check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 9-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, by Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega and Martine Ostorero

Citation: SDS VD D 1 9-1

License: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Guillaume Girod, d’Henniez

1461 October 7 – 19. Château d’Ouchy

Guillaume Girod, de Henniez, comparait le 7 octobre 1461 devant le vicaire épiscopal Pierre Creschom, au château épiscopal d’Ouchy. L’inculpé confirme son intention d’avouer comme il l’avait déjà exprimé trois jours avant, lorsqu’il était emprisonné au château de Lucens. Suite à la première monition, il avoue et dénonce sept personnes (3 hommes et 4 femmes). Le lendemain, l’inculpé poursuit ses aveux devant la cour, présidée cette fois-ci par Jean André, official de Lausanne et vicaire épiscopal. Il ajoute treize personnes (8 hommes et 5 femmes) à sa liste de dénonciation. Le 12 octobre, le vice-inquisiteur Victor Massenet, qui préside la cour à partir de ce moment et jusqu’à la fin du procès, prononce la dernière monition, qui incite Guillaume à faire de nouveaux aveux. Le procureur de la foi, Pierre Pascua, demande ensuite de prononcer une sentence interlocutoire de torture, qui sera rendue par la cour le lendemain, le 13 octobre, et exécutée immédiatement. L’inculpé ratifie et complète alors ses aveux, qui seront ratifiés à nouveau le 16 octobre. Au total, 22 personnes (12 hommes et 10 femmes) sont dénoncées. Le procès est clos le 19 octobre, et il est probablement suivi de la condamnation à mort de l’inculpé.

Les procès de Pierre dou Chanoz (SDS VD D 1 7-1 : ACV, Ac 29, p. 72–91), de Jeannette Anyo (SDS VD D 1 10-1 : ACV, Ac 29, p. 120–135), de Guillaume Girod (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 136–159) et de Perrissone Gappit (SDS VD D 1 11-1 : ACV, Ac 29, p. 160–195) sont les témoins d’une deuxième vague de répression, qui touche directement les possessions de l’évêque de Lausanne (Henniez, La Roche, Bulle) entre 1458 et 1465.

Le procès de Guillaume Girod occupe les pages 136 à 151 et 159 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier qui compte huit folios utilisés chacun des deux côtés (p. 136–151), trois folios blancs (p. 152–157) et un folio qui sert de couverture dorsale (p. 158–159). Ce cahier était conservé plié en deux. Les quatre derniers folios (p. 152–159) ont été découpés à la moitié le long du pli vertical. Cela a dû se faire après la rédaction du procès, car son intitulé – qui se trouve sur la couverture extérieure (p. 159) – a également été découpé : sa première partie, à savoir « Sequitur processus Guillelmi » manque, et nous ne lisons que « Girodi de Ennye », suivi d’une croix.

Le procès est rédigé par deux mains : la première a mis sur papier le texte proprement dit, avec des signes de lecture ressemblant à des flèches. L’écriture de ce notaire anonyme est plus serrée que celle de Soctens, avec plus de mots par ligne, et plus de lignes par page. Le nombre de mots abrégés, mais aussi de ratures et de renvois est plus élevé, et le texte en entier ne donne pas l’impression d’un travail aussi lent et méticuleux que celui du procès contre Pierre dou Chanoz. Une deuxième main a ajouté l’intitulé en tête du procès (p. 136), celui – tronqué – de la couverture dorsale (p.  159), ainsi que les nombreuses annotations marginales, parfois relevées par une main dessinée.

Edition Text

JhesusPerson: MariaPerson:

aProcessus Guillelmi GirodiPerson: Right

7 octobre 1461

bIn nomine Domini amen. Noverint universi quod anno a nativitate Domini Mo CCCCmo LX primo, die vero septima mensis octobrisDate of origin: 7.10.1461, constituto coram ...Gap in the original (7 cm)c vicesgerente reverendi patris fratris Remundi de RotaPerson: inquisitorisTerm: ortodoseTerm: Notable spelling fidei d ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: necnon venerabili viro domino Petro CreschomPerson: in utroque jure bacalario, procuratore reverendi in ChristoPerson: patris et domini domini Georgii de SaluciisPerson: miseracione divina LausannensisOrganisation: episcopiTerm: et comitisTerm: , in presencia religiorumCorrected from: religiosorume virorum fratris HumbertiPerson: ...Gap in the original (1 word)f professoris theologie ordinis fratrum MinorumOrganisation: et fratris Petri PascuaPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: procuratoris fideiTerm: , venerabilium et discretorum virorum dominoNotable spelling Petri FaliobePerson: supprioreTerm: Sancti Marii LausannensisOrganisation: , fratris Glaudii LiardePerson: g ordinis Sancti AugustiniOrganisation: reliosorumCorrected from: religiosorumh prioratus Sancti MariiPlace: predicti, idem Johannis LucratorisPerson: curatiTerm: de CrissiePlace: , Petri MaiorisPerson: domicelli, castellaniTerm: Ripe OchiaciOrganisation: et Jacobi de AlpibusPerson: clericiTerm: et burgensisTerm: LausannensisOrganisation: misiqueNotable spelling notariiTerm: subscripti in castro loci predicti Ripe OchiaciPlace of origin: in stupha castri eiusdem a parte lacus Guillelmo GiroPerson: i–de deCorrected from: de–i j–EnyePlace: castellanie de LucensPlace: Correction on the left margin, replaces: LucensPlace: –j1, detento in dicto castro super facto fidei, ac coram quibus supra sedentibus prefatus venerabilis vir Petrus CreschomPerson: procurator jam fatus allocutus fuit predictum GuillelmumPerson: in hec verba seu in effectu consimilia :
« Vide, GuillelmePerson: , tu scis quod dominica proxime preteritaDate: Sunday, 4.10.1461 ego accessi ad te in castro de LucensPlace: 2 in quo pro tunc eras detentus et ibidem caritative te monui, quatenus te velles revocare, unionem sancte matris Ecclesie et reatum tuum sponte confiteri, et Ecclesia misereretur tui, prout melius scivi atque potui. Qui michi respondisti quod ita faceres, quod similiter te facturum promisisti hiis qui te a dicto loco de LucensPlace: huc aduxerunt, prout michi retulerunt. Successive vero ad me venit castellanusTerm: OchiaciOrganisation: hic presens qui michi dixit quod tu rogabas dominum nostrum LausannensemOrganisation: , me et alios officiarios inquisitoris fidei, quatenus huc venirent ad audiendum confessionem tuam quam sponte te facturum exhibes. Quare pro parte prelibati k patris domini nostri LausannensisOrganisation: hic sumus destinati ad tuam huiusmodi confessionem audiendum, cuiusquidem domini nomine tibi spondeo et promicto quod si tuam feceris in forma Ecclesie spontaneam et integram confessionem, nullum unde reportabis dampnum nec corporis tui lesionem. ».
Interrogando eum an ista sint vera, quiquidem GuillelmusPerson: respondit : « Est verum, et quod adhuc esset in eodem proposito ».
Quibus sic peractis, prefatus dominus PetrusPerson: procurator procuratorioque nomine quo supra, recepto prius de consensu prefati domini viceinquisitorisTerm: a dicto GuillelmoPerson: inculpato corporali juramento ad sancta Dei euvangelia – quod et prestitit – quod reatum super quo est detentus pure, mere, veraciter et integre, omni mendacio semoto faciet, prefatus dominus procurator ipsum GuillelmumPerson: adhuc pro prima monicioneTerm: et de communi consensu quo supra in forma Ecclesie monuit et requisivit, quatenus in vim sui preprestiti juramenti, quatenus crimen heresisTerm: super quo foret detentus et inculpatus [p. 137]Page breaksponte confiteretur et integre omni mendacio semoto ; et Ecclesia eum vice universa l que claudere nescit gremium redeunti ipsum benigne et misericorditer reciperet, nec unde aliquod sui corporis pateretur detrimentum.
Hanc monicionem sibi assignando pro prima et caritativa Ecclesie monicione, ad quam monicionem dictus GuillelmusPerson: inculpatus regraciando dixit et respondit se suo preprestito juramento mediante ac per fidem suam quod confessionem m suam fideliter faceret et scelus suum detegeret.

Et primo dixit spontaneaque sua voluntate re[cogno]vitIn the original: revit quod verum est quod sunt circa XIIIIcimDuration: 14 years vel XVcim anniDuration: 15 years quod ipse GuillelmusPerson: devenerat ad tantam paupertatem, quod ipse erat ad instanciam nonnullorum suorum creditorum juvandus ; quodque quadem die jovis, sunt – ut prefertur – XIIIIDuration: 14 years vel XV anniDuration: 15 years, ipso existente in perplexitateAddition above the line by insertion markn [in]Omission, restored by analogyo quodam nemore sive quadam valle vulgariter nuncupata VaubernardPlace: Language change: French3 ad scindendum p–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–p nemora, supervenerunt ad eum quidam Uldricus PictetPerson: , Perrissona MoctetazPerson: et dicta q JacoletazPerson: qui dixerunt sibi : « GuillelmoCorrected from: GuillelmerPerson: , quid facis ? Quomodo te regis ? Vere, tu es pauper. Sed si tu velis nobis credere et facere ea que tibi dicemus, nos procurabimus quod tu eris dives nec umquam indigebis aliquo. ». Quibus ipse deponens dixit et respondit quod ita faceret.
Cui dixerunt : « Opportet quod tu venias nobiscum et facias homagium magistro nostro, et ipse ministrabit tibiAddition above the lines tantum auri et argenti, quod tu numquam eris pauper. ». Quibus ipse deponens t – ita – annuit et ad ipsorum Uldrici PictetPerson: , Perrissone u MoctetazPerson: et dicte JacoletazPerson: v suggestionem – confessus fuit ipse deponens – se negasse Deum et totam Trinitatem et recepisse dyabolumTerm: in dominum suum.
Et tunc prefati UdricusPerson: , PerrissonaPerson: et dicta JacoletazPerson: successive in crepusculo noctisDuration: night post cenam duxerunt ipsum ad suam sectaTerm: w–Locus secteMarginal note in the left margin by other hand (B)–w ad quendam locum qui nuncupatur vulgariter BaubamPlace: , et ibidem invenit dyabolum cum pluribus personis in specie unius canis nigriAddition on the left margin by insertion markx. Qui fuit ipsum deponentem allocutus, dicendo : « Vis michi facere homagium. Et quid dabis michi in signum homagii ? y–Opportet quod tu des michi unum membrorum tuorum, et ego efficiam te divitem.Correction on the left margin, replaces: cui ipse deponens–y ».
Et tunc dictus Uldricus PictetPerson: dixit eidem GuillelmoPerson: deponenti : « Opportet quod tu facias sibi homagium et osculeris sibi culum. ».
Et tunc dyabolus in specie qua supra promisit sibi quod sibi numquam deficeret, sed eum efficeret divitem.
Qua promissione mediante z deponens dixit eidem dyabolo, ipso – asseruit – invito et per quos supra UldricumPerson: et mulieres impensas quod sibi dabat unam unciam digiti sui, videlicet indicis manus sue dextere.
Quamquidem unciam ipse dyabolus in specie qua supra cum una ungula sua accepit incontinenti in signum homagii et promisit sibi servire etcAbbreviation. [p. 138]Page breakaa–Forma homagiiTerm: Marginal note in the left margin by other hand (B)–aa In eodem instanti genibus flexis eidem cani osculatus fuit culum in homagium.
Interrogatus, quo nomine nuncupatur, dixit quod vocatur FiguretPerson: et quod successive ipse ab–Nomen magistriTerm: Marginal note in the left margin by other hand (B)–ab cum quibus supra et pluribus aliis ibidem existentibus cenaverunt epulenter cenaque facta, extinctis candelis.
Interrogatus quid extinctis candelis fecerunt, dixit quod aliqui ibidem presentes habitaverunt cum certis mulieribus ibidem presentibus, videlicet cum sororibus et commatribus, sine faciendo differenciam aliquam, non tamen ipse deponens.
Quibus peractis, dyabolus in specie canis eundem GuillelmumPerson: arripuit et reportavit in domum suam, quodque dictus magister suus pollicitus fuit sibi dare qualibet viceAddition above the lineac qua rediret ad sectam quinque solidosAddition above the linead, et quod in eodem loco vidit ultra quos supra Jascam RossazPerson: , Guietam GoncetazPerson: de VillarselPlace: , quendam dictum ...Gap in the original (1 word)ae NantelmozPerson: , af–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–af Johannem GrenePerson: et plures sibi ignotos in maximo numero.
Interrogatus quales carnes comederunt in dicto loco, dixit quod obtimasNotable spelling carnes assatas.
Interrogatus quale vinum biberunt, dixit quod album et rubeum.
Interrogatus ubi recipiebant et in quibus vasis portabant, dixit quod predicta PerrissonaPerson: aportabat in certis potis stanni et quod recipiebat in uno troncoCorrection inline, replaces: tonag ibidem prope et quod tunc ferebatur inter eos, quod erat de vino Henrici de CorvetoPerson: et quod utebantur ibidem pulcris napis et mensis, sicuti solet in isto mondo ah.
Interrogatus de colore candelarum suarum et materia de qua, dixit quod erant coloris blavidiTerm: , ignorans de qua materia, quodque ignis et materia sunt eiusdem coloris.
Interrogatus si magister suus umquam venerat ad eum, expost quod fuit detentus, dixit quod sic, externa nocte, videlicet die lune preteritaDate: 5.10.1461, citra mediam noctem ai in specie unius nebule et sibi suggessit et posuit in consciencia quod ipse deponens combureretur et numquam alias.
Interrogatus qua voce dictus magister suus eum alloqueretur, dixit quod voce et lingaNotable spelling communi materna.
Interrogatus quibus verbis et per quem modum prestitit dictum homagium, dixit quod per modum per quem supra et quod sub verbis aj predictis, videlicet quod ipse recipiebat ipsum dyabolum in dominum suum.

Item dixit et deposuit se fuisse in dicta secta et in dicto loco adhuc semel et subsequenter per unum annum vel circa, et non plus.
Premissaque recitavit ak bina vel trina vice, variando in verbis suis, quia ultima vice dixit se dedisse dicto magistro suo digitum predictum totum ; et prius dixit quod unciam tantum.

Item fuit successive idem deponens per prefatum procuratorem interrogatus in vim sui preprestiti juramenti si sciverit quare fuit detentus. [p. 139]Page breakRespondit quod sic, videlicet quod super facto heresisTerm: per castellanum de LucensPlace: .

Interrogatus si habeat aliquem malivolum, dixit quod non, seque nescire aliquem sibi malivolum.

Item si sciat se ante detencionem suam fuisse infamatum de crimine heresis, dixit quod sic ; et a quo tempore, dixit et respondit quod sunt circa XIIIIDuration: 14 years vel XV anniDuration: 15 years, licet numquam fuerit sibi obprobriatum per quempiam.

Interrogatus si umquam aliquis advisavit eum, qui respondit quod sic, videlicet uxor sua que – ut asserebat – audiverat eius infamiamTerm: a multis atque per nobilesCorrection overwritten, replaces: emal Gaspardum BrougiePerson: castellanumTerm: de LucensPlace: , Jacobum de StaviacoPerson: castellanumTerm: de VillarselPlace: et per Guillelmum TrochonPerson: .

Interrogatus si de huiusmodi sua infamiaAddition above the line by insertion markam fecerit aliquam purgacionem, dixit quod non.
Interrogatus quare, dixit quod magister suus non paciebatur.

Interrogatus a quo tempore non fuit locutus cum magistro suo ante eius detencionem, dixit quod non fuit loquutusNotable spelling cum eo per unum mensem lapsum.

Interrogatus an umquam fuerit confessus crimen suum, dixit quod non, licet an voluerit semel confiteri cuidam sacerdoti ao ad presens defunctiCorrected from: defunctoap ; qui sibi respondit quod non haberet potestatem.

Interrogatus an receperit multas pecunias a magistro suo, dixit quod nunquam aliquid, quia, licet sibi satis promiserit, tamen nichil observavit.
Et hec dixit, confessus fuit et respondit, presentibus quibus supra, et hanc sibi monicionem fecit prefatus dominus Petrus CreschomPerson: procurator prefatus, eandem monicionem repetendo, statuendo sibi terminum pro secunda monicioneTerm: infra diem sabbati proxime futurumDate: 10.10.1461 infra quem crimen suum confiteri deberet.

aq–Die vero sabbati, nona mensis predictiDate of origin: 10.10.1461, constitutis in castro predicto, in magna aula venerabilibus viris dominis Johanne AndreePerson: licenciato in decretis, officialiTerm: curie LausannensisOrganisation: ar necnon dominus Petrus CreschomPerson: procurator supranominatus, vicesgerensTerm: reverendi in ChristoPerson: patris et domini nostri domini Georgii de SaluciisPerson: miseracione divina LausannenisOrganisation: .–aq

[p. 140]Page break

8 octobre 1461

Anno quo supra, die vero octava mensis octobrisDate of origin: 8.10.1461, constituto coram venerabilibus viris dominis Johanne AndreePerson: licenciato in decretis, canonicoTerm: LausannensiOrganisation: , officiali curie LausannenisOrganisation: vicarioTerm: que in spiritualibus reverendi in ChristoPerson: patris et domini nostri domini Georgii de SaluciisPerson: miseracione divina LausannensisOrganisation: episcopi et comitis, et Petro CreschomPerson: bacalario in utroque jure, eiusdem domini nostri LausannensisOrganisation: episcopi procuratorisCorrected from: procuratoreas vicesgerente reverendi patris domini Remondi de RotaPerson: inquisitoris supradicti in castro suprascripto et in magna aula castri eiusdem et ibidem pro tribunali sedentibus Guillelmo GiroPerson: inquisito superius nominato, prefatus dominus Johannes AndreePerson: , repetendo duas moniciones superius narratas, eidem GuillelmoPerson: caritative – ut superius descriptum est – factas, iterum et pro tercia monicioneTerm: caritative et in forma Ecclesie auctoritate prelibati reverendi in ChristoPerson: patris domini nostri LausannensisOrganisation: ac eciam domini inquisitoris jam fati primis quamplurimis caritativis advisamentis dictum GuillelmumPerson: inquisitum monuit et requisivit, quatenus puram, meram et integram [veritatem]Omission, restored by analogyat quam sciret de et super causa heresis de quoNotable spelling – ut premissum est – inculpatus extitit sibi diceret et sponte confiteri vellet, offerendo sibi misericordiam Ecclesie que gremium redeunti claudere nescit.
Quiquidem GuillelmusPerson: ad huiusmodi monicionem et requisicionem Pen and ink drawing→Addition on the left marginaudixit se velle deponere integre casum suum dixitque et recognovitCorrection inline, replaces: de[posuit]av eius mediante juramento, jam superius per eum prestito, verum esse quod, sunt circa quatuordecim anni vel quindecimDuration: 14 years, causante inopia ad quam devenerat, ipso existente in maxima perplexitate in nemore quodam vocato en VaubernardPlace: Correction overwritten, replaces: VaubanPlace: awLanguage change: French in quo scindebat ligna, supervenit ax–ComplexMarginal note in the left margin by other hand (B)–ax ad eum dominus Petrus GrenyerPerson: capellanusTerm: de ...Gap in the original (1 word)ay qui eundem GuillelmumPerson: inquisitum interrogavit quid ibidem faceret ; cui respondit : « Ego volo scindere nemora ».
Et tunc prefatus dominus PetrusPerson: dixit sibi : « Vere, videtur michi quod tu sis melencolicus. Quid hoc significat ? » Cui respondit : « Vos bene scitis quod ego solebam bene stare, et nunc reductus ad inopiam et diversis excommunicacionumNotable spelling4 sumus innodatus ».
Quiquidem dominus PetrusPerson: sibi respondit : « Si velis michi credere, ego procurabo quod efficieris dives, nec umquam habebis parum ». Cuiquidem domino PetroPerson: ipse GuillelmusPerson: inquisitus dixit et annuit se facturum quitquidNotable spelling vellet, dummodo sibi observaret quod dicebat.
Cui predictus dompnus PetrusPerson: dixit : « Opportet te venire isto sero », videlicet quadam die jovis « mecum » ; et assignavit sibi locum az in croso nemoris de VaubanPlace: Language change: French statim post cenam. [p. 141]Page breakIn quaquidem assignacione comparuit ipse GuillelmusPerson: inquisitus et ibidem [invenit]Omission, restored by analogyba dyabolum in specie unius hominis nigri admodum monachi nigri et dictum dompnum Petrum GrenyePerson: cum multis aliis.
Quiquidem dompnus PetrusPerson: dixit sibi : « GuillelmePerson: , opportet quod tu facias homagium magistro nostro hic presenti, recipias eum in dominum et agneges Deum et totam Trinitatem, et ipse magister noster numquam deficiet tibi nec umquam habebis parum » ; quod similiter sibi promisit dictus dyabolus.
Et quod huiusmodi promissionibus mediantibus ipse GuillelmusPerson: anegavit Deum et totam Trinitatem et recepit dictum dyabolum in dominum suum.
Interrogatus quomodo vocaretur, [dixit]Omission, restored by analogybb quod – prout superius jam deposuit – videlicet FiguretPerson: .
Et tunc dictus FiguretPerson: dixit sibi GuillelmoPerson:  : « Opportet quod tu des michi unum ex membris tuis in signum homagii ».
Cui ipse GuillelmusPerson: donavit unam unciam digiti sui, videlicet indicis manus sue dextere, quam statim – ipso FiguretPerson: transfigurato in specie unius canis nigri – cum ungula sua arripuit et sibi GuillelmoPerson: prebuit culum cui genibus flexis osculatus fuit in signum homagii.
Quibus sic actis, FiguretPerson: resumpsit iterum figuram hominis nigri, promictendo sibi quod numquam esset pauper, ac eciam promisit sibi dare qualibet vice qua rediret ad sectam quinque solidos bone monete ; et ibidem fuit apportatus unus puer feminei sexus que erat filia Petri BonatPerson: de SasselPlace: et, sic premissis peractis, ipse cum aliis ibidem existentibus cenarunt epulenter.
Interrogatus quales carnes comedebant, dixit quod carnes rustitas, et inter ceteras dictum puerum ; cenaque facta, fuerunt extincte eorum candele, et ibidem commiscuerunt homines cum mulieribus indiferenterNotable spelling, videlicet compater cum conmatre et consanguineus cum consanguinea, ac per modum superius expressum.
Interrogatus quibus candelis vident, dixit quod candelis blavisTerm: Language change: French.
Interrogatus cuius coloris sit ignis, dixit quod eciam blavus.
Interrogatus bc–Complex coquaMarginal note in the left margin by other hand (B)–bc quis fuit eorum coquus, dixit quod Perroneta GrimalaPerson: rustivit dictum puerum et carnes quas comederunt, dicens, quod in ipso puero deficiebant caput et manus dextera.
Interrogatus quid bibebant in ipsa secta, dixit quod bonum vinum in aliquo celario quod extrahunt bd [p. 142]Page breaka dolio cum certis instrumentis que ministrat eis magister eorum, et extrahendo vertunt culum contra dolium.
Interrogatus qui fuerunt presentes, dixit quod omnes superius per eum inculpati et accusati.
Item dixitCorrection overwritten, replaces: a[gnoscit]be et recognovit se fuisse in dicta secta ita sepe, quod non posset recordari bf–MaleficiumTerm: ☛Marginal note in the left margin by other hand (B)–bf de numero.
Item dixit et recognovit quod sunt circa quatuor anniDate: 1457, quod ipse ivit ad dictam sectamAddition above the linebg, et in exitu dicte secte ipse cum aliquibus ex per eum preacusatisNotable spelling iverunt apud SasselPlace: parrochie de GrangesPlace: et ibidem interfecerunt puerum de quo erat gravida uxor Guillelmi EstevenodPerson: mediantibus certis unguentis bh, per dictum FiguretPerson: magistrum suum sibi traditis. Et in eodem instanti interfecerunt puerumTerm: Petri MonguerPerson: de FetigniePlace: de quo eius uxor erat gravida, necnon duos bovesTerm: Mermeti MermetPerson: de GrangesPlace: bi–Maleficium ☛Marginal note in the left margin by other hand (B)–bi et quatuor equosTerm: quos invenerunt in pascuis, videlicet ex unguentoTerm: predicto ; dicens ulterius se fuisse in morte quinque puerorum.
Interrogatus quid facerent de pueris per eos interfectis, dixit quod aliquando dimictebant eos, sed postquam erant tumulati, eos extrahebant et detumulabant secumque desportabantNotable spelling, solo capite dempto quem dimictebant.
Interrogatus de quo sunt candele, dixit bj–Nota de candelis videlicet de quo conficiunturMarginal note in the left margin by other hand (B)–bj quod ex pinguedine descendente ex carnibus puerorumTerm: rustitorum, et luchinumTerm: ex filis quibus solent fieri alie candele.
Interrogatus quo modo solent redire de secta, dixit quod dyabolus magister suus ungit eos certo unguento quo mediante feruntur et evolant quo volunt.
Interrogatus de quo solet fieri tale unguentum, bk–Nota de quo conficiunt unguentumTerm: Marginal note in the left margin by other hand (B)–bk recognovit quod fit ex medulis puerorum, ranisTerm: veridis et bufonibusTerm: qui solent stare circa sepes.
Interrogatus quando vadit ad sectam, quid dicat uxor sua et quid dimictit cum ea loco sui, respondit quod uxor sua existimat eum esse in tabernaCorrection inline, replaces: t[er]bebl vel alibi quodque secum dimictit in lecto unum dyabolum in specie unius tronchii, gallice tronc, in quo dyabolus eum representat.
Interrogatus an habeat piscidem propriam ad conservandum dictum unguentum, dixit quod non, sed quod bm–ComplexMarginal note in the left margin by other hand (B)–bm Jaquetus CumynPerson: de AgamantPlace: Correction inline, replaces: Grambn servat piscidem eorum communem.
Interrogatus in quibus locis solent [p. 143]Page breakbo–Loca sectarumMarginal note in the left margin by other hand (B)–bo tenere sectam suam, dixit quod in duobus locis tantum, videlicet en VaubanPlace: et en VaubernardPlace: Language change: French ; dicens ulterius quod ipse cum suis complicibus a festo Nativitatis beate MarieDate: 8.9.1461 fuerunt in dicta secta vigesies et ultra.
Interrogatus si semper vadant omnes, dixit quod non.
Dixit ulterius quod Vuillelmus NicoPerson: tempore vite sue erat eorum thesaurarius et post eius decessum Jaquetus CumynPerson: prenominatus qui satisfacit super salariis suis.
Interrogatus si aliquem viderit in dictis sectis et qui fuerunt cum eo, dixit et recognovit quod ultra preterUncertain readingbp per eum accusatis ipse vidit in dictis sectis qui fuerunt secum multociens Guillelmum douz ChanozPerson: de EnyePlace: , Johannetam MontagruePerson: de bq–Complices ☛Marginal note in the left margin by other hand (B)–bq VillanovaPlace: , Nicodum PerryePerson: de SuprapetramPlace: , Stephanum BorgonionPerson: de VisimPlace: et Petrum BlanPerson: de Tornye loz GrandPlace: qui comedit cum eo de puero Guillelmi EstevenoPerson: prenominato quem ipsemet GuillelmusPerson: deponens interfecit ; br–Nota contra RoletumPerson: Marginal note in the left margin by other hand (B)–br ac eciam accusavit Petrum ViornazPerson: de CugiePlace: , Roletum CugnyetCorrection inline, replaces: BugnyonbsPerson: de MenieresPlace: , JaquetamPerson: uxorem dicti BolosatPerson: , uxorem JohannisPerson: , Perronetam GrivelPerson: de GrangesPlace: , YsabellamPerson: relictam Grossy CrochonPerson: .
Advisatus per prefatos dominos quod male faceret si aliquem inculparet injuste, dixit quod sub dampnacioneTerm: anime sue et in vim sui prestiti juramenti quod neminem accusavit injuste.
Interrogatus si umquam fuerit confessus huiusmodi peccata, dixit quod non, salvo dumtaxat quod semel voluit confiteri quodam domino Jacobo CoquiliatPerson: qui noluit eum audire, dicens se non habere potestatem.
Item dixit et recognovit se multociens fuisse in tempestando blada, et maxime in anno presenti, quando blada de VuisterneisPlace: 5 et locorum circumvicinorum fuerunt tempestataTerm: .
Interrogatus ubi recipiunt grandines, dixit quod in fontibus VuysPlace: 6 ex quibus percuciendo desuper cum virga extrahunt bt–Nota de grandinibusMarginal note in the left margin by other hand (B)–bt grandines qui postea elevantur in nubibus, et ipsi hereticiTerm: cum eis per dyabolum ad dispergendum.
Item dixit ulterius idem GuillelmusPerson: inquisitus quod ipse et sui socii efficiuntur aliquando invisibiles et precedunt agricolas, seminantes blada, et illa recipiunt in ulnas suas, ne cadant in terram.
Interrogatus quare hoc faciant, dixit quod magister eorum ita fieri mandat quodque mala et dampna que inferunt aliis redundant sibi ad utilitatem.
Interrogatus quo modo volant per aera, dixit quod mediantibus unguentis suarum piscidum ex quibus se ungunt et tunc evolant quo volunt ; dicens se de huiusmodi crimine heresis de et pro quo fuit accusatus et detentus se per juramentum, per eum superius prestitum, nichil aliud scire.
Interrogatus ulterius [p. 144]Page breakbu–Nota de corpore ChristiTerm: Marginal note in the left margin by other hand (B)–bu si receperit corpus Christi in singulo festo Pasche a tempore quo fecit homagium dyabolo, dixit et respondit quod sic.
Interrogatus quo modo usus fuit, dixit quod non fuit usus, sed reservavit in ore, et postquam extra ecclesiam aliquando portavit ad stabulum porcorum, aliquando posuit intra fimum et aliquando conculcavit cum pede.
Interrogatus a quo tempore citra non fuit locutus cum magistro suo, dixit quod a festo Nativitatis beate Marie virginis.
Interrogatus ad quid tunc vocavit eum, dixit quod ipse GuillelmusPerson: vocavit eum ad finem quod sibi satisfaceret super salariis.
Cui prefatus dominus officialis dixit : « GuillelmePerson: , tu varias in processu tuo. Quare timeoCorrection inline, replaces: moneobv ne tibi deterius contingat, caveas ne deludas Ecclesiam ».
Exadverso frater Petrus PascuaPerson: bw procurator fidei ibidem presens et eo procuratorio nomine dixit atque proposuit quod, actentis variacionibus ex processu dicti GuillelmiPerson: inculpati colligibilibus, ut bx veritas extorqui posset ex ore suo : ipse venebatNotable spelling inquivendusNotable spelling per torturamTerm: , petens super hoc interloqui.
Et tunc memoratus dominus, prefato GuillelmoPerson: instante et petente, prefixit terminum pro quarta dilacione ex superhabendis infra diem sabbati proxime futuramDate: Saturday, 10.10.1461 infra quem ipse GuillelmusPerson: deberet se advisare et crimen suum veridice et integre confiteri, presentibus ibidem magistro Girardo de PlacitoPerson: , nobili Petro MaiorisPerson: , Ludovico DauxPerson: , Johanne CarmentrantPerson: et Stephano MistralisPerson: clericis necnon Glaudio BuritazPerson: by–notario LausannensiUncertain reading–by7, testibus ad premissa vocatis et rogatis.

12 octobre 1461

Anno quo supra, die vero lune duodecima mensis predictiDate of origin: 12.10.1461, constituto in loco quo supra coram religioso viro fratre VictorePerson: ...Gap in the original (1 word)bz vicesgerente prenominati domini inquisitoris atque magistro Girardo de PlacitoPerson: subscripto procuratore [p. 145]Page breakper venerabilem virum dominum Petrum CreschomPerson: prelibati reverendi in ChristoPerson: patris domini nostri LausannensisOrganisation: episcopi Guillelmo GirodiPerson: inculpato prenominato, prefatus frater VictorPerson: nomine ac pro parte officii inquisicionis et auctoritate appostolica sibi in hac parte commissa ac eciam pro parte prelibati reverendi patris domini nostri LausannensisOrganisation: episcopi monuit iterum ac pro dilacione qua decet prefatum GuillelmumPerson: in forma Ecclesie, offerendo sibi misericordiam Ecclesie, quatenus crimen heresis de quo – ut superius fit mencio – inculpatus extitit integre et veridice confiteretur previis quamplurimis caritativis sive salutis advisamentiis.
Quiquidem GuillelmusPerson: statim et illico sibi respondit et dixit se jam fecisse processum suum quodque nesciret facere alium et quod per eum deposita in vim sui prestiti juramenti essent vera, salvo quod die jovis preteritcaa animo turbato dixit aliqua que revocare intendit, videlicet quod accusavit dominum Petrum GreniePerson: sine causa cb, quare eum deculpavit.
Interrogatus quare eum inculpavisset, dixit quod hoc fecit ideo, quod dictus dominus PetrusPerson: ipsum GuillelmumPerson: inquisitum semel fecit excomunicari bina sentencia, sunt modo circa quatuor anniDate: 1457.
Item quod recordatur dixisse quod, postquam ipse cum comitiva8 sua interfecerant liberum Johannis BonatPerson: , quod statim eum secum desportaverant, quod non est verum, quia eum dimiserunt, sed postea detumulaverunt et asportaverunt, salvo capite et manu dextera que dimiserunt, quia non habebant cutellum ad scindendum caput, sed tordendo fregerunt in tantum, quod pars brachii dextera remanxit cum capite.
Item dixit quod male dixit quando dixit quod ipse dimictebat quando ibat ad sectam unum tronchum nemoris cum uxore sua, quia non est verum, nam semper ivit ad sectam quando uxor sua existimabat eum esse in campis vel in taberna.
Dixit eciam quod non est verum quod dictus Petrus GreniePerson: [p. 146]Page breakcc–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–cc eum posuerit et induxerit ad huiusmodi sectam, sed Uldricus PictetPerson: , ly JacolitazPerson: et Perrissona MoctetazPerson: , prout in principio sui processus deposuit, sed dixerat animo turbato.
Item dixit quod per conscienciam Pen and ink drawing→Addition on the left margincd suam numquam fuit presens in conficiendo grandines, nec eciam portando.
Item dixit et deposuit quod die festi Nativitatis beati Johannis baptistePerson: Date: 24.6.1461 ipse cum ce cf–ComplexUnderlinedMarginal note in the left margin by other hand (B)–cf Girardo BastardPerson: de ChiryePlace: et Jaqueto CumynPerson: complicibus suis, redeundo de RotondomontePlace: , interfecerunt duas vachas – mediantibus suis unguentis – Johanni BerthoPerson: de ChiryePlace: quas invenerunt ante domum suam subtus loz Nevauz douz TeitPlace: Language change: French9 que fuerunt statim mortue, ipsis tactis dicto unguento, et portabat pissidem Jaquetus CumynPerson: de qua fuerunt interfecte.
Item dixit et recognovit quod dyabolus in specie unius monachiTerm: nigri celebrat missam in secta usque ad Sanctus et ibidem restat, nec procedit ulterius.
Item dixit et recognovit quod, expost quod ipse fecit homagium dyabolo, quibuscumque in contrarium cg–De corpore ChristiMarginal note in the left margin by other hand (B)–cg per eum depositis non obstantibus, ipse numquam expost recepit corpus Christi nisi semel, et eo tunc reservavit et posuit subtus pedem suum et ibidem conculcavit, videlicet anno preterito, dicensCorrection inline, replaces: dixitch nil aliud velle dicere preterque quod omnia contenta in processu suo primo sunt vera, premissis salvis, salvo quod ci–ComplexMarginal note in the left margin by other hand (B)–ci accusavit Johannem MagnynPerson: de VillarPlace: 10 quem actestatur esse ex complicibus suis quodque ipse GuillelmusPerson: unacum dicto Johanne MagnynPerson: die festi AssumpcionisCorrection inline, replaces: Asum[cionis]cj beate MarieDate: 15.8.1461 interfecerunt duos boves qui erant Guillelmi ForesteirPerson: de BocensPlace: in uno prato, sito subtus dictam villam, adsistente sibi Jaqueto CumynPerson: qui portabat [p. 147]Page breakpissidem unguenti ex quo ipsos interfecerunt.
Quibus sic peractis, prefatus frater Petrus PascuaPerson: procurator procuratorio nomine quo supra dixit et peciit prout supra, videlicet actentis variacionibus de quibus supra, veritatem fore extorquendam ab ore dicti GuillelmiPerson: per torturam et ipsum ad hoc condepnari et sibi procuratori adjudicari, prefato GuillelmoPerson: adhuc petente unam dilacionem quam sibi misericorditer concessit memoratus viceinquisitor ad primam juridicam qua ipsum inibi pro tribunali pro huiusmodi causa audienda sedere contigerit perhentorie et precise et una monicioneTerm: pro omnibus, procuratore predicto non consenciente, sed petente super premissis interloqui, presente ibidem fratre ...Gap in the original (1 word)ck ordinis fratrum Predicatorum LausannensiumOrganisation: , Glaudio de PontPerson: .

13 octobre 1461

Anno quo supra, die vero martis XIIIa dicti mensisDate of origin: 13.10.1461, constituto prefato GuillelmoPerson: coram prefato domino viceinquisitore, adsistente inhibiNotable spelling magistro Girardo de PlacitoPerson: procuratore subscripto prelibati reverendi in ChristoPerson: patris et domini nostri domini Georgii de SaluciisPerson: miseracione divina LausannensisOrganisation: episcopi, prefatus dominus viceinquisitor iterum caritative monuit et requisiit in forma Ecclesie, una monicione pro omnibus, dictum Guillelmum GirodiPerson: inquisitum, quatenus puram et meram sui criminis de quo inculpatur veritatem [vellet confiteri]Omission, restored by analogycl.
Quiquidem GuillelmusPerson: dixit et deposuit se non velle aliud deponere quam deposuit, petens sibi et coram relegi totum processum suum.
Exadverso comparuit prefatus cm magister Girardus de PlacitoPerson: procurator fidei ac eciam procuratorio nomine quo supra prefati domini nostri Lausannensis episcopi, petens dictum GuillelmumPerson: sibi adiucariCorrected from: adjudicaricn, torquendiTerm: et tormentis subici, donec veritas ab ore suo [eruatur]Omission, restored by analogyco super huiusmodi casum super quo inquietatur ac de quo quamplurimum diffamatusTerm: et inculpatus extitit, dicens ita de jure fieri deberi, et super hoc peciit [p. 148]Page breakinterloqui.
Ad cuiusquidem procuratoris instanciam, ut prefertur, petente et requirente dicto GuillelmoPerson: ab omni carcere relaxari, statim et incontinenti suam protulit et promulgavit in scriptis interlocutoriam sentenciamTerm: prefatus frater VictorPerson: viceinquisitor prenominatus contra dictum Guillelmum GirodiPerson: inculpatum infrascripti tenoris, annuendo se signo sancte crucis, more boni judicis, habito prius consilio super hoc cum jurisperitis. Tenor dicte sentencie interlocutorie talis est :

[Marginal note on the left margin:] Pen and ink drawing†

ChristiPerson: nomine invocato, et solum Deum pre oculis habentes, per hanc nostram sentenciam interlocutoriam quam de jurisperitorum consilio ferimus in hiis scriptis, quia nobis constat, te Guillelmum GiroPerson: diffamatum et suspectum de crimine heresis atque accusatum, actentis eciam variacionibus in processu tuo descriptis perjurioque quod multiplicatis vicibus incurristi et aliis indiciis contra te laborantibus etcAbbreviation., decernimus et declaramus te GuillelmumPerson: inquisitum torquendum fore et torture subiciendum, donec et quousque veritas ab ore tuo eruatur, citra membrorum tuorum mutilacionem et sanguinis effusionem de quo expresse protestamur.

Lata et inscriptisCorrected from: in scriptiscp promulgata prefati domini viceinquisitoris interlocutoria sentencia preinserta, prefatus magister GirardusPerson: procurator supranominatus ibidem prius procuratorisque nominibus quibus supra a me notario publico subscripto fieri peciit super premissis instrumentum et instrumenta, presentibus ibidem discretis viris Glaudio BuritazPerson: et Glaudio de PontPerson: notariis, necnon domino HenricoPerson: ...Gap in the original (1 word)cq capellanoTerm: reverendi in ChristoPerson: patris domini nostri domini Georgii de SaluciisPerson: miseracione divina LausannensisOrganisation: episcopi et comitis, testibus.

[p. 149]Page break

Successive vero ac paulo post, instante prefato magistro Girardo de PlacitoPerson: procuratore fidei subscripto procuratorioque nomine quo supra, fuit dictus Guillelmus GiroPerson: ad torturam ductus, ligatus, tractus et diligenter examinatus, quatenus crimen heresis super quo diffamatus et accusatus – ut premissum est – existit confiteretur integre et veraciter, omni mendacio secluso. Dixit et deposuit ultra premissa per eum confessata et recognita que affermavit in consciencia sua fore vera quod modicum antequam quedam mulier vocata lyLanguage change: French MotetaPerson: fuerit combusta nec capta, ipse GuillelmusPerson: inquisitus cum ipsa MotetazPerson: interfecerunt unam filiam Jaqueti RenaudPerson: de EnensPlace: quemNotable spelling comederunt loco dicto en VaubanPlace: Language change: French, presentibus et comedentibus cum ipsis cr–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–cr Perroneta GrimalazPerson: , Perrissona MotetazPerson: et quadam alia muliere nuncupata la CreschyLanguage change: FrenchPerson:  ; et in eodem sero interfecerunt unam vacham in angulo stabuli a parte inferiori domus dicti Jaqueti RynardPerson: .
Item dixit et deposuit se singulis annis ex post quod fuit in dicta secta recepisse [corpus Christi]Omission, restored by analogycs, duobus annis de presentisUncertain readingct, quod semper usus fuit, salvo anno preterito quo reservavit in ore suo, et postquam fuit extra ecclesiam conculcavit subtus pedem suum.
Interrogatus quo modo ibat ad sectam, dixit quod aliquando dyabolus portabat eum, aliquando ibat pedes.
Item cu–Nota contra RoletumPerson: Marginal note in the left margin by other hand (B)–cu accusavit Roletum CugnietPerson: de MenieresPlace: qui multociens fuit cum eo in secta loco dicto en VaubanPlace: Language change: French.
Item dixit et confessus fuit quod sunt circa novem anni lapsiDate: 1442 quod ipse dampnificavit in anchia dextera, gallice despoerazTerm: Language change: French, Johannem RondetPerson: de EnensPlace: , tangendo de uno unguento suo.
Item dixit se habere tres pissides in quibus servantur unguenta, sibi tradicta per dictum FiguretPerson: magistrum suum, quarum una est ad interficiendum animalia, alia ad interficiendum homines et alia ad volandum ; et dixit quod sunt in ...Gap in the original (1 word)cv sue domus in uno scrino subtus unum saliouzTerm: Language change: French11
Interrogatus aliumde multipliciter, [p. 150]Page breakdixit se aliud nescire quodque si deberet poni in mille peciis, cw–nesciret aliud recognoscereAddition on the top by insertion mark–cw ; et sic fuit relapsus a tortura.
Quo relapso, fuit adhuc advisatus cx quod si aliquid dixerit quod non sit verum et si aliquid obmiserit quod dicat in vim prestiti juramenti sui, alioquin se miserabiliter dampnaret inculpando innocentes et occultando nocentes.
Qui respondit se nescire aliud deponere quam eacy que deposuit et recognovit que affermavit fore vera, presentibus quibus supra.

16 octobre 1461

Anno quo supra, die vero veneris festi beati GalliPerson: confessorisDate of origin: 16.10.1461, prefatus GuillelmusPerson: advisatus cz–Nota contra RoletumPerson: Marginal note in the left margin by other hand (B)–cz per venerabilem et religiosum virum fratrem VictoremPerson: viceinquisitorem supranominatum an vellet aliquid immutare nec addere in processu suo, dixit quod per eum in processu suo deposita que non revocavit sunt vera quodque non vult ulterius quidquam addere neque minuere, salvo quod quodam anno recordatur quod Jaquetus CumynPerson: et Roletus CugnietPerson: in quodam festo Pasche reservaverunt eucaristiam ChristiPerson: quam portaverunt ad eorum sectam et ibidem rustiverunt super prunis, nec potuit comburi, sed remansit incombusta ; dicens omnia contentaCorrection overwritten, da in processu suo fore vera, presentibus prefato domino viceinquisitore, fratre ...Gap in the original (1 word)db ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: , Glaudio de PontPerson: , testibus ad premissa vocatis.

19 octobre 1461

Anno quo supraDate of origin: 1.1.1461 – 31.12.1461, constituto coram prefato dc venerabili viro fratre VictorePerson: viceinquisitore prefato GuillelmoPerson: dd, videlicet die lune post [p. 151]Page breakfestum beati GalliPerson: confessorisDate of origin: 19.10.1461, dictus GuillelmusCorrected from: Victorde adhuc multiplicatis verbis interrogavit dictum GuillelmumPerson: an esset alias advisatus, videlicet utrum vellet ulterius mutare nec addere in processu suo, qui respondit quod non.
Interrogatus an vellet concludere in causa, qui respondit atque conclusit in causa quantum in se fuit, petens concludi per prefatum dominum viceinquisitorem cum eo in causa et processu huiusmodi.
Quidem dominus viceinquisitor conclusit cum eo, et sic df assignatus fuit ad diffiniendum, ipso GuillelmoPerson: supplicante prefato domino viceinquisitore, quatenus ipsam diffinitivam intuitu pietatis [et]Omission, restored by analogydg casum suum expediat dh–quam tociensUncertain reading–dh fieri poterit, presentibus ibidem fratre ...Gap in the original (1 word)di ordinis fratrum Predicatorum LausannensiumOrganisation: et me notario subscripto.

[p. 152]Page break

[p. 153]Page break

[p. 154]Page break

[p. 155]Page break

[p. 156]Page break

[p. 157]Page break

[p. 158]Page break

[p. 159]Page break

GirodiPerson: de EnnyePlace:

Pen and ink drawing†

Notes

  1. Change of hand: other hand (B).↩
  2. Change of hand: main hand (A).↩
  3. Gap in the original (7 cm).↩
  4. Deletion by strikethrough: necnon venerabili viro.↩
  5. Corrected from: religiosorum.↩
  6. Gap in the original (1 word).↩
  7. Deletion by strikethrough: eiusdem.↩
  8. Corrected from: religiosorum.↩
  9. Corrected from: de.↩
  10. Correction on the left margin, replaces: LucensPlace: .↩
  11. Deletion by strikethrough: domini nostri.↩
  12. Deletion by strikethrough: spe.↩
  13. Deletion by strikethrough: fid[eliter].↩
  14. Addition above the line by insertion mark.↩
  15. Omission, restored by analogy.↩
  16. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  17. Deletion by strikethrough: Jaq.↩
  18. Corrected from: Guillelme.↩
  19. Addition above the line.↩
  20. Deletion by strikethrough: ita.↩
  21. Deletion by strikethrough: Jacoletaz.↩
  22. Deletion by strikethrough: confessus fuit se tamquam male.↩
  23. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  24. Addition on the left margin by insertion mark.↩
  25. Correction on the left margin, replaces: cui ipse deponens.↩
  26. Deletion by strikethrough: ipse.↩
  27. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  28. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  29. Addition above the line.↩
  30. Addition above the line.↩
  31. Gap in the original (1 word).↩
  32. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  33. Correction inline, replaces: ton.↩
  34. Deletion by strikethrough: d.↩
  35. Deletion by strikethrough: sibi sug[gessit].↩
  36. Deletion by strikethrough: dicendo : « Ego v[e]ro ».↩
  37. Deletion by strikethrough: recep.↩
  38. Correction overwritten, replaces: em.↩
  39. Addition above the line by insertion mark.↩
  40. Deletion by strikethrough: semel.↩
  41. Deletion by strikethrough: non.↩
  42. Corrected from: defuncto.↩
  43. Deletion.↩
  44. Deletion by strikethrough: vicegerens.↩
  45. Corrected from: procuratore.↩
  46. Omission, restored by analogy.↩
  47. Addition on the left margin.↩
  48. Correction inline, replaces: de[posuit].↩
  49. Correction overwritten, replaces: VaubanPlace: .↩
  50. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  51. Gap in the original (1 word).↩
  52. Deletion by strikethrough: vuz.↩
  53. Omission, restored by analogy.↩
  54. Omission, restored by analogy.↩
  55. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  56. Deletion by strikethrough: cum.↩
  57. Correction overwritten, replaces: a[gnoscit].↩
  58. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  59. Addition above the line.↩
  60. Deletion by strikethrough: sibi.↩
  61. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  62. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  63. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  64. Correction inline, replaces: t[er]be.↩
  65. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  66. Correction inline, replaces: Gram.↩
  67. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  68. Uncertain reading.↩
  69. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  70. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  71. Correction inline, replaces: Bugnyon.↩
  72. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  73. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  74. Correction inline, replaces: moneo.↩
  75. Deletion by strikethrough: peciit.↩
  76. Deletion by strikethrough: ipse.↩
  77. Uncertain reading.↩
  78. Gap in the original (1 word).↩
  79. Deletion by strikethrough: er.↩
  80. Deletion by strikethrough: interrog[atus].↩
  81. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  82. Addition on the left margin.↩
  83. Deletion by strikethrough: Jaqueto ChiriePerson: .↩
  84. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  85. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  86. Correction inline, replaces: dixit.↩
  87. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  88. Correction inline, replaces: Asum[cionis].↩
  89. Gap in the original (1 word).↩
  90. Omission, restored by analogy.↩
  91. Deletion by strikethrough: frater Petrus.↩
  92. Corrected from: adjudicari.↩
  93. Omission, restored by analogy.↩
  94. Corrected from: in scriptis.↩
  95. Gap in the original (1 word).↩
  96. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  97. Omission, restored by analogy.↩
  98. Uncertain reading.↩
  99. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  100. Gap in the original (1 word).↩
  101. Addition on the top by insertion mark.↩
  102. Deletion by strikethrough: si.↩
  103. Deletion by strikethrough: m.↩
  104. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  105. Correction overwritten, .↩
  106. Gap in the original (1 word).↩
  107. Deletion by strikethrough: fratre.↩
  108. Deletion by strikethrough: pref[ato].↩
  109. Corrected from: Victor.↩
  110. Deletion by strikethrough: ad.↩
  111. Omission, restored by analogy.↩
  112. Uncertain reading.↩
  113. Gap in the original (1 word).↩
  1. HenniezPlace: faisait partie de la châtellenie épiscopale de LucensPlace: .↩
  2. LucensPlace: est une ancienne propriété des évêques de LausanneOrganisation: . Le château et le territoire étaient administrés au nom de l’évêque par un châtelain et un major (Mottaz 1982, II, p. 159–160 et Berger 1963, p. 40).↩
  3. Lieu-dit dans les alentours d’HenniezPlace:  ; peut-être BurnandPlace: , à 1 km et demi au sud-est du village, près du bois des RâpesPlace: . Jean MoctetPerson: , époux de PerrissonePerson: , reconnaît en 1456Date: 1456 tenir de l’évêque Georges de SalucesPerson: plusieurs petites parcelles de terre à HenniezPlace: , dont l’une à côté de la forêt en Vaul BernardPlace: . Parmi les détenteurs de terres voisines, on découvre l’accusé Guillaume GirodPerson: .↩
  4. L’enseignement portant sur les excommunications avait atteint une grande complexité, en différenciant notamment les différents degrés d’excommunication (LexMA, IV, col. 170).↩
  5. Il s’agit soit de Vuisternens-en-OgozPlace: , soit de Vuisternens-devant-RomontPlace: .↩
  6. La proximité phonétique avec « Vuisternens » suggère un endroit près d’un des deux villages de ce nom. A 8 km au nord-ouest de Vuisternens-devant-RomontPlace: on trouve un lieu-dit Champ-du-VuazPlace: dans une région jadis peut-être marécageuse ; « vua » renvoie d’ailleurs à un gué (Aebischer 1976, p. 215).↩
  7. Peut-être « notariis Lausannensibus ». La distinction entre « clericus » et« notarius » n’est pas d’usage dans nos procès.↩
  8. « Comitiva » pour « societas ».↩
  9. Peut-être NeirvauxPlace:  : côte aujourd’hui boisée à 1 km et demi au nord de CheiryPlace: .↩
  10. De très nombreuses localités en Suisse romande s’appellent Villard ou Villars (Jaccard 1978, p. 511). Peut-être Villars-d’AvryPlace: , hameau d’Avry-devant-PontPlace: , où des Magnin sont attestés en 1415 (Modestin 1999a, p. 353–354).↩
  11. Ce mot indique un endroit pour cacher la cassette (« scrinum »).↩