos multipliciter variando et maiorem partem negando, prefatus procurator petiit per prefatos dominos judices predictum inquisitum inquiri in propriam personam, dicens ita fieri debere, ipso JaquetoPersona: nichil in oppositum allegante nec dicente.

[p. 20]Interruzione di pagina

Quibus auditis et factis predicti domini judices prefatum inquisitum caritative et per viscera domini nostri Jhesu ChristiPersona: monuerunt co, et a prius confessatis non recedendo confiteri vellet veram et puram veritatem super articulatis ; qui amplius nichil voluit dicere neque confiteri. Visa igitur pertinancia et obstinacione predicti JaquetiPersona: inquisiti predicti domini judices suam sententiam interlocutoriamTermine: per organum prefati domini inquisitoris protulerunt, ut sequitur :

In ChristiPersona: nomine invocato. Nos inquisitor et vicarius infrascripti attentis variationibus tuis JaquetiPersona: atque cp–InterloqutoriaTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–cp requisicione procuratoris fidei et quia nobis constat te citra veritatem respondisse, per hanc nostram sententiam interlocutoriam decernimus et judicamus te JaquetumPersona: debere questionari et in propriam personam inquiri, donec et quousque veritas a tuo ore cq eruatur cr in favorem fidei, citra tamen mortem et sanguinis effusionem de quibus sollempniter et expresse protestamur.

Qua sententia lata, prefato procuratore eam approbante et eam exequucioniSic demandari petente, ipso JaquetoPersona: inquisito nichil in oppositum allegante, positus fuit in quadam machina dicta vulgariter laz chatazTermine: Cambio di lingua: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: it]17, qui ibidem aliquentulumCorretto da: aliquantulumcs existens ; petiit per predictos dominos refregeriumSic sibi dari, promittens dicere omnem veritatem. Qui depositus et deligenterSic examinatus nichil confiteri voluit. Tunc evestigio ad cordam ligatus et aliquantulum a terra elevatus, requisivit instanter ipsum deponi, promictens omnimodam veritatem dicere ; quo ad sui requestam depositus et longe torturamTermine: ita quod eam videre non posset positus, in quadam camera inferiori juxta quendam ignem ibidem preparatum, confessus est prout sequitur :

Et primo dixit et sponte confessus est omnia et ct–Confirmat jam confessataMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ct singula per ipsum jam confessata fore et esse vera, addiditque ulterius quod in sinagoga qualibet septimana recipiebat quinque solidos lausannensesValuta: 5 sol di Losanna quos sibi tradebat magister suumCorretto da: suuscu SatamPersona: cv.

[p. 21]Interruzione di pagina

Item magis dixit et sponte confessus est se interfecisse pueros et comedisse de carnibus eorumdem. Et primo dicit et sponte confitetur quod in primo anno vel circaAggiunta tra le righecw quo intravit sinagogam, cx–Hic est homicida proprii filiiMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–cx interfecit unum de pueris suis nuncupatumCorrezione sovrascritto, sostituisce: scy JaquetusCorretto da: JaquetumczPersona: etatis duorum annorum vel circaEtà: 2 anni .

Item magis dixit et sponte confessus est quod in interfectione predicti JaquetiPersona: filii sui delati da–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–da fuerunt presentes et juvaverunt Petrus RegisPersona: et Petrus RuvinatPersona: et postea eum portaverunt ad quandam sinagogam in monte de CubliLuogo: , ubi eum assaverunt et comederunt cum aliis albis, magistro sinagoge ibidem presente in specie unius canis rosseti, dicens ulterius quod Petrus RuvinatPersona: erat coquus, qui eundem puerum assavit ; dicit tamen quod magister edebat cum ipsis.

Item interrogatus qui fuerunt patrui ipsius JaquetiPersona: filii sui, dicit quod Jaquetus BraserPersona: et Jaquetus JanPersona: . Interrogatus qualiter fuit exhumatus, dicit db–Quomodo extrahunt pueros de foveisMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–db quod predicti Petrus RegisPersona: et Petrus RuvinatPersona: 18 eum exhumaverunt et portaverunt ad sinagogam, sed non ipse JaquetusPersona: delatus.

Item magis dixit et sponte confessus fuit quod fuerunt presentes in comestione dicti pueri dc–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–dc filii sui, ipse primo, Johannes AymonetPersona: , Alexia de LestraPersona: 19 et uxorPersona: Jaqueti BoveronPersona: .

Item magis dixit et sponte confessus est quod juvit se comedere de quodam alio dd–Comestio carnis humaneMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–dd puero qui erat filius Nycodi MastonPersona: de PuesiouxLuogo: , de tempore non recordatur, et erat parvus.

[p. 22]Interruzione di pagina

Item interrogatus ubi et qualiter fuit comestus, dixit et sponte confessus est quod loco et de–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–de modo predictis ; et erant presentes Johannes RossatPersona: , qui fuit vapulatus eo quod renuerat sinagogam, de tempore quando fuit interfectus non recordatur, Petrus RegisPersona: et dfPetrus RuvinatPersona: .

Item magis dixit et sponte confessus est quod fuit presens et se juvit idem JaquetusPersona: delatus ad interficiendum et comedendum quendam alium puerum qui fuit captus apud ChastelLuogo: , cui esset non recordatur, et fuit comestus et preparatus versus Loz LuyselLuogo: versus ChastelLuogo: . Interrogatus qui erant presentes, dicit dg–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–dg quod Johannes GroulonPersona: , dhquidam magnus BronPersona: de Sancto Martino in VaudoLuogo: 20 etatis quadraginta annorum, et est bone stature.

Item magis dixit et sponte confessus est quod comedit de quodam alio puero qui fuit apportatus de Sancto Martino in VaudoLuogo: , cui esset nescit, fuitque commestus in quadam area supra montem de CorsieLuogo: . Et fuerunt presentes di–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–di in comestione Alexia de LestraPersona: que dj–Regina synagogeMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–dj erat regina et sedebat altius aliorum nec unquam debebaturCorretto da: debebatdk accusari ab aliquibus, Johannes AymonetPersona: , Johannes GroulonPersona: et Anthonius BronPersona: .

Addens ulterius quod in puero predicto Nycodi MastonPersona: dl–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–dl de PuesiouxLuogo: fuerunt presentes Johannes GotPersona: et Johannes BoveratPersona: .

[p. 23]Interruzione di pagina

Item magis dixit et sponte confessus est dm–Semper homagiant dyaboloMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–dm quod in qualibet sinagoga uterque ipsorum semper homagiabat diabolo.

Item interrogatus qualiter ibant ad sinagogam, dixit et sponte confitetur quod ibant super unum baclumCorretto da: baculumdn do–De baculoMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–do nigrum et : « Maxime ego super unum quem michi tradiderat magister sinagoge ».

Item magis dixit et sponte confessus est quod baculus suus est in quadam domo dp–Quantitas baculiMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–dp versus aream suam ubi seminavit modicum bladi, et est longitudinis duorum pedum vel circa.

Item magis dixit et sponte confessus est quod NycolletaPersona: uxor Nycodi RosatPersona: est de dq–ComplexMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–dq eorum sinogoga et semper servit de salsa in sinagoga.

Item magis dixit et sponte confessus est quod omni anno, dum fuit in signagoga in Paschate dr, recepit corpus Christi et ds–De corpore ChristiTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ds reservavit in ore suo et apportavit ad sinagogam magistro suo SatamPersona: , et idem magister suus semper recipiebat manualiter.

Item magis interrogatus an essent multi de secta, dixit quod ita. Interrogatus qui sunt illi, dt–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–dt dicit quod Petrus MugnierPersona: qui moratur ultra pontem ViviaciLuogo: juxta domum recluse21. Interrogatus ubi eum viderat, dixit quod eum vidit in secta cum ipso et pluribus aliis supra montem de CorsieLuogo: et erat inductus de bono griso et portabat capucium rubeum.

[p. 24]Interruzione di pagina

Item plures alios nominavit esse de eorum secta, videlicet uxoremPersona: Nychodi dou CroutPersona: de Laz ChevaleritLuogo: quam vidit in loco predicto, cuius nomen proprium du–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–du ignorat ; quandam dictam JoliatPersona: 22 que habet vultum rubeum quam vidit loco predicto ; MargueretamPersona: de La Vaud quam vidit versus Loz LuyselLuogo:  ; Michaelem MossiePersona: fratrem Jaqueti MossiePersona: de TurreLuogo: quem vidit obsculare in culo demoni sive le manipoloz loco dicto Ouz LuyselLuogo: , sunt circa sex anniData: 1442.

Item magis dixit et sponte confessus est quod ultimate fuerunt cum ipso in sinagoga, in quadam area versus ChallieLuogo: que est decoperta, videlicet quidam Glaudius MaulozPersona: , dv–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–dv Mermetus GachozPersona: 23, Anthonius BronPersona: , Nycolleta RosetazPersona: de MustriacoLuogo: , Mermetus douz TilPersona: de dwClarensLuogo: quem vidit in area predicta in festo Beati MichaelisPersona: Data: 29.9.1447 (festività religiose) nuper preteriti, Roleta MarchiandazPersona: relicta Andree de FurnoPersona: de ClarensLuogo: que habuit postmodum in virum quendam burgondum, que fuit in sinagoga versus Sanctum MartinumLuogo: ViviaciLuogo: , etAggiunta tra le righedx Johannes de Lai JoufPersona: de SionsierLuogo:  ; dicens premissa esse vera sub periculo anime sue.

Item magis interrogatus quod esset illud signum quod habebat sub brachio, dixit et sponte confessus est quod erat quoddam pergamenum quod dy–De sortilegio sibi dato a dyabolo quo negabat veritatemMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–dy demon strixerat ex sudore suo demonis et ex sanguine ipsius delati, et posuit sibi delato sub brachio cum unguibus Petrus RuvinatPersona:  ; et dixit sibi quod nisi illud moveret veritatem nunquam recognoscetur per aliquam torturam.

[p. 25]Interruzione di pagina

Item interrogatus quantis vicibus et quibus diebus dz–Quotiens vadunt ad synagogamMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–dz ibant ad synagogam, qui delatus respondit quod ipsi ibant bis in septimana, videlicet die lunePeriodo: lunedì et die jovisPeriodo: giovedì.
Alia non dixit ista die nisi supra per ipsum jam dicta, et recognovit eius medio juramento illa esse vera. Qui quidem prefati domini judices pro tunc ipsum JaquetumPersona: dimiserunt et ipsum assignaverunt ad diem martis crastinam duodecimam mensis predictiData: martedì, 12.3.1448 ad ulterius procedendum prout juris fuerit etcAbbreviazione.

12 mars 1448

Anno et die martis duodecima mensis marcii hora circiter primePeriodo: la mattinaData di origine: 12.3.1448, loco predicto, vigore assignacionis predicte, coram prefatis dominis inquisitore et vicario comparuit prefatus ea–RepeticioMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ea JaquetusPersona: et in presentia inferius descriptorumCorrezione tra le righe, sostituisce: quorum supraeb dixit et sua spontanea voluntate confessus fuit prout sequitur.

Et primo dixit et sponte confessus estAggiunta tra le righeec quod ipse JaquetusPersona: delatus fuit apud ChallieLuogo: in quadam area ad sinagogam prout supra jam dixit, sed ista dicit addendo, et quod ibidem ed–Comestio carnisMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–edcomederunt carnes puerorumTermine: supra mensas et biberunt bonum vinum quod erat de vino PerrodiPersona: de ChallieLuogo: . Interrogatus quis apportavit [vinum]Omissione, completato per analogiaee, ef–Modus habendi vinumMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ef qui re spondit : « Nullus », sed dicit quod veniebat per quoddam foramen factoCorretto da: factumeg in quadam arbore.

Item magis dixit et sponte confessus fuit quod portavit dumtaxat corpus Christi eh–Stipendium synagogeMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–eh quater vicibus in synagoga, et magister sinagoge dabat semper sibi quinque solidos lausannensesValuta: 5 sol di Losanna in pluribus monetis ; et erat thesaurarius Mermetus dou TilPersona: de ClarensLuogo: .

[p. 26]Interruzione di pagina

Item magis dixit et sponte confessus est quod vidit in sinagogaCorrezione da un’altra mano tra le righe, sostituisce: septimanaei in area versus ChallieLuogo: ej–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ej Johannem Lechieriz junioremPersona: , Petrum de RincoPersona: , uxoremPersona: Thome QuicquatPersona: que moratur cum domino Johanne GachetiPersona: qui fuit officialisTermine: ViviaciLuogo:  ; uxoremPersona: Johannis BouquetPersona: de CastelloLuogo: quam vidit Ouz LuyselLuogo: , et vidit ipsis facere homagium prout et ipse et quemdam dictum CurchoPersona: qui recessit.

Item magis interrogatus qualiter se noscunt ek–Quomodo se invicem cognoscuntMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ek si ovienturCorretto da: obienturel uni alteri, dicit quod mediante quadam impressione unius bufonis quam habent supra occulum sinistrum nec aliqui possunt videre nisi ipsi heretici dumtaxat.

Item magis interrogatus an noverit aliquos mediante illo signo, qui dixit etAggiunta al di sopra della rigaem respondit quod ita, videlicet Nycodum MoryPersona: de ChoulynLuogo: en–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–en parrochie MustriaciLuogo: , etatis XXX annorum: 30 anni vel circa, et Nycodum MinazPersona: de LionLuogo:  ; quibus duobus oviavit veniendo de Villa NovaLuogo: et ipsos novit mediante illo signo.

Item magis dixit et sponte confessus est quod juvit se comedere de aliis duobus eo–PuericidiumTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–eopueris quorum primus erat Johannis ReidetPersona: de CastelloLuogo: cuius sexus ignorat, sunt cira decem anniData: 1438 ; secundus ep–et fuit captus in domoAggiunta sul margine sinistro con un carattere di inserimento–ep eq Johannis BronPersona: de SenlegierLuogo: , qui erat NycodoPersona: eius nepoti, sunt ultra sex anniData: 1442. Interrogatus qualiter interficiunt [dictos pueros]Omissione, completato per analogiaer, dicit quod manibus stringendo, et quando sunt mortui apparet impressio manus sue digitorum.

Item magis dixit et sponte confitetur quod es–HomicidiumMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–es Anthonius BronPersona: fuit cum ipso inquisito in morte Johannis de MossePersona: .

[p. 27]Interruzione di pagina

Item magis dixit et sponte confitetur quod vidit in area de ChallieLuogo: et–Iblem ColinPersona: Aggiunta tra le righe–et, Johannem Lechieriz mediocremPersona: eu–☛ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–eu filium Johannis Lechieriz antenatiPersona: 24, et Mermetum GachozPersona: supra montem de CorsieLuogo:  ; item uxoremPersona: Johannis ReidetPersona: ev de CastelloLuogo: que moratur prope portam quando itur CastellumLuogo: aCorrezione al di sopra della riga, sostituisce: deew ViviacoLuogo: , quam vidit inter duo nemora versus Loz LuyselLuogo: .
Quibus sic per ipsum JaquetumPersona: dictis et confessatis dixit eius medio juramento ad sancta Dei euvangelia illa esse vera nec aliud scire nisi prout supra dictum est. Interrogatus an aliquid vellet addere vel diminuere, qui respondit quod non.
Eo tunc frater Petrus RondinelliPersona: ordinis Predicatorum LausannensisOrganizzazione: procurator fidei et ipse JaquetusPersona: delatus renunciaverunt processu et cause, et petierunt per dominos judices concludi. Qui prefati domini inquisitor et vicarius cum partibus predictis ex–Conclusio in causaMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ex concluserunt et assignaverunt eisdem partibus diem quindecima mensisData: 15.3.1448 huius ad audiendum jus et sententiam proferri apud BlonayLuogo: retro ecclesiam parrochialem dicti loci.
Acta fuerunt hec loco, die et horaPeriodo: la mattina predictisData di origine: 12.3.1448, presentibus venerabilibus et egregiis viris dominis Girardo AlbiPersona: et Petro de CultilliaPersona: de ViviacoLuogo: jurisperitisTermine: , Petro de TavelloPersona: domicelloTermine: , Anthonio BonedieiPersona: , YbletoPersona: et Philipo ColumbiPersona: fratreCorretto da: fratribusey, Jacobo de FluminePersona: , Humberto de GerdiliPersona: , Petro RosPersona: castellano, Johanne BrunetiPersona: et Johanne de BerchiezPersona: testibus ibidem astantibus.

[p. 28]Interruzione di pagina

15 mars 1448

Anno domini millesimo ccccmo quadragesimo octavo a nativitate Domini sumpto, die vero quindecima mensis marciiData di origine: 15.3.1448 virtute assignacionis subscriptis, comparuerunt coram prefatis dominis inquisitore et vicario judicibus prefatus Jaquetus ez DurierPersona: et frater Petrus RondinelliPersona: appudCorretto da: apudfa BlonayLuogo: . Quibus ibidem presentibus et quamplurima caterva gentium ad sermonem divinum audiendum, prefatus dominus inquisitor suum sermonem fecit etcAbbreviazione. Quo facto prefatus procurator fidei petiit fb jus dici et sententiam proferri, prout ipsis partibus fuerat assignatum. Quibus premissis per dominos judices auditis, sedentes pro tribunali, ut moris est, suam tulerunt sententiam in hunc qui sequitur modum : In nomine [sancte]Omissione, completato per analogiafc et individue Trinitatis etcAbbreviazione.25
Cuius sententie vigore fuit prefatus Jaquetus DuriezPersona: tanquam hereticus brachio secularisTermine: potestatis per prefatos dominos judices derilictus et traditus etcAbbreviazione. Presentibus venerabili et egregio milite domino Johanne de BlonayPersona: , magistro Johanne de UlmoPersona: in artibus magistro, domino Johanne GachetiPersona: presbiteroTermine: , Petro RosPersona: castellano dicti loci, Johanne de BerchiePersona: et Johanne BrunetiPersona: ac pluribus aliis ibidem astantibus.
[Firma:] Glaudius BurritazPersona: Signum notarile

Annotatione

  1. Cancellazione sbarrata.
  2. Cambio di mano: mano principale (A).
  3. Cancellazione biffata: Ro.
  4. Cancellazione biffata: anno.
  5. Cancellazione biffata: Et primo.
  6. Cambio di mano: mano secondaria (B).
  7. Cambio di mano: mano principale (A).
  8. Cancellazione biffata: ve.
  9. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: ante.
  10. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  11. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  12. Cancellazione biffata: in perso[nam].
  13. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  14. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  15. Aggiunta tra le righe.
  16. Correzione sovrascritto, sostituisce: admitterent.
  17. Correzione sovrascritto, sostituisce: reciperent.
  18. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  19. Correzione sovrascritto, sostituisce: a.
  20. Aggiunta sul margine destro.
  21. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  22. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  23. Corretto da: erant.
  24. Soppressione.
  25. Cancellazione biffata: ongu[entum].
  26. Corretto da: JohannemPersona: .
  27. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  28. Cancellazione biffata: de.
  29. Cancellazione biffata: in q.
  30. Correzione sovrascritto, sostituisce: us.
  31. Cancellazione biffata: Jacobum de.
  32. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  33. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  34. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  35. Aggiunta tra le righe.
  36. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  37. Cancellazione biffata: unciam d[igiti].
  38. Cancellazione biffata: u[nciam].
  39. Aggiunta sul margine destro.
  40. Aggiunta tra le righe.
  41. Aggiunta tra le righe.
  42. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: vest.
  43. Cancellazione biffata: discitis et.
  44. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: facere.
  45. Cancellazione biffata: me[dictus].
  46. Cancellazione biffata: prope.
  47. Cancellazione biffata: obste(ndo).
  48. Corretto da: dictum.
  49. Soppressione dell'aggiunta sul margine sinistro con un carattere di inserimento: tunc dictus Jaquetus respondit : « Ego faciam omnia pro pecuniis ».
  50. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  51. Cancellazione biffata: s.
  52. Corretto da: prostratum.
  53. Corretto da: brachiis.
  54. Aggiunta tra le righe.
  55. Cancellazione biffata: et.
  56. Aggiunta sul margine sinistro con un carattere di inserimento.
  57. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  58. Cancellazione biffata: ip[si].
  59. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  60. Aggiunta sul margine sinistro con un carattere di inserimento.
  61. Correzione al di sopra della riga, cancellazione biffata.
  62. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  63. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  64. Aggiunta tra le righe da un’altra mano.
  65. Correzione sovrascritto, sostituisce: as.
  66. Cancellazione biffata: contra.
  67. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  68. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: vinobibum.
  69. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  70. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  71. Cancellazione biffata: b.
  72. Correzione al di sopra della riga, sostituisce: blovasTermine: Cambio di lingua: [Nicht übersetzt: frm, Sprache: it].
  73. Cancellazione biffata: erant.
  74. Cambio di mano: mano secondaria (B).
  75. Cancellazione biffata: que fuit.
  76. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  77. Cancellazione biffata: sed tamen hoc no[n].
  78. Cancellazione biffata: ta[n]g[it].
  79. Cancellazione biffata: sex.
  80. Cancellazione biffata: malu[m].
  81. Cambio di mano: mano secondaria (C).
  82. Aggiunta al di sopra della riga.
  83. Correzione al di sopra della riga, sostituisce: dixit et.
  84. Corretto da: gessit.
  85. Corretto da: quandam.
  86. Cancellazione biffata: omnia ecclesie.
  87. Corretto da: communionis.
  88. Cancellazione biffata: et ex.
  89. Omissione, completato per analogia.
  90. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: aera.
  91. Corretto da: lingua.
  92. Corretto da: eundem.
  93. Cancellazione biffata: prius.
  94. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  95. Cancellazione biffata: evaderit.
  96. Cancellazione biffata: circa.
  97. Corretto da: aliquantulum.
  98. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  99. Corretto da: suus.
  100. Cancellazione biffata: m.
  101. Aggiunta tra le righe.
  102. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  103. Correzione sovrascritto, sostituisce: s.
  104. Corretto da: Jaquetum.
  105. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  106. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  107. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  108. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  109. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  110. Cancellazione biffata: Joh[annes].
  111. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  112. Cancellazione biffata: qui.
  113. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  114. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  115. Corretto da: debebat.
  116. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  117. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  118. Corretto da: baculum.
  119. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  120. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  121. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  122. Cancellazione biffata: se.
  123. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  124. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  125. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  126. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  127. Cancellazione biffata: TurreLuogo: .
  128. Aggiunta tra le righe.
  129. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  130. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  131. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  132. Correzione tra le righe, sostituisce: quorum supra.
  133. Aggiunta tra le righe.
  134. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  135. Omissione, completato per analogia.
  136. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  137. Corretto da: factum.
  138. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  139. Correzione da un’altra mano tra le righe, sostituisce: septimana.
  140. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  141. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  142. Corretto da: obientur.
  143. Aggiunta al di sopra della riga.
  144. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  145. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  146. Aggiunta sul margine sinistro con un carattere di inserimento.
  147. Cancellazione biffata: erat.
  148. Omissione, completato per analogia.
  149. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  150. Aggiunta tra le righe.
  151. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  152. Cancellazione biffata: que.
  153. Correzione al di sopra della riga, sostituisce: de.
  154. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  155. Corretto da: fratribus.
  156. Cancellazione biffata: Durier.
  157. Corretto da: apud.
  158. Cancellazione biffata: ind[e].
  159. Omissione, completato per analogia.
  1. Il s’agit des DominicainsOrganizzazione: établis au couvent de la MadeleineOrganizzazione: à LausanneLuogo: (Ostorero 1995, p. 195).
  2. En latin « letare Jerusalem », quatrième dimanche de Pâques.
  3. Voir à ce propos Ostorero 1995, p. 68–69.
  4. Cette grange, située dans la paroisse de Blonay, n’a pas pu être localisée précisément.
  5. Pierrette Paravy mentionne une plante appelée « tora » ou « triacla », qu’elle identifie avec l’aconit vénéneuse (Paravy 1993, p. 943). Michel Meurger parle du redouté « thora valdensisTermine:  », ou poison des Vaudois, à base d’aconit (Meurger 1993, p. 378).
  6. Il s’agit probablement de la lavande.
  7. Ce doit être là une expression servant à désigner les personnes parlant d’une manière artificieuse, mensongère ou peut-être incompréhensible, savante, voire même ésotérique.
  8. Lac situé au nord de Châtel-St-DenisLuogo: .
  9. Nous apprendrons plus tard qu’elle se prénomme AlexiaPersona: .
  10. Cette expression attribuée au diable marque la fin du banquet et ouvre l’orgie. On la trouve également dans les procès de Pierre AntoinePersona: devant l’inquisiteur Pierre d’AulnayPersona: . Dans le procès d’Isabelle PeratPersona: , en 1498Data: 1498, c’est au cri de « Meclet, meclet » que les sorciers se jettent sur leurs voisines (Félix 1986, p. 39–40), cri que l’on retrouve dans les « Errores Gazariorum » (Ostorero et al. 1999, p. 290–291).
  11. Cette graphie particulière semble inhérente à la main C.
  12. Cela nous ramène donc aux années 1438–1439Data: 1.1.1438 – 31.12.1439.
  13. Les monts de Corsier sont situés au nord-ouest de VeveyLuogo: et s’étendent jusqu’à Châtel-Saint-DenisLuogo: .
  14. Il s’agit de l’église de La ChiésazLuogo: (Mottaz 1982, I, p. 242).
  15. Nous apprendrons plus loin qu’il se prénomme MermetPersona: .
  16. Il s’agit donc de la dite Rosetaz de BrentPersona: , puisque Jaquet DurierPersona: avoue qu’ils ne sont que cinq à cette réunion (c’est-à-dire Jaquet DurierPersona: , Antoine BronPersona: , Claude MaulozPersona: , Mermet GachozPersona: et RosetazPersona: ). Plus loin, on trouvera ColettePersona: ou Nicolette RosatPersona: .
  17. Il s’agit d’une forme de torture à laquelle on soumet Jaquet dans un premier temps (Ammann-Doubliez/Ammann 2005, p. 368–369). Comme celui-ci refuse de parler, on le place ensuite sur l’estrapade, moyen habituel de torture dans le Pays de Vaud.
  18. Avant on trouvait « Ruvynaz ». Cela est donc à mettre sur le compte du changement de main.
  19. Il s’agit de la femme d’Henri de LestraPersona: , déjà mentionnée p. 13 du manuscrit.
  20. À ne pas confondre avec Antoine BronPersona: , qui vient de La ChiésazLuogo: .
  21. Le reclusoir de VeveyLuogo: , situé près du pont de VeveyLuogo: sur la VeveyseLuogo: , est attesté depuis 1334 (Ostorero 1995, p. 127–198 et Andenmatten 1995 dans HS IX/2, p. 723–730).
  22. Il s’agit du même surnom employé pour désigner la fille d’Etienne douz ClochierPersona: (« JoliazPersona:  ») dans le procès de Catherine QuicquatPersona: . Pour autant, il ne s’agit pas forcément de la même personne.
  23. Il s’agit sans doute du « dictus GachozPersona: de ChardonaLuogo:  » mentionné à la page 15 du manuscrit.
  24. Il s’agit sans doute d’un membre de la même famille (frère ou fils ?) que Jean Lechieriz juniorPersona: , cité précédemment.
  25. La sentence définitive n’a donc pas été conservée, mais les échutes de la châtellenie de Vevey nous apprennent que l’inculpé a été condamné à mort (Ostorero 1995, p. 285–286, annexe 3b).