[Registratur’s sign on the left
margin in a hand of the 20th
century:] 1459 avril 25Date: 25.4.1459
Processus contra Jaquetam PelorinazPerson: ,
suspectam de secta heretice pravitatis
25 avril 1459
Anno Domini millesimo IIIIC LIXno et die vicesima quinta mensis
aprilisDate of origin: 25.4.1459, in
castro MartigniaciPlace of origin: 1, vigore assignacionis facte comparet
coram venerabili et egregio viro fratre
Petro GinodiPerson: ,
ordinis fratrum
PredicatorumOrganisation: , sacre theologie professore, locumtenente reverendi patris
hereticeque pravitatis inquisitorisTerm: a sancta Sede apostolica specialiter deputati
in diocesibus
SedunensiPlace: ,
LausannensiPlace: et
GebennensiPlace: , necnon eciam vicesgerente
in hac parte auctoritate sibi commissa reverendi in
ChristoPerson: patris et domini
domini
VualteriiPerson: , Dei et apostolice Sedis gracia
episcopiTerm: SedunensisOrganisation: ,
comitisTerm:
et
prefectiTerm: VallesiiPlace: , videlicet dicta
Jaqueta PelorinaPerson: , de
RaspisPlace: 2,
parrochie
MartigniaciPlace: , suspecta de
crimine hereticeTerm: pravitatis.
Quequidem JaquetaPerson: promisit et juravit juramento suo corporali,
tactis Dei euvangeliis per eandem in manibus prefati domini
locuntenentisNotable spelling, et sub pena habere delictum pro confesso de quo
inculpatur et est supecta si de perjurio convicta fuerit.
Interrogata an sciat causam sue detencionis, que JaquetaPerson: dicit
quod non.
Qui prefatus dominus vicarius sibi
JaquetePerson: notifficavitNotable spelling
quod est detenta pro crimine heresis et
appostassieTerm: Notable spelling de quo inculpatur
et tenetur pro suspecta, presentans prefatus dominus vicarius dicte
JaquetePerson: presenti et audien
tCorrection overwritten, replaces: dai eamque diligenter exortatus est quod si
voluerit confiteri, dicere et declarare veritatem quam sciverit de et
super dicto heresis crimine, se offert sui parte necnon prefati domini
SedunensisOrganisation:
episcopi sibi facere misericordiam de jure redeuntibus et penitentibus
ad sanctam matrem Ecclesiam, puro corde et fide non ficta, promissam facere
et concedere auctoritate dicti inquisicionis officii.
Quequidem JaquetaPerson: dicit
et respondit se numquam fuisse nec esse de sectaTerm: hereticorumTerm: et non indigere
propter hoc de misericordia sibi supra presentata.
Quibus auditis, prefatus
dominus locuntenensNotable spelling quo supra nomine dictam JaquetamPerson: pro prima monicioneTerm:
juridica monuit et diligenter, ut convenit, exortatus est ut ipsa
JaquetaPerson: hinc ad diem jovis proximam XXVI dicti mensis aprilisDate: Thursday, 26.4.1459, hora none,
super premissis advertere velit et compareat personaliter coram prefato domino locumtenente
in ipsiusque presencia omnimode confiteatur veritatem de et super dicto crimine
heresis de quo est inculpata et tenetur pro suspecta, presentans ut supra
sibi JaquetePerson: misericordiam sancte matris Ecclesie que redeuntibus et penitentibus,
puro corde et fide non ficta, est promissumNotable spelling.
De quibus premissis omnibus
prefatus dominus
b locumtenens michi notario subscripto peciit litteram testimonialem,
presentibus ad hec vocatis et rogatis, videlicet venerabilibus religiosis
Petro VuilliensPerson: et
Petro
RolazPerson: , canonicis
Montis JovisPlace: ,
Jacobo de FausonayPerson: ,
Johanne de BertholinisPerson: ,
Johanne
de PratoPerson: ,
Perrodo MorandiPerson: ,
Rolando de BasqueriaPerson: et pluribus aliis testibus
etcAbbreviation.
[Signature:] Franciscus BossetiPerson:
Notarial sign
26 avril 1459
Secunda monicioCentered
Anno et loco quibus supra et die vicesima sexta mensis aprilisDate of origin: 26.4.1459,
vigore assignacionis suprascripte comparuit personaliter eadem
JaquetaPerson: coram venerabili religioso fratre
Victore MacenetiPerson: ,
ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: 3, in decretis
baccallarioNotable spelling et ad hoc
missisCorrected from: missoc per egregium fratrem
Petrum GinodiPerson: predictum, locuntenentem
ut supra.
Quiquidem frater VictorPerson: , procurator fideiTerm: quo supra nomine sibi
JaquetePerson: misericordiam Ecclesie in forma juris presentavit si
puro corde, fide non ficta, redire vellet ad gremium sancte matris
Ecclesie et omnimodam dicere veritatem de se et suis complicibus.
Que dicta JaquetaPerson: respondit eidem fratri VictoriPerson: se nichil scire
de hiis de quibus inquirebatur contra eam.
Quibus auditis
per dictum fratrem
VictoremPerson: , assignavit eidem
JaquetePerson: horam, videlicet
ad eandem diem, hora vesperorum, coram ipso personaliter comparitur
Corrected from: amd pro
tercia
[monicione]Omission, restored by analogye, ut sibi
f veritatem diceret de hiis de
quaNotable spelling inculpatur.
De quibus premissis omnibus dictus
g frater
VictorPerson: quo supra
nomine michi notario subscripto peciit litteram testimonialem,
presentibus
Ansermo AlbiPerson: , de
Sancto BrancherioPlace: , et
Johanne BasPerson: , famulo castellani.
[Signature:] Franciscus BossetiPerson:
Notarial sign
26 avril 1459, plus tard
Tercia monicioTerm: Centered
Anno, indicione, dieDate of origin: 26.4.1459, loco et coram testibus quibus supra,
vigore assignacionis suprascripte comparuit personaliter eadem
JaquetaPerson: coram prefato domino locuntenenteNotable spelling.
Quiquidem
locumtenens sibi JaquetePerson: misericordiam Ecclesie in forma juris
presentavit si puro corde, fide non ficta, redire vellet
ad gremium sancte matris Ecclesie et omnimodam dicere veritatem
de se et suis complicibus.
Que dicta JaquetaPerson: respondit
eidem domino locumtenenti se nichil scire de hiis de quibus
inquirebatur contra eam.
Quibus auditis, dictus dominus
locumtenens assignavit eandem
JaquetamPerson: ,
ad diem sabbati sequentis
XXVII dicti mensisDate: Saturday, 27.4.14594 personaliter comparituram, coram ipso domino locumtenente,
etcAbbreviation.
De quibus premissis omnibus et singulis prefatus dominus locumtenens
michi notario subscripto peciit litteram testimonialem, presentibus quibus
supra.
27 avril 1459
Quarta monicioTerm: ex habundantiCentered
Anno et loco prenotatis et die sabbati vicesima septima mensis
aprilisDate of origin: 27.4.14595, vigore assignacionis prescripte comparuit
personaliter eadem
JaquetaPerson: coram prefato domino locumtenente.
Quiquidem
locumtenens sibi JaquetePerson: pro ultimo dictarum monicionum termino et
ex habundanti, quia misericordia sancte matris Ecclesie est major
quam malicia et peccatum, dicte JaquetePerson: misericordiam Ecclesie
in forma juris presentavit si tamen puro corde, fide non ficta,
redire vellet ad gremium sancte matris Ecclesie et omnimodam dicere
veritatem de se et suis complicibus.
Que dicta
JaquetaPerson: respondit eidem domino locumtenenti se nichil scire de
hiis de quibus inquirebatur contra eam.
Quibus auditis,
dictus dominus locumtenens assignavit eandem JaquetamPerson: ad dies
sequentes coram ipso personaliter comparituram ad inquirendum
in propriam personam eiusdem JaquetePerson: secundum formam juris
pro veritate ex ore suo habenda, alias dicturam et proposituram
causam justam et racionabilem, si quam habeat, quare in
propriam personam eiusdem inquiri non debeat, instante procuratore
fidei, ulteriusque processurum, ut fuerit racionis.
Datum die
et anno quibus supraDate of origin: 27.4.14596, in
castro MartigniaciPlace of origin: , presentibus ad hec
vocatis testibus
Jacobo CavelliPerson: ,
clericoTerm: et
notarioTerm: publico, et
Johanne
BasPerson: , famulo castellani.
[Signature:] Franciscus BossetiPerson:
Notarial sign
27 ou 28 avril 1459
Sentencia interlocutoriaTerm: Centered
Anno, die et locoDate of origin: 27.4.14597 prenotatis comparuit in
castro MartigniaciPlace of origin:
dicta
JaquetaPerson: assignata coram nobis et interrogata si et
desuper hiis de quibus intitulabatur et inculpabatur veritatem
dicere vellet.
Que respondit se de dicta materia nichil
scire nec scire velle.
Quibus auditis, dictus dominus locumtenens
interrogavit eam si aliquos inimicos capitales haberet
et a testimonio repellere vellet.
Que respondit et dicit quod
non.
Et insuper interrogata si se deffendere super
hiisCorrection overwritten, replaces: hoch
vellet et ad suas deffensiones admitti, que dixit se
esse bonam et perfectam et aliud nichil dixit.
Quibus
suis responsionibus auditis, prefatus frater
Victor MactenetiPerson: ,
jurisperitus et baccallarius in decretis, procurator fidei, attentis
accusacionibus, variacionibus, indiciis et
famamCorrected from: famai magno
tempore contra eandem
JaquetamPerson: laborantibus, peciit in
eius personam inquiri, donec et quousque veritas ex ore eius
haberetur.
Nos igitur frater Petrus GinodiPerson: , sacre
theologie professor, vicarius locuntenens reverendi patris,
fratris Reymondi de RotaPerson: , ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: , in
diocesibus LausannensiPlace: , GebennensiPlace: et SedunensiPlace: inquisitoris
auctoritate apostolica specialiter deputati, necnon et auctoritate reverendi
in ChristoPerson: patris et domini domini Vualterii de SupersaxoPerson: ,
Dei et apostolice Sedis gracia episcopi SedunensisOrganisation: , in hac parte
michi concessa usque ad sentenciam diffinitivam exclusive,
ut patet per publicum instrumentum receptum per
venerabilem virum dominum Leonardum PrepositiPerson: , canonicumTerm: ecclesie
SedunensisPlace: et procuratorem dicti reverendi domini SedunensisOrganisation: , habito
consilio cum libris et peritis, te JaquetamPerson: , attentis diffamacionibus et maxima infamia contra te magno tempore
laborante, perjurio et indiciis magnis et claris contra
te laborantibus, in propriam personam inquiri, instante procuratore
fidei, declaramus et ordinamus donec et quousque veritas
ex ore tuo habeatur, citra tamen mortis periculum, sanguinis
effusionem, membrorum mutillacionem, de quibus sollemniter
protestamur.
Datum in
castro MartigniaciPlace of origin: ,
die et anno premissisDate of origin: 27.4.14598,
presentibus ad hec vocatis testibus, videlicet nobili
Jacobo ExchamperiiPerson: ,
venerabilibus religiosis domino
Petro VuilliensPerson: et domino
Petro
RolaPerson: , canonicis
Montis JovisPlace: , nobili
Henrico de FausonayPerson: ,
Ansermo
AlbiPerson: ,
BertholetoPerson: de
AntronazPlace: ,
Johanne de DrapelloPerson: et
Perrodo
MorandiPerson: .
[Signature:] Franciscus BossetiPerson:
Notarial sign
30 avril 1459
jResponsio facta per Jaquetam PerolinazPerson:
inquisitam.Centered9
[Marginal note on the left
margin:] Accusati
k
Anno Domini millesimo CCCCLIXo et die ultima mensis aprilisDate of origin: 30.4.1459, vigore assignacionis
prescripte comparuit coram prefato domino locumtenente domini inquisitoris
prenominata Jaqueta PerolinazPerson: inquisita.
Quiquidem dominus locumtenens
interrogavit dictam
JaquetamPerson: an velit confiteri et declarare veritatem
quam sciverit de et super crimine heretice pravitatis de quo est inculpata,
deffamatataTerm: Corrected from: diffamatal et suspecta.
Que JaquetaPerson: , liberata ab omni vinculo
carceris, tortureTerm: et questionis, dicit, confitetur et deponit verum esse
quod quadam vice, diu est, et non recordatur de tempore, ut dicit, Johannetus
FalquetPerson: quondam, eiusdem secte heretice pravitatis, sibi dixit quod iret ad domum
ipsius JohannetiPerson: ; et venit eadem JaquetaPerson: , et dum fuit ante domum dicti
JohannetiPerson: , reperit ibi dictum JohannetumPerson: et quendam hominem nigre
speciei. Qui JohannetusPerson: dixit dicte JaquetePerson: : « Venisti huc ; opportet quod
tu maneas nobiscum ». Et adinvicem habuerunt multa verba.
Deinde idem JohannetusPerson: dixit dicte JaquetePerson: : « Opportet quod tu te reddas
isti homini et habebis multa bona et omnia que volueris ». Que JaquetaPerson: ,
instigante dicto Johanneto FalquetiPerson: quondam, fecit homagium dicto homini nigre
speciei.
Interrogat
aCorrection overwritten, replaces: usm qualis erat homo ille, dicit quod erat
dyabolusTerm: .
Interrogata quo nomine vocabatur, dicit quod vocabatur BocharPerson: Language change: French, prout
sibi dixit.
Interrogata qualiter scit quod erat dyabolus, dicit quod eum
cognovit in specie et eciam in actibus suis.
Interrogata quomodo
fecit homagium, dicit quod dedit sibi osculum in culo. Deinde,
instigante dyabolo et Johanneto FalquetiPerson: predicto quondam, negavit Deum
et fidem catholicam et sacramenta Ecclesie et pro homagioTerm:
sibi dyabolo in specie qua supra donavit grossum digitum, et
ipse dyabolus in specie qua supra mordidit digitum sibi donatum.
Interrogata in quo loco fuit in secta hereticorum, dicit quod fuit
pluries in domo dicti JohannetiPerson: .
Interrogata qui erant presentes,
dicit quod erat dictus
BocharPerson: Language change: French, quedam mulier vocata
BerengizPerson: Language change: French
quondam,
Johannetus FalquetPerson: quondam,
AnthoniaPerson: , uxor
JohannisIn the original: Jo de MollendinoPerson: quondam,
AgnexPerson: , uxor
Johannis de LuchiaPerson: ,
Michalla de VillaPerson: 10,
Perretus
AbbatisPerson: ,
Johannetus JorenPerson: quondam,
PetrusIn the original: P de LeschelleyrLanguage change: FrenchPerson: , et plures
alii, in numero circa XVIII personarum, de quorum nominibus ad presens
non recordatur ; eciam erant plures stranei quos non cognoscebat.
Interrogata quid faciebant in dicta secta, dicit quod bibebant
et comedebant, deinde supponebant.
Interrogata qualis
eam cognovit in secta carnaliter, dicit quod dictus BocharPerson: dyabolus
eam pluries cognovit carnaliter.
Interrogata an sit aliqua
differencia in cohituNotable spelling carnali de dyabolo et homine, dicit quod
sic, quia habet membrum grossum et multum frigidum et
habitat ad modum bestiarum brutarum subvertendo ordinem
nature hominis.
Interrogata quomodo ibat ad sectas,
dicit quod dictus BocharPerson: eam multociens portabat ad
sectas.
Interrogata quomodo, dicit quod sibi tradiderat
unum
baculumTerm: cum
onguentoTerm: , qui per
invocacionemTerm: dyaboli
n
ducebat eam ad sectam, dicendo
« Joz joz,Language change: French parte dyaboli ! ».
Interrogata quo lumineTerm: utebantur in sectis, dicit quod
habebant lumen trublidum et candelam nigram ; et quando
volebant supponere, candela erat suffocata ; et dicit
quod in galli cantu incontinenti recedebant a secta.
Interrogata de quibus cibis comedebant in secta,
dicit quod comedebant panem, vinum et carnes.
Interrogata de quibus carnibus, dicit aliquando de
carnibus castronis et bovis, et aliquando de carnibus
puerorumTerm: ; tamen ipsa non commedebat, ut dicit, et
multociens erat Johannes AbbatisPerson: et AnthoniaPerson: , uxor Petri
BegexPerson: .
Interrogata in quo loco capiebant pueros,
dicit in cimisterio ecclesie parrochialis MartigniaciPlace: .
Interrogata qui erant illi pueri qui fuerant capti
per eos in cimisterio, dicit quod non recordatur, quia
jam diu est quod non fuit in secta, ut dicit.
Item dicit quod quadam vice fuerunt in secta apud
LevronumPlace: , in domo
Perrodi RasiPerson: , et ibidem erant eadem
JaquetaPerson: et inter
o alios quidam vocatus
CognetPerson: de AlessesPlace: Language change: French11
et
Perrussodus VeniandiPerson: 12 quondam.
Interrogata qualiter
apperiebatCorrected from: apperiebantp
portas quando ibant in domibus et citurnis, dicit quod magister
ipsorum, scilicet dyabolus, apperiebat.
Interrogata qua die tenebant
sectam, dicit multociens in die jovisDuration: Thursday.
Interrogata an
timebat quando dyabolus portabat eam, dicit quod sic, aliquando ;
eciam dicit quod occuli faciebant sibi malum propter velocitatem
quando ibat, eciam pro aere.
Interrogata an tempore quo
ibat ad sectas, maritus suus se perceperit de eadem de nocte,
dicit quod non, quia dormiebat ; tamen quando ipsa veniebat, idem
maritus suus sibi JaquetePerson: dicebat : « Quid habes ? Tu es ita
frigida. »
Interrogata an
q–confessa fueritCorrection on the bottom, replaces: consa fuerit–q capellano delictum
heresis, dicit quod non.
Interrogata an receperit corpus ChristiTerm:
in festo PascheDate: floating holiday quolibet anno, dicit quod sic, sicut alii
in ecclesia.
Interrogata qua devocione recipiebat,
dicit quod aliquando habebat devocionem in se, tamen numquam
potuit venire ad confessionem de huiusmodi delicto
heresis, nec fuit illius
volunctatisCorrected from: voluntatisr.
Aliud nescit de
gestis per eam in secta, quia, ut dicit, diu est quod non
fuit in dicta secta et non recordatur de aliis
preter de suprascriptis, se offerens quod quando recordabitur,
confitebitur et declarabit prefato domino viceinquisitoriTerm: veritatem.
De quibus premissis omnibus prefatus dominus locumtenens
domini inquisitoris michi notario
subscripstoCorrected from: subscriptos precepit litteram
testimonialem, presentibus ad hec vocatis testibus, videlicet
venerabilibus domino
Petro RolazPerson: , canonico
RipallieOrganisation: , domino
Petro VullienPerson: , canonico
Montis JovisOrganisation: , nobili
Jacobo
ExchamperiiPerson: ,
Jacobo CavelliPerson: , notario,
Anthonio Promentz alias
BertholetoPerson: , de
IntronaPlace: , et
Johanne BasPerson: .
[Signature:] Franciscus BossetiPerson:
Notarial sign
1er mai 1459
Repeticio facta dicte JaquetePerson:
et conclusio facta in processuCentered
Anno quo supra et die prima mensis maiiDate of origin: 1.5.1459, vigore
assignacionis facte comparuit coram prefato domino
vicario et locumtenente domini inquisitoris, videlicet prenominata
Jaqueta PerolinazPerson: .
Quiquidem dominus viceinquisitor
diligenter interrogavit et avisavit dictam
JaquetamPerson:
an ea que supra deposuit sint vera et de eisdem
bene certifficata, et an velit aliquid a dicta sua
responsione removere, mutare vel addere pro sola
facti veritate dicenda
t.
Que
JaquetaPerson: dicit
u et
suo corporali juramento, tactis per eam sanctis scripturis in
manibus prefati domini locumenentis, dicit quod ea que supra
deposuit sunt vera et de ipsis est in animo suo bene
certifficata et avisata et
v dicit quod nesciret aliud
dicere quia non recordatur.
Et fuit interrogata per
prefatum dominum inquisitorem an velit concludere in suo
presenti processu vel alias facere allegaciones pro suis
deffensionibus habendis ; dicit quod non vult petere
preter misericordiam Dei et Ecclesie et contentatur quod
concludatur in suo processu, quia aliud nesciret
dicere preter ea que deposuit.
Et pari forma
comparuit egregius frater
Victor MactenetiPerson: w,
in decretis baccallarius, procurator fidei, petens concludi
in dicto processu.
Quibus audittis, prefatus
dominus vicarius et locumtenens domini inquisitoris
de consensu dictorum procuratoris fideiTerm: et JaquetePerson: conclusit
in dicto processu, dicendo : « In nomine Patris et
Filii et Spiritus Sancti amen ».
De quibus
premissis omnibus et singulis prefatus dominus
procurator fidei michi notario subscripto peciit
dari litteram testimonialem, presentibus ad hec vocatis
testibus, videlicet nobili Johanne ExchamperiiPerson: , vicedopnoNotable spelling
MartigniaciOrganisation: , Jacobo CavelliPerson: , notario, Angellino
ObsertPerson: , Perrodo MorandiPerson: , Johanne LeonardiPerson: , BertholetoPerson:
de IntronazPlace: Language change: French et Johanne BasPerson: , familiaribus castri dicti
loci MartigniaciPlace: . Actum in dicto castroPlace of origin: , die et anno
premissisDate of origin: 1.5.1459.
[Signature:] Franciscus BossetiPerson:
Notarial sign
5 mai 1459
RattifficacioTerm: facta per dictam JaquetamPerson:
de premissis
Centered
Anno quo supra et die sabatti quinta mensis maiiDate of origin: 5.5.1459, fuit eadem
JaquetaPerson: interrogata per egregium dominum Petrum CochardiPerson: ,
vicarium domini SedunensisOrganisation: episcopi, de et super premissis an illa sint vera, sicut
deposuit. Que dicit quod sic et illa omnia ractifficat tamquam
vera.
De quibus, etc.Abbreviation, presentibus ad hec vocatis testibus nobilibus
Petermando de ChivronePerson: , vicedopno SedunensiPlace: , PetroPerson: eius
filio, et Jacobo ExchamperiiPerson: .
[Signature:] Franciscus BossetiPerson:
Notarial sign
10 mai 1459
xAssignacio facta dicte JaquetePerson: ad audiendum
jus et diffinitivam sentenciamTerm: super y
suo processu
Centered
z
Anno quo supra et die decima mensis maiiDate of origin: 10.5.1459,
hora
primeDuration: morning, de mandato prefatorum dominorum vicariorum
aa
per me scribam inquisicionis assignata
[fuit]Omission, restored by analogyab prefata
JaquetaPerson: super
intitulatis, ibidem presens et audiens, ad diem presentem,
hora none, coram prefatis dominis vicariis personaliter
comparitura ad audiendum jus et diffinitivam sentenciam
peremptorie et precise per eosdem ferendam super dict
oCorrection overwritten, replaces: isac
adsuo processu contra eandem
JaquetamPerson:
formato.
Actum in castro MartigniaciPlace of origin: , die et anno premissisDate of origin: 5.5.1459,
presentibus ad hec vocatis testibus Johanne de DrapelloPerson: ,
Angellino ObsertPerson: et Johanne BasPerson: , famulo castellani.
[Signature:] Franciscus BossetiPerson:
Notarial sign
Regest
Jaquette Pelorinaz, de Martigny, arrêtée le 4 avril 1459, comparait le 25 avril 1459 devant le vice-inquisiteur [et représentant de l’évêque de Sion] Pierre Ginod, au château de Martigny. Après la quatrième monition et à la demande du procureur de la foi Victor Massenet, la sentence interlocutoire est rendue par la cour le 28 avril et exécutée le lendemain. L’inculpée avoue et dénonce au total 12 personnes (8 hommes, dont 3 déjà défunts ; et 5 femmes, dont 2 déjà défuntes). Le 1er mai, suite à la confirmation des aveux, le lieutenant de l’inquisiteur conclut le procès. Le 5 mai, Jaquette ratifie à nouveau ses aveux devant le vicaire épiscopal Pierre Cochard. La sentence est rendue le 10 mai au cimetière de l’église paroissiale de Martigny. Jaquette est condamnée à la confiscation de ses biens et à la remise au bras séculier pour être punie, ainsi que deux autres femmes, Michelle de Villa et Agnès de Luchia. Elles sont mises au bûcher le jour même.