SDS VD D/1 7
Collection des sources du droit suisse, XIX partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XV–XVII siècles), Tome 1 : XV siècle, von Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega und Martine Ostorero
Zitation: SDS VD D/1 7
Lizenz: CC BY-NC-SA
Procès de sorcellerie intenté contre Pierre dou Chanoz, de Middes
1458 April 6 – 26. Château d’Ouchy
Stückbeschreibung
- Signatur: ACV, Ac 29, p. 72–91
- Originaldatierung: 1458 April 6 – 26
- Beschreibstoff: Papier
- Sprache: Latein
-
Edition
- Modestin 1999, p. 186–213
Littérature
- Reymond 1909, p. 81–83
- Kieckhefer 1976, p. 133
- Modestin 1999, p. 31–38, 79–84, 128–135, 159–160, 179
- Ostorero et al. 2007
Kommentar
Les procès de Pierre dou Chanoz (SDS_VD_D_1_0007 : ACV, Ac 29, p. 72–91), de Jeannette Anyo (SDS_VD_D_1_0010 : ACV, Ac 29, p. 120–135), de Guillaume Girod (SDS_VD_D_1_0009 : ACV, Ac 29, p. 136–159) et de Perrissone Gappit (SDS_VD_D_1_0011 : ACV, Ac 29, p. 160–195) sont les témoins d’une deuxième vague de répression, qui touche directement les possessions de l’évêque de Lausanne (Henniez, La Roche, Bulle) entre 1458 et 1465. Bien que ce procès concerne un inculpé de l’actuel canton de Fribourg (Middes), il a été réuni au registre ACV, Ac 29, qui contient majoritairement des procès relatifs au diocèse de Lausanne et au pays de Vaud. Les éditeurs respectent ainsi l’unité codicologique du registre.
Le procès de Pierre dou Chanoz occupe les pages 72 à 87 et 91 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier qui compte huit folios utilisés chacun des deux côtés (p. 72–87), un folio blanc (p. 88–89) et un folio qui sert de couverture dorsale (p. 90–91). L’ensemble du cahier porte la trace d’un pli vertical : les actes étaient donc à l’origine pliés en deux pour être rangés. Ils étaient ainsi entièrement protégés par la couverture dorsale, ce qui explique l’absence d’une page de couverture en tête du cahier. Le folio servant de couverture extérieure (p. 91) porte trois inscriptions : la première est l’intitulé du procès, tandis que les deux autres mentionnent des personnages qui renvoient aux affaires Anyo (1461) et Gappit (1464), ce qui démontre que les actes du procès n’ont pas été classés après l’exécution du condamné, mais consultés lors de procès ultérieurs. Ces deux dernières inscriptions, écrites perpendiculairement dans le sens inverse l’une par rapport à l’autre, semblent provenir de deux mains différentes, dont aucune n’est celle du notaire Soctens qui a consigné et annoté le texte du procès.
Ce texte est soigneusement mis sur papier. L’écriture est régulière et travaillée. Le texte ne compte que trois rajouts et très peu de ratures. Ces traits, ainsi que le taux relativement peu élevé de mots abrégés, indiquent qu’il s’agit d’une copie soignée, tirée de la minute pour être conservée et consultée. Le seul fait qui pourrait surprendre est le nombre peu élevé d’annotations marginales, soit cinq en tout. Cela s’explique cependant par la longue résistance que l’accusé oppose aux juges. Pour la première partie du procès, il n’y avait simplement rien à relever.
Editionstext
Sequitur processus Petri douz ChanozPerson:
de MydesOrt:1
parrochie de TorneyerOrt:
Lausannensis diocesisOrt:
aAnno Domini millesimo CCCCmo quinquagesimo octavo,
die jovis post
festum Pasche que fuit sexta
mensis aprilisOriginaldatierung: 6.4.1458 in
castro OchiaciAusstellungsort in
magna
aula eiusdem castri coram venerabili viro fratre
Remondo de RotaPerson:
ordinis fratrum
PredicatorumOrganisation:2,
inquisitore heretice
pravitatisBegriff: in LausannensiOrt:,
GebennensiOrt: et SedunensiOrt: diocesibus a sancta Sede
appostolica
specialiter deputato, personaliter constitutus
Petrus douz ChanozPerson: de MydesOrt:, de heretica
pravitate
inculpatus vehementerque suspectus
et quamplurimum diffamatusBegriff:, fuit per prefatum
dominum inquisitorem interrogatus si sciret causam
propter
quam detinebatur, et juravit respondere
veritatem super sanctis
Dei euvangeliis. Qui respondit
quod pro facto fidei.
Item fuit interrogatus si sciret
se esse diffamatum de heresiBegriff:. Qui dixit quod sic,
ab
uno anno citra tantum.
Item fuit interrogatus
si unquam aliquis sibi dixerit sive eum
vocaverit hereticumBegriff:.
Qui dixit
quod non, excepto Johanne
GrantPerson:
dou ReposiouxOrt:3
et Petro RenczazPerson: quos
traxit in causam coram
venerabili viro domino officialiBegriff: curie LausannensisOrganisation:. Que
causa, ut
asserit idem PetrusPerson:
delatus, adhuc
pendet indecisa.
Item fuit interrogatus si haberet
aliquos emulos malivolos,
odiosos vel suspectos.
Qui dixit quod non.
Item fuit advisatus de
misericordia Ecclesie, et eidem
promissa [fuit]Auslassung, sinngemäss ergänztb casu
quo
suum vellet reatum sponte confiteri, et
interrogatus quid
sciret de sectaBegriff:. Qui dixit
se
nichil scire nec unquam fuisse hereticum.
Quibus peractis, prefatus dominus inquisitor
eumdem
PetrumPerson: delatum monuit
caritative
pro prima monicioneBegriff:,
quatenus suum vellet reatum
confiteri, et eum assignavit ad
diem veneris
crastinamDatum: 7.4.1458, hora
primeZeitspanne: Morgens, ut interim se advisaret,
et tunc ad confitendum
suum reatum in
facto pro quo detinebatur et alias procedendum
[S. 73]Seitenumbruchin causa sive processu, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum
die, anno et loco prescriptis, presentibus
venerabilibus et discretis viris dominis
Francisco de TorculariPerson:
canonicoBegriff:
LausannensiOrganisation: et
curatoBegriff: de TornyeOrt:, Guillelmo FabriPerson:
curatoBegriff:
Sancti StephaniOrt:
LausannensisOrt: et Johanne
CugnyatiPerson:
capellanoBegriff:
LausannensiOrt: ac Glaudio
de CleryerPerson:, testibus
ad premissa
vocatis et rogatis.
Anno quo supra, die
veneris suprascripta
que fuit septima mensis
aprilisOriginaldatierung: 7.4.1458, hora
primeZeitspanne: Morgens in loco predicto vigore prescripte
assignacionis coram venerabilibus viris
fratre Remondo de RotaPerson: inquisitore
predicto
ac domino Petro
CreschomPerson: in utroque jure
bacalario, vicarioBegriff: in spiritualibus a reverendo
in ChristoPerson: patre et
domino domino Georgio de
SaluciisPerson:
Dei et appostolice Sedis gracia LausannensiOrganisation:
episcopoBegriff: et
comiteBegriff:, in hac parte specialiter
deputato,
comparuit personaliter prefatus Petrus
douz ChanozPerson:
delatus.
Qui fuit per quos
supra interrogatus si esset advisatus ac
vellet suum confiteri reatum. Qui dixit
se nunquam
deliquisse in facto heresisBegriff:
quodque non erat hereticus, procuratore fideiBegriff:4 petente
eumdem
PetrumPerson:
torqueriBegriff:.
Quibus peractis,
prememorati domini inquisitor et vicarius
eumdem PetrumPerson:
inquisitum monuerunt
caritative pro secunda monicioneBegriff:, quatenus vellet
suum
reatum confiteri in facto pro quo
detinebatur, sibi presentando
ut alias misericordiam Ecclesie. [S. 74]Seitenumbruch
Quiquidem PetrusPerson:
inquisitus respondit
prout supra se non esse hereticum. Et
fuit idem PetrusPerson: per
quos supra assignatus
ad diem sabbati inmediate sequentem,
hora vesperorumDatum: 8.4.1458,
ut interim se advisaret,
tunc ad confitendum suum reatum
– si vellet –
ac alias procedendum in huiusmodi causa
sive processu, prout stilus inquisicionis
requirit.
Datum et actum anno, die
et hora predictis, presentibus fratre
Johanne
VuiliezPerson:
ordinis fratrum
PredicatorumOrganisation:5
ac
Glaudio de CleriezPerson:,
testibus ad premissa
vocatis et rogatis.
Anno Domini millesimo
IIIIc L octavo, die mercurii
post
dominicam de QuasimodoOriginaldatierung: 12.4.1458, hora
vesperorumZeitspanne: Abends,
remissa a die sabbati precedentiDatum: 8.4.1458 propter
absenciam domini inquisitoris, coram
prefatis dominis
inquisitore et vicario
personaliter constitutus Petrus dou ChanozPerson:
delatus fuit per eosdem dominos inquisitorem et
vicarium interrogatus si esset
advisatus suum confiteri reatum
in facto
pro quo detinebatur. Qui dixit
quod sic et
incepit vacillare. Deinde dixit
et respondit prout supra se
nunquam
deliquisse in facto fidei, procuratore fidei
petente prout supra eum torqueri.
Quibus peractis, prenominati domini
inquisitor et
vicarius eumdem PetrumPerson:
inquisitum monuerunt caritative pro
tercia monicioneBegriff:, quatenus vellet suum reatum
confiteri in facto pro quo detinebatur, et
[S. 75]Seitenumbrucheumdem PetrumPerson:
inquisitum assignaverunt
ad diem veneris proxime sequentemDatum: 14.4.1458, hora
vesperorumZeitspanne: Abends, ut interim se
advisaret, et
tunc ad confitendum suum reatum in facto
pro
quo detinebatur ac alias procedendum
in huiusmodi causa sive
processu, prout
stilus inquisicionis requirit.
Datum
et actum anno, die et hora predictis,
presentibus
fratre Glaudio RupPerson:
ordinis
fratrum
PredicatorumOrganisation:, Henrico de
PraromantPerson:
et Glaudio c de ClerierPerson:,
testibus ad
premissa vocatis et rogatis.
Die veneris predicta que
fuit quindecima
mensis aprilis, hora
vesperorumZeitspanne: Abends, anno
quo supraOriginaldatierung: 14.4.14586, in loco predicto coram venerabilibus
viris dominis inquisitore et vicario prenominatis personaliter constitutus prefatus
PetrusPerson: inquisitus vigore
suprascripte
assignacionis fuit per quos supra
interrogatus si esset advisatus suum
confiteri reatum. Qui
respondit prout
supra quod non erat nec unquam fuerat
hereticus quodque de facto pro quo detinebatur
nichil sciebat.
Quibus
auditis, prefatus fidei procurator
peciit per
prefatos judices declarari
dictum PetrumPerson: fore subiciendum questioni
corporali,
donec veritas ab ipsius
PetriPerson: ore eruatur, actentis indiciis,
infamiaBegriff: et accusacionibus laborantibus
contra eumdem PetrumPerson:
inquisitum ; in
quarum accusacionum et inculpacionum
probacionem prefatus fidei orthodoxe
[S. 76]Seitenumbruchprocurator produxit tres processus
in forma debita in
quibus legitur
eumdem Petrum douz
ChanozPerson: inquisitum
inculpatum de heresi. Quorum
unus
est PerrissonePerson:
uxoris Johannis MoctetPerson:,
convicte et combuste. Alius est Ysabelle dicte
GomyeryPerson:, convicte et combuste.
Tercius est
Perrodi
LambellynPerson:, convicti et combusti.
Quibus per prefatos dominos judices visis
et auditis,
fuit idem PetrusPerson: inquisitus
interrogatus si vellet aliquid confiteri
de facto pro quo
detinebatur. Qui
respondit quod non, cum de eo nichil
sciat, ut asserit. Tandem prefatus
fidei procurator peciit
eum torqueri
et super hoc interlloquiAuffällige Schreibung, actentis
probacionibus
predictis. Quiquidem d–dmnidominiKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: diAbkürzung–d judices
ipsos fidei
procuratorem et inquisitum assignaverunt ad diem sabbati crastinamDatum: 15.4.1458,
hora
vesperorumZeitspanne: Abends, tunc ad
dicendum causas, si
quas habeant, quare petita per fidei
procuratorem
fieri non debeant, et alias procedendum in
causa sive processu huiusmodi, prout
stilus inquisicionis
requirit.
Datum
et actum anno, die, hora et loco predictis,
presentibus e domino
Guillelmo de GresyerPerson:
capellanoBegriff:,
Henrico de PraromantPerson: et Glaudio de
ClerierPerson:, testibus
ad premissa vocatis.
Die sabbati prescripta,
annoOriginaldatierung: 15.4.1458, hora et loco
prescriptis coram dominis
judicibus prefatis
personaliter constitutus Petrus dou ChanozPerson:
[S. 77]Seitenumbruch
fuit per prememoratos dominos inquisitorem et
vicarium judices f si vellet
confiteri suum reatum interrogatus. Qui
respondit quod
non, cum nichil sciat de
heresi.
Item fuit interrogatus si quid
proponere vellet contra fidei
procuratorem, quare
petita per eum fieri non debeant.
Qui
dixit quod non, supplicando tamen
prefatos dominos judices,
quatenus eidem dignentur
prorogare terminum hodiernum usque
ad
diem lune g proxime futuramDatum: 17.4.1458,
promictendo quod interim se advisaret.
Quiquidem judices, pietate moti, eidem
inquisito
prorogaverunt dictum terminum
et assignaverunt eumdem
inquisitum
ad eamdem diem luneZeitspanne: Montag prout
supra,
procuratore orthodoxe fidei non consenciente,
sed
protestante de appellando.
Datum et actum die
sabbati, hora
et loco prescriptis, anno quo
supraOriginaldatierung: 15.4.1458,
presentibus nobili viro Petro de BalmisPerson:
et Glaudio CharbaPerson:,
testibus ad
premissa vocatis et rogatis.
Anno Domini millesimo
IIIIc quinquagesimo
octavo, die
mercurii post dominicam de
Misericordia DominiOriginaldatierung: 19.4.1458,
remissa a die lune
precedenteZeitspanne: Montag
propter absenciam domini
inquisitoris, coram prefatis judicibus
personaliter constitutus Petrus
douz ChanozPerson:
inquisitus fuit per quos supra interrogatus si
vellet suum confiteri reatum. [S. 78]Seitenumbruch
Qui dixit se de facto pro quo detinebatur
nichil scire.
Item fuit interrogatus si
vellet aliquid proponere adversus
fidei procuratorem,
petentem eum torqueri. Qui dixit quod
non.
Quo audito, prefati domini inquisitor
et vicarius,
actentis probacionibus
predictis ac fidei orthodoxe
procuratoris
requisicione, suam in hunc modum
qui sequitur
tulerunt interloquutoriam
sentenciamBegriff: :
† ChristiPerson: nomine
invocato, a quo omne rectum
procedit judicium, pro tribunali
sedentes
et solum Deum pre oculis habentes, per hanc
nostram sentenciam quam de jurisperitorumBegriff:
consilio ferimus in hiis scriptis pronunciamus,
decernimus
et declaramus te Petrum dou
ChanozPerson:
delatum questioni corporaliBegriff:
subiciendum
et torquendum fore, donec et quousque
veritas
ex tuo ore habeatur, citra tamen
mortis periculum, sanguinis
effusionem
et membrorum mutilacionem de quo sollempniter et expresse protestamur.
Quaquidem sentencia lata, ut prefertur,
predictus orthodoxe
fidei procurator
ipsam sentenciam tanquam justam sanctam et
equam
approbavit et acceptavit eamdemque cum
instancia qua potuit execucioni
debite peciit demandari. Ad
cuiusquidem
fidei orthodoxe procuratoris peticionem
et
postulacionem fuit eadem sentencia
interloquutoria execucioni
demandata
de mandato quorum supra judicum,
et positus ipse
Petrus douz ChanozPerson:
ad cordamBegriff:.
Quo in corda existente et [S. 79]Seitenumbruch
pendente, postulavit et requisivit quod reponeretur
ad
terram. Quo a corda remoto, fuit idem
PetrusPerson: inquisitus interrogatusHinzufügung am rechten Rand mit Einfügungszeichenh si vellet
suum reatum
confiteri. Qui dixit quod sic et dixit, ut
sequitur :
Et primo dixit idem PetrusPerson:
inquisitus
et sponte confessus fuit quod paulo post
guerram FriburgiOrt:7 ipse fuit
ductus per
Anthonium
AubremantPerson: ad sectam hereticorum
loco dicto en
VaubamOrt:8 ubi ipse
invenit
magistrum secte in specie hominis nigri cui
homagiumBegriff:Marginalie am linken Randi fecit homagium, obsculando eidem in
culo genubus flexis, et in signum veri
homagii dedit eidem
unguem parvi
articuli pedis sinistri. Et negavit
Deum
omnipotentem, virginem MariamPerson:
et totam curiam celestem et cepit illum
j–nomen magistriBegriff:Marginalie am linken Rand–j
dyabolumBegriff: qui vocabatur MamietPerson:9
in eius
magistrum et verum dominum in presencia plurium
complicesMarginalie am linken Randk de secta inter quos cognovit Petrum
MoralatPerson: ipsius PetriPerson: inquisiti socerum,
Anthonium JocetPerson:, Perrodum LambellynPerson:,
YsabellamPerson: uxorem
Petri GomyerPerson:, Vuillelmum
NycodPerson: et
Petrum NantermozPerson:.
Interrogatus
de die, dixit quod quadam die jovisZeitspanne: Donnerstag, de
nocteZeitspanne: Nachts.
Dixit ulterius quod magister suus
eidem promisit dare quinque solidosWährung: 5 Schilling
pro qualibet vice qua iret ad sectam
quas jussit idem
magister suus solvi dicto
PetroPerson: inquisito per Vuillelmum NycodPerson:
thesaurarium secte qui eidem inquisito
solvit ipsos
quinque
solidosWährung: 5 Schilling tribus vicibus.
Item dixit quod Anthonius
AubremantPerson: apportavit ad sectam unum
puerum masculum
quem, ut dixit, ceperat apud RossanOrt:.
Item dixit et sponte confessus fuit quod ipsi
de secta occidunt
pueros in cuna, stringendo
ipsos per humeros sive per les flansSprachwechsel: Französisch.
Item dixit quod, faciendo homagium
magistro suo, dictus
MamietPerson: eius magister
peciit ab eo quod sibi daret unam tibiam,
qui eidem dare
noluit, sed dumtaxat
unguem parvi articuli pedis sinistri,
prout
jam superius dixit.
Item dixit et sponte confessus fuit quod in
exitu secte ipsius
statuunt unam aliam
diem pro secta tenenda et eciam
locum.
Item dixit quod hii qui non sunt in
secta die assignata sunt
atrociter
verberati in alia secta, et ipsemet
fuit
multociens verberatus.
Item fuit interrogatus si vellet aliud
confiteri. Qui dixit
quod non protunc, quia
non erat bene advisatus, sed peciit
terminum ad se advisandum pro complendo
suum
processum.
Tandem prenominati
domini inquisitor et vicarius judices
eumdem PetrumPerson:
inquisitum assignaverunt
ad diem jovis crastinam, hora ortus
solisDatum: 20.4.1458, ut interim se advisaret, tunc ad
perficiendum suum processum, alias ad
continuandum sibi
questionem corporalem
et procedendum in huiusmodi causa sive
processu, prout stilus inquisicionis
requirit.
Datum et actum die, hora,
anno et loco suprascriptisKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: suprascriptl, presentibus [S. 81]Seitenumbruch
venerabilibus et religiosis viris fratre Petro
BoczelPerson:, fratre
Petro CuchironPerson:, domino
Petro de
PampigniacoPerson:
canonicoBegriff: et supprioreBegriff:
Sancti MariiOrt:10,
Johanne CroserensPerson:,
Henrico JoutensPerson:
burgensibusBegriff:
LausannensibusOrganisation:, nobili
viro Petro de BalmisPerson:,
Henrico de
PraromantPerson: et Glaudio de
ClerierPerson:, testibus ad premissa vocatis et
rogatis.
Die jovis post dominicam
de Misericordia Domini,
anno quo supraOriginaldatierung: 20.4.1458 vigore
suprascripte assignacionis
coram venerabili et religioso viro
fratre Petro
BorelliPerson:
ordinis fratrum PredicatorumOrganisation:
vicario
generali domini inquisitoris supra sepe nominati
personaliter constitutus Petrus
douz ChanozPerson:
inquisitus fuit per eumdem vicarium
interrogatus si esset
advisatus complere
suum processum. Qui dixit quod sic quodque
volebat pure et veraciter suum confiteri
reatum et dixit,
ut sequitur :
Primo quod paulopost guerram FriburgiOrt:,
quadam die veneris ipse invenit
Anthonium
AubremantPerson: in molendino
de Tornye loz GrantOrt:11, qui eidem delato
dixit : « Quomodo, tu es totus melencoliosus
de hiis que perdidistis durante
guerra FriburgiOrt: ? Ymo, si velis
michi
credere, tu habebis bene vindictam
de
Friburgensibus qui tibi tot mala
fecerunt ».
Cui idem delatus respondit
quod erat bene contentus, sed pro
tunc non
poterat vacare, quia erat acturus
apud PrezOrt:.
Et tunc dictus AubremantPerson:
dixit ei : « Quando inveniam vos ? »
Cui ipse
[S. 82]SeitenumbruchPetrusPerson: delatus
respondit : « Vero, ego
nescio bene
quando ».
Et tunc dictus
AubremantPerson: dixit sibi : « Veniatis ad me
ut cicius poteritis, quia vere volo
bene vobis loqui
ad plenum ».
Et tunc
ipsi separaverunt se ab invicem.
Et die
lune sequente dictus PetrusPerson: delatus
ivit ad molendinum eis AgnozOrt: subtus
VillarselOrt:12 quem tenebat dictus AubremantPerson:
et invenit ipsum AubremantPerson: cum quinque
aliis personis quas non
cognovit
qui epulabantur insimul et invitaverunt
ipsum ad
comedendum. Et ipse comedit
cum eis panem et carnes recentes,
credens habere carnes edivas.
Sed
unus illorum decoperuit unum parvum
potum qui erat
prope ignem, et ipse PetrusPerson:
delatus vidit in poto brachium unius
pueri. Et tunc ipse
timuit et amplius
noluit comedere. Quem videns stupefactum,
dictus AubremantPerson: dixit
eidem : « Caveatis
bene, ne deceletis nos, quia
melius
esset vobis quod non venissetis hodie ». Et
tunc ipse PetrusPerson:
juravit eos non decelare.
Et voluit recedere, sed dictus
AubremantPerson:
dixit ei : « Nolite recedere, quare nos opportet
loqui simul ».
Et post gentaclum dictus
AubremantPerson: traxit ipsum ad partem et
dixit
sibi : « Opportet, prout jam alias dixi
vobis, quod
veniatis nobiscum ad quemdam
locum ubi nos inveniemus unam
pulcram
societatemBegriff: in qua
est socer vester Petrus
MoralatPerson: qui bene gaudebit de vestro
adventu. Et vere nos omnes juvabimus
vos ad habendum
vindictam de Friburgensibus
qui vobis fecerunt tot
mala ». Qui Petrus
[S. 83]Seitenumbruchdouz ChanozPerson: delatus eidem Anthonio
AubremantPerson: respondit
quod ipse erat bene
contentus. Et tunc dictus AubremantPerson: dixit :
« Ego ibo ad vos die jovis apud MidesOrt: ».
Qui AubremantPerson: venit
apud MidesOrt: et non
invenit eumdem PetrumPerson:
quia ipse iverat apud
PrezOrt:.
Et die jovisZeitspanne: Donnerstag sequente prefatus
Anthonius
AubremantPerson: venit versus
dictum PetrumPerson: delatum apud TornyeOrt:
post cenam et duxit eum en VaubamOrt:
ubi ipsi invenerunt plures gentes
inter quas ipse cognovit
supra
complicesMarginalie am linken Randm nominatas personas et Stephanetum dictum
FetellynPerson: douz SernyOrt: prope Laz
RoschyOrt:Sprachwechsel: Französisch,
Anthonium SuyrozPerson: de LovynOrt: versus LentignyeOrt:
et Petrum AbergiouxPerson: de
ChenensOrt: et
magistrum suum in specie hominis nigri qui
eidem dixit
quod faceret sibi homagium
et quod negaret Deum omnipotentem,
virginem MariamPerson:, totam
curiam
celestem et sacrum baptisma. Quod
homagiumMarginalie am linken Randn et fecit
ipse Petrus delatus et accepit
illum Mamiet in eius magistrum
et dominum et obsculatus est eum in culo.
Qui effectus
fuit sicut unus catus
niger et obsculando levabat caudam,
et ipse obsculabatur eum genubus
flexis et in signum veri
homagii
dedit dicto eius magistro unguem
parvi articuli
pedis sinistri, prout
jam supra dixit.
Item fuit interrogatus si confessata
per eum essent vera. Qui
dixit
et juravit pro judiciumAuffällige Schreibung anime sue quod
premissa omnia per eum confessata vera
sunt, et postulavit
eidem vicario
quod eum non interrogaret amplius
[S. 84]Seitenumbruchprotunc, sed eum relaxaret usque ad diem
veneris crastinamDatum: 21.4.1458 amore
Dei et caritate
et quod tunc ipse diceret totum.
Qui dominus
vicarius ex gracia speciali ipsum relaxavit
usque ad ipsam diem crastinam. Et post
dictam relaxacionem
prefatus delatus
dixit dicto domino vicario : « Ego
voloHinzufügung oberhalb der Zeileo vobis loqui
ad partem
coram uno vel duobus tantum ».
Et remotis omnibus,
excepto dicto domino
vicario, Petro de BalmisPerson: et Johanne CroserensPerson:
ipse delatus dixit : « Ego dixi vobis
multa,
ymo per judicium anime mee
et per Illum qui fuit venditus
XXXta
denariisWährung: 30 Pfennig , ego non dixi vobis verbum
veritatis, quia ego nunquam fui hereticus
nec unquam
negavi Deum neque feci
homagium dyabolo ».
Et quia idem
dominus vicarius eum relaxaverat prout
supra, assignavit eum ad diem veneris
predictamDatum: 21.4.1458, hora
vesperorumZeitspanne: Abends ad se interim
advisandum et tunc
confitendum suum reatum
et procedendum in causa sive processu
huiusmodi, prout stilus inquisicionis
postulat.
Datum et actum ut supra,
presentibus domino Guillelmo de GesierKorrektur überschrieben, ersetzt: GresierpPerson:
capellano,
Johanne
CroserensPerson:, Petro de
BalmisPerson:, Glaudio
de
PontPerson:, Glaudio de
ClerierPerson: et
Francisco BurritazPerson:, testibus ad premissa
vocatis et rogatis.
Die veneris post dominicam
de Misericordia
DominiOriginaldatierung: 21.4.1458, hora vesperorumZeitspanne: Abends vigore predicte
assignacionis coram
prefato vicario
personaliter constitutus dictus PetrusPerson: delatus
fuit
interrogatus si esset advisatus.
Qui respondit quod sic, quia
ipse erat bonus
[S. 85]Seitenumbruchet fidelis catholicus nec unquam fuerat
hereticus, quodque
omnia per eum confessata
erant pura mendacia.
Tandem ipse
PetrusPerson:
delatus fuit ductus ad cordam
et modicum levatus.
Qui statim dixit
quod volebat confiteri suum reatum et dixit
et reiteravit de verbo ad verbum, prout
supra confessus
fuerat, et post incepit
iterum vacillare.
Quo iterato vice
reposito ad cordam et modicum levato,
dixit : « Vere, ego volo pure confiteri
meum
reatum ».
Et depositus a corda, fuit
ductus ad aulam castri. Qui sponte
confessus fuit et dixit quod confessata per
eum, prout
heryAuffällige Schreibung dixit, sunt vera ; et fuit
ductus ad
sectam per dictum AubremantPerson:,
prout predixit, pro habendo vindictam
a Friburgensibus et quod fuit positus in secta
per dictum
AubremantPerson: ad instanciam
dicti
Petri MoralatPerson:
eius soceri.
Item dixit et sponte confessus fuit
quod ipse fuit presens apud
FicignyezHinzufügung am rechten Rand mit Einfügungszeichenq quando
dictus
AubremantPerson: cepit
unum puerum in
domo Jaqueti
BonatPerson: et suffocavit
eum et dimisit ipsum
suffocatum
juxta matrem suam ; et die crastina
de
mane fuit sepultus, et nocte
sequenti ipsi deterraverunt ipsum
et
portavit eum idem AubremantPerson: ad
sectam. Quem Vuillelmus NycoPerson: preparavit,
et eum comederunt en OrchipotSprachwechsel: Französisch13.
Item dixit quod dyabolus precipit eis
quod ponant tot gentes in
secta
quot poterunt.
Interrogatus si vellet
ulterius dicere, dixit quod non pro
tunc,
[S. 86]Seitenumbruchquia non recordabatur nec erat
advisatus aliud dicere.
Quem prefatus
vicarius assignavit ad diem crastinamDatum: 22.4.1458
ad se interim advisandum et tunc complendum
suum processum
et procedendum in causa
sive processu huiusmodi, prout stilus
inquisicionis requirit.
Datum et actum
die
veneris, hora et anno prescriptisOriginaldatierung: 21.4.1458,
presentibus
domino Nycodo PiquignyetiPerson:
curatoBegriff: de ColumberioOrt:, Johanne CroserensPerson:,
Petro de BalmisPerson:, Glaudio de PontPerson:
et Glaudio de CleryerPerson:,
testibus ad
premissa vocatis et rogatis.
Die sabbati post dominicam
de Misericordia
Domini, anno quo supra, hora
vesperorumOriginaldatierung: 22.4.1458
vigore suprascripti assignacionis
coram vicario prefato
personaliter
constitutus prefatus PetrusPerson: delatus
fuit per quem supra interrogatus
si
esset advisatus. Qui dixit quod nesciret
aliud dicere
nisi prout supra. Dixit
quodque confessata per eum vera
sunt.
Tandem orthodoxe fidei procurator
renunciavit in causa et
petiit renunciari
per dictum delatum et concludi per dictum
dominum vicarium.
Quiquidem vicarius
easdem partes assignavit ad diem
mercurii post
dominicam de JubilateDatum: 26.4.1458,
hora
vesperorumZeitspanne: Abends tunc ad concludendum
in huiusmodi causa
sive processu, si commode
concludi possit, et procedendum,
prout
stilus inquisicionis requirit.
Datum
et actum die, hora et anno prescriptis,
presentibus
nobili viro Petro de
BalmisPerson:,
Glaudio de
PontPerson: et Henrico de
PraromantPerson:,
testibus ad premissa vocatis et
rogatis.
Anno Domini millesimo
quatercentesimo
quinquagesimo octavo, die mercurii
post dominicam de JubilateOriginaldatierung: 26.4.1458 vigore
retroscripte assignacionis coram venerabili
viro fratre
Remondo r de RotaPerson: inquisitore
personaliter constitutus Petrus
douz ChanozPerson: delatus fuit per eumdem
dominum
inquisitorem mediante suo juramento
ad sancta Dei euvangelia
prestito interrogatus si vellet aliquid addere vel
minuere in suo processu, sibi de verbo ad
verbum lecto et
seriatim declamato. Qui
dixit quod non et medio eius juramento
asseruit contenta in dicto eius processu
vera esse, prout
supra scripta sunt.
Item fuit interrogatus si haberet aliquas
deffensiones quibus vellet
uti contra fidei procuratorem in
huiusmodi
processu. Qui dixit quod non.
Et tunc
fidei procurator renunciavit in causa ut
alias et
peciit concludi et jus dici,
et similiter ipse delatus peciit
jus.
Quorum procuratoris fidei et PetriPerson: delati
peticionem et requestam prefatus
dominus inquisitor in causa et processu
huiusmodi
conclusit et assignavit
partes ipsas ad diem veneris s
proxime sequentem post dominicam de JubilateDatum: 28.4.1458
in ecclesia cathedrali Beate
Marie
virginis LausannensiOrt: ad audiendum
jus et sentenciam diffinitivamBegriff:
super huiusmodi
causa sive processu.
Datum et actum
die
mercurii et anno suprascriptisOriginaldatierung: 26.4.1458,
presentibus
fratre Petro CuchironPerson:,
domino
Nycodo
PiquignyetiPerson:, domino Vincencio
RomeirPerson:, Jaqueto DauxPerson:, Glaudio
de PontPerson:
et Glaudio de ClerierPerson:,
testibus ad premissa vocatis.
Processus
Petri douz ChanozPerson: de
MidesOrt:
parrochie de TornyeOrt:
Lausannensis diocesisOrt:
heretici convicti et combusti
Federzeichnung†
15HensilinusPerson: de VillaretOrt: dixit hereticam ab uno
anno
citra MiguePerson:
uxorem Nycodi ParadixPerson:,
Petrus ParadixPerson:
eorum filius.
Alexia de LestraPerson: de
SensalesOrt:
GroulonPerson: de
ChastelOrt:16
Anmerkungen
- Hinzufügung am linken Rand von späterer Hand: +.↩
- Auslassung, sinngemäss ergänzt.↩
- Streichung durch einfache Durchstreichung: Ru[p].↩
- Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: diAbkürzung.↩
- Streichung durch einfache Durchstreichung: G[uillelmo].↩
- Streichung der Hinzufügung am rechten Rand mit Einfügungszeichen: interrogatus.↩
- Streichung durch einfache Durchstreichung: lune.↩
- Hinzufügung am rechten Rand mit Einfügungszeichen.↩
- Marginalie am linken Rand.↩
- Marginalie am linken Rand.↩
- Marginalie am linken Rand.↩
- Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: suprascript.↩
- Marginalie am linken Rand.↩
- Marginalie am linken Rand.↩
- Hinzufügung oberhalb der Zeile.↩
- Korrektur überschrieben, ersetzt: Gresier.↩
- Hinzufügung am rechten Rand mit Einfügungszeichen.↩
- Streichung durch einfache Durchstreichung: Petro.↩
- Streichung durch einfache Durchstreichung: post.↩
- Les seigneurs de MiddesOrt: sont en 1453Datum: 1453 les nobles JehanPerson: et AymonetPerson: ainsi que leur neveu Guillaume de VillarzelPerson: (ACV, Fn 23 bis Grosse [1451–1526]). Aymonet de VillarzelPerson: est attesté en 1445Datum: 1445 comme châtelain et major de LucensOrt: (Dillenseger 1914, p. 14).↩
- Il s’agit des DominicainsOrganisation: établis au couvent de la MadeleineOrganisation: à LausanneOrt:.↩
- Toponyme fréquent en Suisse romande indiquant la place où le bétail se repose à l’ombre ou le lieu de halte lors de la montée au pâturage (Jaccard 1978, p. 480).↩
- Le nom du procureur de foi n’est pas mentionné dans le procès.↩
- Il s’agit des DominicainsOrganisation: établis au couvent de la MadeleineOrganisation: à LausanneOrt:.↩
- Le vendredi 15 avrilDatum: 15.4.1458 n’existant pas, nous rectifions au vendredi 14 avrilDatum: 14.4.1458.↩
- Une guerre de six mois a lieu entre FribourgOrt: et les alliés de la Maison de SavoieOrganisation:, qui se termine en juillet 1448Datum: Juli 1448. Le début des hostilités est précédé par une période de pillages et d’incendies dont souffrent particulièrement les campagnes, et qui dure pendant toute l’année 1447Datum: 1447 (Biolzi 2009). Au début de l’année 1448Datum: 1448, MiddesOrt: est mis à feu par des incendiaires venus de FribourgOrt: (Jäggi 1989, p. 156).↩
- Lieu-dit situé entre HenniezOrt: et VillarzelOrt: ; dans le procès contre Guillaume GirodPerson:, il est question de la forêt de Vauban, qui peut être assimilée aux Côtes de Vauban (SDS_VD_D_1_0009 : ACV, Ac 29, p. 140, 143, 149).↩
- Peut-être une forme altérée de MahometPerson:.↩
- Prieuré des chanoines réguliers de Saint-MaireOrganisation: de l’ordre des AugustinsOrganisation:, à LausanneOrt:. Suite à l’union du prieuré à l’évêché en 1396Datum: 1396, l’évêque de LausanneOrganisation: devint prieur de Saint-MaireOrganisation: (Reymond 1912, p. 218, 234 ; HS I/4, p. 95–96).↩
- Le moulin de Torny-le-GrandOrt:, alimenté par l’ArbogneOrt:, se situait à environ 750 mètres au nord-est de l’église : son emplacement est attesté par le lieu-dit Sur-le-MoulinOrt:. Il se trouve sur la route qui mène de Torny-le-GrandOrt: à Prez-vers-NoréazOrt:.↩
- Le Moulin aux ÂnesOrt:, est situé à 500 mètres au nord de VillarzelOrt:. Un toponyme indique encore l’emplacement du moulin, qui a été démoli en 1920Datum: 1920 (Kohler 1922, p. 132). Il faut noter que VillarzelOrt: abritait une châtellenie épiscopale.↩
- Peut-être un toponyme inconnu. Margaret Murray cite cependant une source de 1595Datum: 1595 selon laquelle les sorcières utiliseraient un hochepotBegriff: ou hutsepotBegriff: pour préparer leurs victimes (Murray 1921, p. 144). Quoi qu’il en soit, Pierre dou Chanoz est impliqué dans un « puericidiumBegriff: » et a, par la suite, consommé la chair de l’enfant (« carnis pueriBegriff: »).↩
- Deux clercs portent ce nom dans la région à cette période : Jean SoctensPerson: (ACV, C V b 323, 432, 447, 449, 454, 455 et suivants) et Pierre SoctensPerson: (ACV, C V b 668).↩
- Notes perpendiculaires sur le dos du cahier. Elles sont écrites dans le sens inverse l’une de l’autre.↩
- GroulonPerson: de Chastel pourrait venir de Châtel-Saint-DenisOrt:. Une autre possibilité serait Châtel-sur-MontsalvensOrt:. Un Jean GroulonPerson: avait été dénoncé par Jaquet DurierPerson: en 1448 (SDS_VD_D_1_0002 : ACV, Ac 29, p. 13, 14, 22).↩
Regest
Pierre dou Chanoz, de Middes, comparait le 6 avril 1458 devant l’inquisiteur dominicain Raymond de Rue, au château d’Ouchy. Le vicaire épiscopal Pierre Creschom le rejoint le lendemain pour instruire la suite du procès. Après la troisième monition, le procureur de la foi produit trois procès d’hérétiques condamnés qui ont dénoncé Pierre, et demande une sentence interlocutoire pour le soumettre à la torture. Suite à quelques délais, la sentence interlocutoire est finalement rendue par la cour le 19 avril et exécutée immédiatement. L’inculpé avoue et dénonce au total 10 personnes (9 hommes et 1 femme). Le lendemain, en l’absence de l’inquisiteur, il se rétracte en privé devant le vice-inquisiteur Pierre Borrelli, mais il reprend ses aveux le 21 avril devant ce dernier, après avoir été à nouveau torturé. L’inquisiteur Raymond de Rue conclut le procès le 26 avril et la sentence [de mort par le feu] est rendue le 28 avril dans la cathédrale de Lausanne.