check_box_outline_blank zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 5-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, von Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega und Martine Ostorero

Zitation: SDS VD D 1 5-1

Lizenz: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Pierre Chavaz, de Vuiteboeuf

1448 April 3 – 16. Château de Champvent

Pierre Chavaz, de Vuiteboeuf, comparait le 3 avril 1448 devant l’inquisiteur Pierre d’Aulnay, au château de Champvent. Le vicaire épiscopal Léopard de Bosco le rejoint le lendemain pour instruire ensemble la suite du procès. Le 12 avril, suite à la troisième monition, l’inquisiteur et le vicaire demandent aux nobles et prud’hommes présents dans la salle de confirmer la rumeur d’hérésie de l’accusé, en présence de celui-ci. Le procureur de la foi produit alors plusieurs procès d’hérétiques condamnés qui ont dénoncé Pierre et demande à la cour une sentence interlocutoire pour soumettre l’accusé à la question. La cour assigne les parties au lendemain pour entendre la sentence interlocutoire, mais le 13 avril, suite à une dernière monition, l’accusé passe aux aveux et dénonce trente-quatre personnes (30 hommes et 4 femmes). Ce même jour, Pierre est confronté à Renaud Brechon, également inculpé d’hérésie, qui nie l’avoir vu à la dernière « synagogue ». Le 16 avril, le procès est clos par les juges, qui assignent les parties au lendemain pour la publication de la sentence. Le 17 avril, la sentence est rendue par la cour à Champvent, devant la maison de Nicod Michie. Pierre Chavaz est jugé hérétique pénitent et il est invité à abjurer. Il est condamné à la prison perpétuelle et à la confiscation de ses biens.

Les procès de Jaquet Durier (SDS-VD-D_1-2-1 : ACV, Ac 29, p. 5–28), de Catherine Quicquat (SDS VD D 1 3-1 : ACV, Ac 29, p. 29–43), de Pierre Munier (SDS VD D 1 4-1 : ACV, Ac 29, p. 44–55), de Pierre Chavaz (SDS VD D 1 5-1 : ACV, Ac 29, p. 56–71) et de Pierre Antoine (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 104–119) ont été intentés entre 1448 et 1449. Ils sont les témoins d’une vaste chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique et dans le Nord vaudois au milieu du XVe siècle.

Le procès de Pierre Chavaz occupe les pages 56 à 71 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier qui compte huit folios. Les pages 69–71 sont restées blanches et le dos du cahier (p. 71) ne contient qu’une seule annotation qui atteste l’extraction des noms des complices. Les actes ont été rédigés par le notaire Claude Burritaz, qui est aussi l’auteur des annotations marginales et qui authentifie la sentence finale (p. 67–68) à l’aide de son signet.

Editionstext

[Registraturvermerk am linken Rand von Hand des 20. Jh.:] 1448 avril 3Datum: 3.4.1448
[Registraturvermerk am rechten Rand von Hand des 20. Jh.:] Pierre ChavazPerson:
de
VuiteboeufOrt:

Processus PetriPerson: [Chavaz de VoetiboufOrt: ]Beschädigung durch verblasste Tinte, sinngemäss ergänztaRechtssbündig


Anno Domini millesimo quatercentesimo quadragesimo octavo a nativitate Domini sumpto
die vero tercia mensis aprilis
Originaldatierung: 3.4.1448
. Sequitur inquisicio
seu inquisicionalis processus qui fiunt et
fieri intenduntur per venerabilem virum fratrem
Petrum de AlnetoPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: 1 heretice
pravitatis inquisitorem
Begriff:
in civitatibus LausannensiOrt:
et GebennensiOrt: et quibusdam aliis civitatibus
et locis a sancta Sede appostolica specialiter deputatum,
contra et adversus Petrum ChavazPerson: de
VoetiboufOrt: , de crimine heresiKorrigiert: heresisbBegriff: vehementer
suspectum necnon per plures suos complices
accusatum, fama publica, ymo verius infamaBegriff: ,
defferente, ex mero officio sacre inquisicionis
detentum in castro CampiventiAusstellungsort: de mandato
ipsius domini inquisitoris.

Et primo die predictaOriginaldatierung: 3.4.1448, presentibus ibidem
nobili et potente viro domino Johanne de VergiePerson: 2
domino dicti loci de ChamventOrganisation: , nobilibus virisc Ludovico
de Riez
Person:
castellanoBegriff: dicti loci, Girardo de Piera
Flour
Person:
, Anthonio de GalleraPerson: , Johanne de JogniaPerson: 3,
Johanne PictetiPerson: 4 et domino Petro PoetiPerson: capellanoBegriff: 5
et me notario suscripto, fuit prefatus PetrusPerson:
inquisitus per prefatum dominum inquisitorem
d–Prima monicioBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–d caritative admonitusBegriff: ut per passionem domini
nostri Jhesu ChristiPerson: sponte et cumfestin veritatem
[vellet recognoscere]Auslassung, sinngemäss ergänzte de commissis et perpetratis per eum in facto
dampnatissime heresisBegriff: , offerens eidem
graciam sancte matris Ecclesie.
Qui prefatus
PetrusPerson: inquisitus dixit et sponte confessus
est quod pluribus vicibusHinzufügung oberhalb der Zeilef, dum ipse perdiderat
suas pecunias tam in ludis [quam]Auslassung, sinngemäss ergänztg in sturtisKorrigiert: stultish i
mercandiis, demonBegriff: invocavitBegriff: , offerens se
[S. 57]Seitenumbrucheidem et se ipsum sibi donando casu quo suas
pecunias in ludis et mercandiis perdictasKorrigiert: perditasj
sibi restitueresKorrigiert: restitueretk.
Interrogatus an demonBegriff: venerit,
dixit quod non, unde bene dolebat.
Interrogatus
an sciverit aliqualiter se difamatum, dixit
et respondit quod sic, al dimidio annoDatum: September 1447 – Oktober 1447
citra.
Alia non dixit pro tunc, sed illa
sua spontanea voluntate m eius
medio juramento tactis Dei euvangeliis
recognovit esse vera. Cui siquidem PetroPerson:
inquisito prefatus dominus inquisitor assignavit
diem sui primi aventus ad ulterius procedendum,
prout juris fuerit.

Anno quo supra ac loco predicto die vero jovis
undecima mensis apprilis
Originaldatierung: 11.4.1448
, coram prefatis dominis
inquisitore et Leopardo de BoscoPerson: vicarioBegriff: in hac parte
reverendi in ChristoPerson: patris et domini domini Georgii de SaluciisPerson:
Dei et appostolice Sedis gracia LausannensisOrganisation: episcopiBegriff: et comitisBegriff: , comparuit
predictus PetrusPerson: inquisitus. Quiquidem inquisitus per
prefatos dominos judices pro secunda monicione fuit
admonitus caritative ut per passionem domini nostri
Jhesu Christi Person: veritatem de commissis per eum in crimine
n–2Beschädigung durch Rissoa monicioBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–n heresiKorrigiert: heresisp vellet recognoscere, offerentes eidem graciam
sancte matris Ecclesie. Quiquidem PetrusPerson: alia pro tunc
noluit recognoscere ; qui inquisitus eo tunc per prefatos
dominos judices fuit assignatus ad diem veneris
crastinam
Datum: Freitag, 12.4.1448
ad plenius se advisandum et ulterius procedendum,
prout juris fuerit.
Presentibus nobili et potente viro
domino Johanne de VergiePerson: domino dicti loci de
ChamventOrt: , nobilibus viris Petro de MontePerson: ,
Guillermo de SiviriacoPerson: , Ludovico de RiezPerson: castellano,
Anthonio de GalleraPerson: , fratre Petro RondinelliPerson: et
Johanne PictetiPerson: ac me notario subscripto.6

Die vero veneris duodecima mensi predictiOriginaldatierung: 12.4.1448
loco predicto, coram prefatis dominis judicibus comparuit
[S. 58]Seitenumbruchprefatus PetrusPerson: inquisitus. Quemquidem PetrumPerson: inquisitum
prefati domini judices pro tercia monicioneBegriff: et pro omni dilacione
monuerunt caritative ut per passionem domini nostri Jhesu ChristiPerson:
suum reatum vellet recognoscere, offerentes eidem de gracia
et benenitateKorrigiert: benignitateq canonica graciam sancte matris Ecclesie. Quiquidem
inquisitus respondit et dixit ipsum esse bonum et
fidelem catholicum, nec unquam fuisse hereticumBegriff: , nec unquam
r aliqua mala alicui fecisse. Qui prefatus dominus
s–Confitetur infamiamBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–s inquisitor dixit eidem inquisito : « Tu estKorrigiert: est deffamatusBegriff:
per patramKorrigiert: patriamu de heresi »
. Qui inquisitus respondit : « Verum est
a morte Berthodi BarbanPerson: dumtaxat »
.7
Eo tunc
prefati dominiKorrektur überschrieben, ersetzt: ov judices in presencia ipsius inquisiti w
interrogando examinaverunt medio juKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: joxramento quid
de ipsius delati fama diceretur in patria et
y–Primus testis de infamiaMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–y quid super hoc ipsi sentirent. Et primo nobilis
et potens vir Johannes de VergierPerson: dominus dicti loci
de ChamventOrt: deposuit quod ipse delatus est
male fameBegriff: et mali regiminis et de heresi
defamatus z inter bonos et graves. Et idem
dixerunt et deposuerunt nobilis Petrus de MontPerson: ,
Ludovicus de RiezPerson: , Anthonius de GalleraPerson: , Girardus
de Piera Flour
Person:
, dompnus AnthoninusPerson: monachus
Sancti BenedictiOrganisation: , qui omnes sigillatim eum admonuerunt
caritative ut crimen suum prefatis dominis judicibus confiteretur
sponte et graciam sancte matris Ecclesie peteret et
requereretKorrigiert: requireretaa, affirmantes eidem ab prout deposuerunt
ipsum plurimum esse difamatum.
Qui respondit : « Ego
dicam quid volueritis, ego comedi pueros et
dicamKorrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: feciac omnia male que volueritis »
.
Auditis predictis
procurator fideiBegriff: comparuit coram prefatis dominis judicibus
et produxit processum inquisicionalem contra eundem inquisitum
unacum quibusdam processibus hereticorum convictorum et
condempnatorum ipsum delatum accusancium in vimKorrektur überschrieben, ersetzt: nad
probacionis, petens et requirens ipsum deberi
torquiriKorrigiert: torqueriaeBegriff: af donec veritas ab ore suo eruatur,
dicens sic fieri debere de jure. Quiquidem prefati
domini judices eisdemKorrektur überschrieben, ersetzt: eidemag partibus assignaverunt diem sabbati
decimam terciam
Datum: Samstag, 13.4.1448
ad jus dicendum et sentenciam interlocutoriamBegriff:
proferendum de et super premissis, necnon ulterius procedendum, prout juris fuerit.
[S. 59]Seitenumbruch

Anno quo supra apud ChamventOrt: in aula retro
superiori die vero sabbati decima tercia mensis predictiOriginaldatierung: 13.4.1448,
coram prefatis dominis judicibus comparuit Petrus
Chavat
Person:
inquisitus. Quo ibidem presente prefati domini
judices pro omni dilacione eundem PetrumPerson: inquisitum
monuerunt caritative ut veritatem de commissis per
eum in crimine heresis vellet recognoscere. Quiquidem
PetrusPerson: inquisitus regraciavit humiliter prefatos
dominos judices, rogantes tamen ipsos ut misericordiam de eodem
vellent habere. Quiquidem domini judices obtulerunt eidem
inquisito graciam sancte matris Ecclesie. Eo tunc ipse inquisitus
promisit omnia per [eum]Auslassung, sinngemäss ergänztah commissa in facto heresis confiteri, et
dixit et sponte confessus fuit prout sequitur.

Et primo dixit et sponte confessus est quod
isto anno nuper preterito inter MagdalenamPerson: Datum: Kirchenfest et festum
Beati MichaelisPerson:
Datum: Kirchenfest
circa mensem augusti
Datum: 22.7.1447 – 29.9.1447
reperit versus
ai–Primus introitus
synagogeBegriff:
Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)
–ai nemus Dou FeyOrt: Sprachwechsel: Französisch8 Jaquetum MarrenaulPerson: 9. Quiquidem JaquetusPerson:
dixit eidem inquisito : « Tu estKorrigiert: esaj bene malencolicus.
De quo estKorrigiert: esak ita malencolicus ? Dic michi ! »
. Quiquidem
PetrusPerson: inquisitus dixit eidem JaquetoPerson:  : « Ego dicam
tibi. Ego debeo Philipo PerrinPerson: de YverdunoOrt: 10 sex librasWährung: 6 Pfund .
Ipse excommunicavit me et ego nescio quid facereHinzufügung oberhalb der Zeileal »
. Qui Jaquetus
Marrenaul
Person:
eidem inquisito dixit : « Non timeas. Si
velis facere ea que tibi dicam et si velis michi
promittere quod venies mecum ubi ego ducam te, vere
ego tradam tibi decem libras lausannensesWährung: 10 Lausanner Pfund  »
. Quiquidem PetrusPerson:
inquisitoKorrigiert: inquisitusam eidem JaquetoPerson: promisit ire cum ipso solum
quod traderet sibi illas decem librasWährung: 10 Pfund . Et paulo post
ipse JaquetusPerson: eundem PetrumPerson: inquisitum duxit
ad quendam locum dictum En Pra RomandOrt: Sprachwechsel: Französisch alias in
Pra RatelOrt: Sprachwechsel: Französisch11, et habet nomen Pra RomandOrt: Sprachwechsel: Französisch propter Johannodum
Romand
Person:
, ubi fecit homagium demoniBegriff: in specie
an–HomagiumBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–an unius grossi mutonis nigri habentis os fornacum
ao–Forma dyaboliBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ao ignis, obsculatus est sibi in culo genibus flexis,
ap–TributumMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ap deditque sibi in signum veri homagii suum parvum digitum
sue manus dextre post mortem, negavitque Deum
[S. 60]Seitenumbruchomnipotentem, beatam MariamPerson: virginem, totamque
curiam celestem et fidem catholicam atque
suum batisma, accepitque illum demonemBegriff: in magistrum
suum ; dicens ulterius quod ille magister sinagogeBegriff:
aq–StipendiumMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–aq faciebat semper sibi dare qualibet vice dum
ipse ibat ad sinagogam tres solidosWährung: 3 Sol .

Item interrogatus an ipse habuerit decem librasWährung: 10 Pfund
per Jaquetum MorrenaulPerson: eidem promissas,
qui dixit quod numquam habuit crucem nec denarium.

Item magis dixit et sponte confessus fuit
quod facto ibidem homagio ipsi iverunt modicum
superuitKorrigiert: superiusar in quadam platea juxta quandam rupem,
supra quam as rupem predictus diabolusBegriff: in
specie motonis qui erat magnus magister
sinagoge sedebat12 ; et ibidem erant plures
gentes plus quam non sunt die dominicoZeitspanne: Sonntag in
parrochia sua, qui galabant et ducebant
at–De carnibus puerorumMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–at bonum tempus, comedebant carnes puerorum
assatas et bibebant bonum vinum album
au–Quomodo habebant vinumMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–au et rubeum, et ipse inquisitus cum aliis. Quod
vinum faciebant venire per rupem ex quodam foramine.

Item magis dixit et sponte confessus est
quod erat de nocte et habebant ignem
flamamKorrigiert: flammamav veridem qui erat ita calidus quod erat
aw–De lumineBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–aw unum mirabile ; dicens ulterius quod erant
quedam parve candele nigre emictentemKorrigiert: emictentesax
lumen veride.

Item magis dixit et sponte confessus
fuit quod post cenam ipsi coriabant et gallabant,
ay–SodomiaBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ay ibantque ad mulierem per culum more
sodometico, sed non ipse, quia dicit se
nunquam habitasse cum aliqua muliere
nisi cum sua ; et quod mulieres sunt
ita calide quod est unum mirabile, prout
dicere audivit aliis sociis suis, et quod
mulieres alique dederunt se, alique non.
[S. 61]Seitenumbruch

Item magis dixit et sponte confessus
est quod tradiderunt sibi unum magistrum
az–Nomen magistriBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–az qui vocabatur RaphielPerson: , qui erat in specie
unius parve avis nuncupate roncignioBegriff: Sprachwechsel: Französisch, et quod
quilibet habet suum magistrum et sunt aliqui
qui habent duo quia, ut dicit, Berthodus
Barbam
Person:
et Johannes CrossetPerson: quilibet ipsorum
habebat duos magistros.

Item magis dixit et sponte confessus
fuit quod magister suus RaphielPerson: tradidit
ba–De baculoBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ba ei unum baculum de cudraz cum pelluria
longetudinis quatuor vel quinque pedum
quem tenebat supra stabulum porcorum,
cum quo ibat ad sinagogam. Interrogatus an
ille baculus portaret ipsum, qui dixit
et respondit quod non, sed spiritus suus, videlicet magister
suus RaphielPerson: , et ibant ita velociter
quod nemo posset credere. Deinde dixit
quod faciunt tanta mala quod est unum
mirabile.

Item magis dixit et sponte confessus
bb–Non confiterentur peccatum
sinagoge nec
accusare debent
socios
Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)
–bb fuit quod magister sinagoge precepit sibi
ut non confiteretur peccata sinagoge, nec
accusaret suos complices, nec caperet
panem benedictum nec aquam benedictam ;
et [si]Auslassung, sinngemäss ergänztbc reciperet panem benedictum quod non
comederet sed quod conculcaret sub pedibus
suis et quod aliquamKorrigiert: aquambd benedictam gertaret
retro se.

Item magis dixit quod quando videbat
be–De irreverencia corporis ChristiBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–be corpus Christi in manibus sacerdotis bf, sibi
videbatur quod deberet se strangulare ;
dicens quod non habent nec gausapia
mense nec aliqua alia supra quam comedant,
nisi dumtaxat super terram.
[S. 62]Seitenumbruch

bg–Carnes puerorumBegriff: Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–bg Item magis dixit et sponte confessus
est quod erant plures quam viginti veruti
carnium tam puerorum quam aliarum carnium ;
bh–ComplexMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–bh et Johannes AmselPerson: 13 de VoetiboufOrt: erat coquus
bi–CocusMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–bi pro ipso inquisito et pro Jaqueto MorrenaulPerson: .

Item interrogatus quos ibidem vidit esse
de eorum sinagoga, dixit et sponte
confessus fuit quod tam ibidem quam in illis
bj–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–bj locis subscriptis erant, videlicet Johannes
de Riat
Person:
de BalmisOrt: , Johannes CrossetPerson: de JoniaOrt: ,
bk–Absolutus estBegriff:
Johannes DurierPerson: Unterstrichen
Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)
–bk Aymonetus TissotetPerson: 14 de OrbaOrt: , Jaquetus
Morrenaul
Person:
de WogellatOrt: , bl15
Henricus QuicquouxPerson: 16, Nycolletus BazansPerson: ,
dominus Petrus Martin alias Gro CapellanusPerson: 17, qui
sunt de OrbaOrt:  ; quedam dicta PerretazPerson: de
VoetiboufOrt: , Johannes AmselPerson: eiusdem loci, Jaquetus
de l’Abaye
Person:
, Girardus VallientPerson: 18, Vuillermus BochetPerson: 19,
Perronetus RoletPerson: de Sancta CruceOrt: , Girardus
Martin
Person:
de BuletOrt: , Petrus JaquillitPerson: , Johannes
Juvatez
Person:
de NovalesOrt: , quedam mulier dicta
JoelazPerson: de GiezOrt: , Petrus VoliemynPerson: 20, Petrus
Quibolaz
Person:
21 de GrandissonoOrt: , dicta JoliazPerson: 22, Johannes
Appostelloz
Person:
23 de OnensOrt: , bm–quendam hominemKorrigiert: quidam homo–bm de
CussazOrt: 24, Johannes MoularPerson: de VillazOrt: 25, Humbertus
Renaul
Person:
26 de YverdunoOrt: , Petrus CordePerson: , Perrodus
Carrellaz
Person:
, Johannes MarendaPerson: , Renaudus BrechonPerson: ,
Petrus ChapuisPerson: de ChamventOrt: , AlexiaPerson:
relicta Johannis CusinPerson: , Johannes CeleraPerson: de EssertOrt: 27
qui apportatKorrigiert: apportavitbn plures pueros. Alios nescivit
pro tunc, dicens sub periculo anime sue superius
per ipsum accusatos esse hereticos prout et
ipse ; et Petrus PaccotPerson: 28 de CletisOrt: quem
dixit vidisse in sinagoga in lo[co]Auslassung, sinngemäss ergänztbo predicto.
Dicens ulterius quod aducatur sibi illos superius
accusatos et ipse manutebitKorrigiert: manutenebitbp ipsis ante et coram eis.
[S. 63]Seitenumbruch

Item magis dixit et sponte confessus
bq–De ludo daxillorumMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–bq fuit quod in sinagoga ipsi ludunt cum
dalis et multociens dicunt AsartPerson: quod est
nomen diaboliBegriff: .

Item magis dixit et sponte confitetur
br–NotaMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–brquod quando ipsi vadunt ad sinagogam,
remanet in lecto unus diabolus in
specie ipsorum.

Item magis dixit et sponte confessus
fuit quod magister sinagoge facit ipsis
incredere quod quando cumburitur aliquem
bs–Nota delusionemMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–bs sed unum truncum nemoris seu unum
ex ipsis hereticis, quod non bt cumburitur ipsum,
torchonum palie, et quod post mortes
ipsos ipse magister sinagoge mostratKorrigiert: monstratbu
ipsis in sinagoga ; dicit tamen quod credit
quod sint demonesBegriff: in specie cumbustorum.

Item magis dixit et sponte confessus
bv–De grandinibusMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–bv est quod quodam semel juvit se portare
grandines et jartare per supra montes
ut puta versus BuletOrt: et bw aliis locis
circonvicinis ; dicens quod illas grandines
oneraverunt in quadam fonte versus Pra RatelOrt: Sprachwechsel: Französisch
et illas portant in nubibus cum magistris
ipsorum. Dicens ulterius quod illas
grandines voluerant gertare versus
Sanctam CrucemOrt: sed non potuerunt
propter cimbalia que pulsabant.
Item
interrogatus qualiter fiunt, dicit quod nescit,
quod non vidit ipsas facere nec scit de quosKorrigiert: quobx
fiunt, quia jam erant facte.
Item
magis interrogatus qualiter interficiunt
pueros, dicit quod nescit, quia nunquam interfecit aliquos.
[S. 64]Seitenumbruch

Item magis interrogatus quare primitus noluerat
confiteri, dixit et sponte confessus fuit quod non
by–Nota de rasuraMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–by potuerat bz, donec fuit rasus, quia magister
suus RaphielPerson: ca erat in capite suo in
capilis suis nec unquam aliqua confessus cb
fuisset nisi fuisset rasus.

Item magis dixit et sponte confessus
fuit quod die mercuriiDatum: Mittwoch, 10.4.1448 vel jovis preteritisDatum: Donnerstag, 11.4.1448
magister suus venit ad eum in turri29
cc–NotaMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–cc et dixit ei : « PetrePerson: , vis tu recedere ? ».
Qui PetrusPerson: respondit : « Ita cito », sed non
potuit eum educereKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: inducerecd.

Item magis dixit et sponte confessus
fuit quod ipsi aliquando vadunt bis
in ebdomada ad sinagogam die venerisZeitspanne: Freitag
et die sabbatiZeitspanne: Samstag de nocteZeitspanne: nachts.

Item magis dixit et sponte confessus
fuit quod ipse inquisitus fuit ultimate
in sinagoga En Cumbaz BotungerOrt: Sprachwechsel: Französisch30 versus
Sex FontannesOrt: die veneris post
CarnipreviumBegriff: laycorum
Datum: Freitag, 8.2.1448
nuper preteritum.

Post quibus premissis per ipsum confessatis
fuit adductus coram prefatis dominis
judicibus presente Petro ChavatPerson: ad locum
predictum Renaudus BrechonPerson: . Quiquidem Petrus
Chavat
Person:
eidem RenaudoPerson: dixit : « Vidisti
unquam me in sectaBegriff: sive sinagoga ? »
. Qui
RenaudusPerson: dixit quod non, « et sunt multi
anni quod tu non fuisti in sinagoga »
. Dixit
quod erant circa sex anniDatum: 1442. Qui PetrusPerson: eidem
[S. 65]SeitenumbruchRenaudoPerson: dixit : « Tu non dicis verum, quia
tu fuisti mecum die veneris ce Bordarum
post Carnisprevium laycorum
Datum: Freitag, 15.2.1448
nuper lapsum »
.
Quiquidem RenaudusPerson: nunquam voluit recognoscere.

Presentibus ibidem nobili et potente viro
domino Johanni de VergierPerson: domino dicti loci, venerabili
viro domino Rolino TholometiPerson: curato dicti
loci31, nobilibus viris Ludovico de RiezPerson:
castellano dicti loci, Petro de MontPerson:
et PetroPerson: eius filio, Johanne PictetiPerson: , Anthonio
de Gallera
Person:
, Nychodo MichiePerson: 32, fratre Petro
Rondinelli
Person:
ordinis Predicatorum et me
notario subscripto.

cf–Anno quo supra die vero martis decima
septima mensis apprilis
Originaldatierung: 17.4.1448
–cf

Anno quo supra die vero lune decima
sexta mensis apprilis
Originaldatierung: 15.4.1448
33, comparente Petro
Chavaz
Person:
coram prefatis dominis judicibus
apud ChamventOrt: in camera superiori que
dicitur domini de Monrichier34 quondam. Idem
Petrus ChavatPerson: pro tunc alia noluit dicere
sed peciit graciam et misericordiam sancte matris Ecclesie,
necnon renunciari et concludiAuffällige Schreibung in causa, ac
eciam procurator fidei. Quiquidem Petrus ChavatPerson:
delatus et procurator fidei renunciaverunt processui
et cause, et pecierunt concludi per
prefatos judices concludi. Quiquidem prefati
domini judices cg concluderunt cum
predictis partibus et assignaverunt eisdem
partibus diem martisZeitspanne: Dienstag sequentem ad audiendum
jus et sentenciam proferendum et procedendum ulterius prout
juris fuerit et racionis.
Presentibus
[S. 66]Seitenumbruchibidem nobili et potente viro domino
Johanne de VergiezPerson: domino de ChamventOrt: ,
Ludovico de RiezPerson: , Petro de MontPerson: et PetroPerson:
eius filio, Anthonio de GalleraPerson: , venerabilibus et
discretis viris dominis Rolino TholometiPerson:
curatoBegriff: de ChamventOrt: , Petro CuchardiPerson: 35 curatoBegriff:
de OrbaOrt: , Stephano de BrenlesPerson: curatoBegriff:
de MastodOrt: testibus ibidem astantibus.

Die vero martis decima septima mensis
apprilis
Originaldatierung: 16.4.1448
36 virtute assignacionis suprascripte
apud CampumventumOrt: ante domum Nycodi
Michie
Person:
, coram prefatis dominis judicibus
comparuit prefatus PetrusPerson: inquisitus
ad jus et sententiam diffinitivamBegriff: proferendum
de et super processu suo. Quo PetroPerson: ibidem
existente et comparente, factoque ibidem
sermone generaliBegriff: , fuit idem Petrus ChavatPerson:
sentencialiter et diffinitive condempnatus ch–ad carceres perpetuosHinzufügung am rechten Rand von anderer Hand–ch
per prefatos dominos judices, prout in quadam
cedula papirea37 incipiente « In nomine
sancte et individue Trinitatis, Amen »
.

Presentibus ibidem nobili et potente viro
domino Johanne de VergiezPerson: domino de ChamventOrt: ,
nobilibus viris Ludovico de RiezPerson: castellano
dicti loci, Petro de MontPerson: et PetroPerson: eius
filio, Guillermo de SiviriezPerson: , Johanne PictetiPerson: ,
Anthonio de GalleraPerson: , discretis viris
dominis Rolino TholometiPerson: curato de ChamventOrt: ,
et Petro PoetiPerson: capellano.
Item magis idem
ci–ComplicesMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–ci Petrus ChavatPerson: in presencia Girardi de
Piera Flour
Person:
et Ludovici de RiezPerson: accusavit
cj–NotaMarginalie am linken Rand von Nachtragshand (B)–cj ck–Petrum CablozKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: CbaclPerson: –ck.
[S. 67]Seitenumbruch

In nomine sancte et individue Trinitatis,
Amen. Quia nos frater Petrus de AlnetoPerson:
ordinis PredicatorumOrganisation: heretice pravitatis inquisitor
in civitatibus et diocesibus LausannensiOrt: , GebennensiOrt: ,
SedunensiOrt: et quibusdam aliis civitatibus
et locis a sancta Sede appostolica specialiter
deputatus, et Leopardus de BoscoPerson: vicarius
in hac parte reverendi in ChristoPerson: patris et domini domini
GeorgiiKorrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: uscm de SaluciisPerson: Dei et appostolice Sedis
gracia LausannensisOrganisation: episcopi et comitis, per inquisicionem
solertam per nos tam conjunctim quam divisim factam
in et super facto heresis dampnate contra
nonnullos notatos et suspectos de ipso
crimine heresis dampnate, presertim per
processum per nos contra te Petrum ChavazPerson:
de WeytiboufOrt: parrochie de PeneyOrt: Lausannensis
diocesis
Ort:
factum, invenimus, comperimus
et nobis ex ipso tuo processu clarissime
constat te multa nefandissimaBegriff: , detestabilissima et orribilissimaAuffällige Schreibung in facto dampnate
heresis commisisse, videlicet Deum omnipotentem,
beatam virginem MariamPerson: , totamque curiam celestam
et fidem catholicam atque suum batismaAuffällige Schreibung
abnegando, diabolo in specie unius grossi
mutonis nigri humane nature innimicoAuffällige Schreibung
[homagium]Auslassung, sinngemäss ergänztcn faciendo, et in signum veri homagii co
eidem diabolo in specie predicta partem
suiKorrigiert: tuicp corporis, scilicet unciam suiKorrigiert: tuicq parvi digiti manus
dextre eidem donando atque obsculando
in posterioribus cr genibus flexis, carnemque humanam more lupino devorando
atque multa alia terribilia que in tuo processu
lacius continentur faciendo, que eciam ore tuo
proprio multiplicatis vicibus judicialiter coram
nobis recognovisti tua spontanea voluntate
pendente tercia monicione, in qua huc usque
perseverasti et perseveras ut asseris,
petens et requirens graciam et misericordiam
sancte matris Ecclesie, que nulli claudit
[S. 68]Seitenumbruchgremium redeunti.
Nos igitur prefati judices,
actentis tuis dicti PetriPerson: criminibus predictis,
nolentes quod te qui nequam fuistiKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: estcs nequior
efficiaris propter tuam impunitatem, nolentesque
te a misericodia et gracia nostre sancte matris Ecclesie
excludere, adjunctis nobiscum ad hec laudabilius
exequenda pluribus notabilibus viris ecclesiasticis
et secularibus in jure divino et canonico expertis,
de quorum consilio et assensu ad nostram sentenciam
diffinitivam procedimus, prout sequitur :
Federzeichnung† ChristiPerson:
nomine invocato, a quo omne rectum procedat
judicium, solum Deum et sacram scripturam
pre occulis habentes, non declinantes a dextris
neque a sinistris, sed equo liberamine procedentes,
ut de vultu Dei nostrum procedat judicium et
occuli nostri videant equitatem, pro tribunali
sedentes, per hanc nostram sentenciam diffinitivam
quam in hiis scriptis de jurisperitorumBegriff: predictorum
consilio et assensu ferimus, pronunciamus,
decernimus et diffinimus te dictum ct Petrum
Chavaz
Person:
fuisse hereticum et in dampnatissimam
heresimBegriff: crudeliter corruisse, nunc autem penitentem
et a laqueis dyaboli resipiscentem, cu
recipiendumque ad graciam sancte matris Ecclesie,
si tamen ex corde puro et consciencia non
ficta ad Deum redeas, ut asseris et pretendis
per exteriora signa contrictionis, decernentes
te ante omnes debere ipsam heresim abjurareBegriff:
cv–debere debereKorrigiert: debere–cvet omnes eius species.
Et ne tam orribilia
peccata per te commissa remaneant impunita,
decernimus et declaramus te vitam tuam et omnes
dies tuos debere finire in carceribus perpetuis
ad agendum perpetuam penitenciam in pane
doloris et aqua tristicie, reservata tamen
nostra in hac parte misericordia ; declarantes ulterius
eadem nostra sentencia diffinitiva omnia et singula bona
que tu habes et habuisti a tempore commissi
criminis esse et esse debere confiscata, illaque
confiscamus, confiscataque publicamus devidendaKorrigiert: dividendacw
et applicanda secundum canonicas sanxionesKorrigiert: sanctionescx et camere
appostolice constituciones ac patrie consuetudines.
[Unterschrift:] Glaudius BurritazPerson: Notarzeichen
[S. 69]Seitenumbruch
[S. 70]Seitenumbruch
[S. 71]Seitenumbruch

Extrahuntur nomina accusatorum

Anmerkungen

  1. Beschädigung durch verblasste Tinte, sinngemäss ergänzt.
  2. Korrigiert: heresis.
  3. Streichung durch einfache Durchstreichung: Petro.
  4. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  5. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  6. Hinzufügung oberhalb der Zeile.
  7. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  8. Korrigiert: stultis.
  9. Streichung durch einfache Durchstreichung: mer[candiis].
  10. Korrigiert: perditas.
  11. Korrigiert: restitueret.
  12. Streichung durch einfache Durchstreichung: d.
  13. Streichung durch einfache Durchstreichung: re[cognovit].
  14. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  15. Beschädigung durch Riss.
  16. Korrigiert: heresis.
  17. Korrigiert: benignitate.
  18. Streichung durch einfache Durchstreichung: a.
  19. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  20. Korrigiert: es.
  21. Korrigiert: patriam.
  22. Korrektur überschrieben, ersetzt: o.
  23. Streichung durch einfache Durchstreichung: in[terrogando].
  24. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: jo.
  25. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  26. Streichung durch einfache Durchstreichung: et.
  27. Korrigiert: requireret.
  28. Streichung durch einfache Durchstreichung: quod.
  29. Korrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: feci.
  30. Korrektur überschrieben, ersetzt: n.
  31. Korrigiert: torqueri.
  32. Streichung durch einfache Durchstreichung: n.
  33. Korrektur überschrieben, ersetzt: eidem.
  34. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  35. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  36. Korrigiert: es.
  37. Korrigiert: es.
  38. Hinzufügung oberhalb der Zeile.
  39. Korrigiert: inquisitus.
  40. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  41. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  42. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  43. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  44. Korrigiert: superius.
  45. Streichung durch einfache Durchstreichung: supra.
  46. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  47. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  48. Korrigiert: flammam.
  49. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  50. Korrigiert: emictentes.
  51. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  52. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  53. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  54. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  55. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  56. Korrigiert: aquam.
  57. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  58. Streichung durch einfache Durchstreichung: quod.
  59. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  60. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  61. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  62. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  63. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  64. Streichung durch einfache Durchstreichung: Johannes DurierPerson: .
  65. Korrigiert: quidam homo.
  66. Korrigiert: apportavit.
  67. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  68. Korrigiert: manutenebit.
  69. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  70. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  71. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  72. Streichung durch einfache Durchstreichung: cun[buritur].
  73. Korrigiert: monstrat.
  74. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  75. Streichung durch einfache Durchstreichung: ver[sus].
  76. Korrigiert: quo.
  77. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  78. Streichung durch einfache Durchstreichung: quia.
  79. Streichung durch einfache Durchstreichung: in c[apite].
  80. Streichung durch einfache Durchstreichung: fui[sset].
  81. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  82. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: inducere.
  83. Streichung durch einfache Durchstreichung: de.
  84. Streichung.
  85. Streichung durch einfache Durchstreichung: ren[unciaverunt].
  86. Hinzufügung am rechten Rand von anderer Hand.
  87. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  88. Marginalie am linken Rand von Nachtragshand (B).
  89. Streichung durch einfache Durchstreichung.
  90. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: Cba.
  91. Korrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: us.
  92. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  93. Streichung durch einfache Durchstreichung: in.
  94. Korrigiert: tui.
  95. Korrigiert: tui.
  96. Streichung durch einfache Durchstreichung: obsc[ulando].
  97. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: est.
  98. Streichung durch einfache Durchstreichung: dictum.
  99. Streichung durch einfache Durchstreichung: resipiscen[…].
  100. Korrigiert: debere.
  101. Korrigiert: dividenda.
  102. Korrigiert: sanctiones.
  1. Il s’agit des DominicainsOrganisation: établis au couvent de la MadeleineOrganisation: à LausanneOrt: .
  2. Jean de VergyPerson: l’aîné, membre d’une famille noble de BourgogneOrt: qui acquit la seigneurie de ChampventOrt: en 1377Datum: 1377.
  3. Jean de JougnePerson: , notable de la ville d’OrbeOrt: , peut-être en lien de parenté avec Pierre de JougnePerson: , châtelain et bailli d’OrbeOrt: et d’EchallensOrt: pour Louis de ChalonPerson: , prince d’Orange (Barbey 1926, p. 162–163).
  4. On trouve un Jean PittetPerson: bourgeois, marchand et syndic d’YverdonOrganisation: en 1444Datum: 1444. En 1452Datum: 1452, il fonde avec son frère la chapelle de saint Claude le Confesseur. En 1468Datum: 1468, il prête serment de fidélité au duc Jacques de SavoiePerson: . Est-ce le même comme l’a considéré Roger Déglon (Déglon 1949) ?
  5. On trouve un Pierre PoletiPerson: , prêtre et curé desservant l’église de BevaixOrt: en 1453Datum: 1453 (Wildermann 1993, p. 167–168). Il s’agit probablement du même.
  6. Il s’agit de Claude BurritazPerson: .
  7. Berthold BarbamPerson: est également dénoncé par Pierre AntoinePerson: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 108, 110). Ostorero dans Ostorero et al. 2007, p. 92–97.
  8. Lieu-dit et ancien hameau situé entre VuiteboeufOrt: et Vugelles-la-MotheOrt: , d’où vient Jaquet MarrenaulPerson: .
  9. Jaquet MarrenaulPerson: est également dénoncé par Pierre AntoinePerson: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 108).
  10. Probablement boucher, puisqu’il loue une boucherie à la ville d’YverdonOrt: pour 28 sousWährung: 28 Sol en 1447Datum: 1447. En 1441Datum: 1441, il se rend à FribourgOrt: chercher un barbier pour pratiquer une opération sur une lépreuse, celui d’YverdonOrt: ne s’en sentant pas capable ; il reçut pour cela 4 livresWährung: 4 Pfund et 5 sousWährung: 5 Sol . En 1468Datum: 1468, il prête serment de fidélité au duc Jacques de SavoiePerson: (Déglon 1949, p. 218, 245 et n. 318).
  11. Lieu difficilement identifiable. Éventuellement PraratoudOrt:  ; mais la BroyeOrt: n’est pas la région qui nous intéresse ici.
  12. Il s’agit probablement de la Pierre du Bon ChâteauOrt: , dite aussi Pierre des SorciersOrt: , située à 3 km à l’ouest de BaulmesOrt: , sur la route de l’Abergement.
  13. Jean AnselPerson: est également dénoncé par Pierre AntoinePerson: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 108).
  14. Aymonet TissotetPerson: a été condamné au bûcher en février 1448Datum: Februar 1448, après une première accusation en 1441Datum: 1441. Il est également dénoncé par Pierre AntoinePerson: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 108). Voir également Ostotrero dans Ostorero et al. 2007, p. 92–97.
  15. Le nom a été biffé, ce que confirme la mention ajoutée en marge gauche par une autre main. Dénoncé par Pierre ChavazPerson: , il a vraisemblablement fait l’objet d’une enquête qui l’a innocenté ; son nom a ensuite été biffé car il a été acquitté, comme le signale cette note marginale. En raison de l’éloignement géographique, il faut certainement exclure une parenté avec Jaquet Durier alias CostumierPerson: , condamné à mort pour hérésie le 15 mars 1448Datum: 15.3.1448.
  16. En raison de l’éloignement géographique, il faut certainement exclure une parentée avec Catherine QuicquatPerson: , puisqu’Henri QuicquouxPerson: vient d’OrbeOrt: .
  17. Il faut certainement l’identifier avec l’altariste Petrus MartiniPerson: , d’OulensOrt: , en charge de l’autel Saint-Antoine de l’église d’OrbeOrt: lors de la visite paroissiale de 1453Datum: 1453 (Wildermann 1993, p. 504). Le personnage réapparaît dans le procès de Pierre AntoinePerson:  : il y est désigné comme chapelain et profane une hostie qu’il a probablement dérobée (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 112, 113).
  18. Il est peut-être apparenté à Pierre VaillantPerson: , de BaulmesOrt: , qui remit à la ville d’YverdonOrt: incendiée le 22 juillet 1456Datum: 22.7.1456 un muids de froment, 9 florins de petit poids et 3 aunes de drap noir pour tailler des chaperons à six femmes qui avaient perdu leur mari dans l’incendie (Déglon 1949, p. 317).
  19. En raison de l’éloignement géographique, il faut certainement exclure une parenté avec Claude BochetPerson: , accusé de sorcellerie en 1479Datum: 1479 (Maier 1996, p. 105–107, 396–397).
  20. Faut-il l’identifier avec Pierre VuilleminPerson: , bourgeois d’YverdonOrganisation: , dont le fils HumbertPerson: est reçu comme enfant de choeur à YverdonOrt: en 1453Datum: 1453 ? (Déglon 1949, p. 268 et 307).
  21. Pierre QuibolazPerson: , bourgeois de GrandsonOrganisation:  ; en 1458Datum: 1458, il reconnaît tenir une maison de deux toises et demi dans le grand bourg de GrandsonOrt: , acquise de feu Jacques de PierrePerson: , de GiezOrt: , donzel, maison voisine de celle de la veuve de Perronet MercierPerson: (ACV, Fq 5, fol. 8v). Il survit donc à la dénonciation de sorcellerie proférée contre lui par Pierre ChavazPerson: .
  22. S’agit-il de Perrissona JoelazPerson: du mandement de GrandsonOrt: , mentionné par Pierre AntoinePerson: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 113) ?
  23. Jean ApothélozPerson: est également dénoncé par Pierre AntoinePerson: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 108, 110, 111). En 1452Datum: 1452, NicolePerson: , fille de feu RolinPerson: d’EchallensOrt: et épouse de feu Jean ApothélozPerson: d’OnnensOrt: , reconnaît tenir les biens de son père (ACV, Fq 7, non folioté). Jean ApothélozPerson: serait donc décédé avant 1452Datum: 1452.
  24. Il s’agit éventuellement de CossauxOrt: .
  25. Il s’agit éventuellement de Villars-BurquinOrt: , de Villars-EpeneyOrt: ou de Villars-sous-ChampventOrt: .
  26. Humbert RenaulPerson: , riche marchand, bourgeois et syndic d’YverdonOrganisation: en 1448Datum: 1448. Il survit aux dénonciations d'hérésie proférées contre lui tant par Pierre ChavazPerson: que par Pierre AntoinePerson: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 108).
  27. Il s’agit éventuellement de Essert-PittetOrt: ou Essert-sous-ChampventOrt: .
  28. Il est également dénoncé par Pierre AntoinePerson: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 112).
  29. Grande tour du château de ChampventOrt: , située au nord-est.
  30. Lieu difficilement identifiable (la Combe à Botonger ?).
  31. Rolin TholomePerson: , curé de ChampventOrt: , est prêtre non-résident ; l’église paroissiale est desservie par Pierre BoillardPerson: de CossonayOrt: et Pierre BossonPerson: de RomainmôtierOrt: (Wildermann 1993, p. 431).
  32. En 1462Datum: 1462, Nicod MichiePerson: , de ChampventOrt: reconnaît tenir un pré sis à MathodOrt: pour Louis de ChalonPerson: (ACV, Fq 5, fol. 134–135). C’est devant sa maison qu’est rendue la sentence contre Pierre ChavazPerson: .
  33. Le lundi 16 avril 1448 n’existant pas, nous rectifions au lundi 15 avril, le procès ayant probablement été suspendu le dimanche ; de plus, le lendemain est un mardi, comme on le lit au paragraphe suivant.
  34. Soit la « camera domini ».
  35. Pierre CuchardPerson: , curé d’OrbeOrt: en 1448Datum: 1448 et 1455Datum: 1455, est le fondateur de plusieurs messes dans l’église d’OrbeOrt: , patron de l’autel Sainte-Croix et Saint-Michel (Barbey 1926, p. 325; Wildermann 1993, p. 506, 509).
  36. Le mardi 17 avril 1448 n’existant pas, nous rectifions au mardi 16 avril.
  37. Une même pièce est produite lors du procès de Jeannette AnyoPerson: en 1461Datum: 1461 (Modestin 1999a, p. 270 et Modestin 2003a, p. 123–124).