check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 9-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, da Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega e Martine Ostorero

Citazione: SDS VD D 1 9-1

Licenza: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Guillaume Girod, d’Henniez

1461 ottobre 7 – 19. Château d’Ouchy

Guillaume Girod, de Henniez, comparait le 7 octobre 1461 devant le vicaire épiscopal Pierre Creschom, au château épiscopal d’Ouchy. L’inculpé confirme son intention d’avouer comme il l’avait déjà exprimé trois jours avant, lorsqu’il était emprisonné au château de Lucens. Suite à la première monition, il avoue et dénonce sept personnes (3 hommes et 4 femmes). Le lendemain, l’inculpé poursuit ses aveux devant la cour, présidée cette fois-ci par Jean André, official de Lausanne et vicaire épiscopal. Il ajoute treize personnes (8 hommes et 5 femmes) à sa liste de dénonciation. Le 12 octobre, le vice-inquisiteur Victor Massenet, qui préside la cour à partir de ce moment et jusqu’à la fin du procès, prononce la dernière monition, qui incite Guillaume à faire de nouveaux aveux. Le procureur de la foi, Pierre Pascua, demande ensuite de prononcer une sentence interlocutoire de torture, qui sera rendue par la cour le lendemain, le 13 octobre, et exécutée immédiatement. L’inculpé ratifie et complète alors ses aveux, qui seront ratifiés à nouveau le 16 octobre. Au total, 22 personnes (12 hommes et 10 femmes) sont dénoncées. Le procès est clos le 19 octobre, et il est probablement suivi de la condamnation à mort de l’inculpé.

Les procès de Pierre dou Chanoz (SDS VD D 1 7-1 : ACV, Ac 29, p. 72–91), de Jeannette Anyo (SDS VD D 1 10-1 : ACV, Ac 29, p. 120–135), de Guillaume Girod (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 136–159) et de Perrissone Gappit (SDS VD D 1 11-1 : ACV, Ac 29, p. 160–195) sont les témoins d’une deuxième vague de répression, qui touche directement les possessions de l’évêque de Lausanne (Henniez, La Roche, Bulle) entre 1458 et 1465.

Le procès de Guillaume Girod occupe les pages 136 à 151 et 159 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier qui compte huit folios utilisés chacun des deux côtés (p. 136–151), trois folios blancs (p. 152–157) et un folio qui sert de couverture dorsale (p. 158–159). Ce cahier était conservé plié en deux. Les quatre derniers folios (p. 152–159) ont été découpés à la moitié le long du pli vertical. Cela a dû se faire après la rédaction du procès, car son intitulé – qui se trouve sur la couverture extérieure (p. 159) – a également été découpé : sa première partie, à savoir « Sequitur processus Guillelmi » manque, et nous ne lisons que « Girodi de Ennye », suivi d’une croix.

Le procès est rédigé par deux mains : la première a mis sur papier le texte proprement dit, avec des signes de lecture ressemblant à des flèches. L’écriture de ce notaire anonyme est plus serrée que celle de Soctens, avec plus de mots par ligne, et plus de lignes par page. Le nombre de mots abrégés, mais aussi de ratures et de renvois est plus élevé, et le texte en entier ne donne pas l’impression d’un travail aussi lent et méticuleux que celui du procès contre Pierre dou Chanoz. Une deuxième main a ajouté l’intitulé en tête du procès (p. 136), celui – tronqué – de la couverture dorsale (p.  159), ainsi que les nombreuses annotations marginales, parfois relevées par une main dessinée.

Testo editionale

JhesusPersona: MariaPersona:

aProcessus Guillelmi GirodiPersona: Allineato a destra

7 octobre 1461

bIn nomine Domini amen. Noverint universi quod anno a nativitate Domini Mo CCCCmo LX primo, die vero septima mensis octobrisData di origine: 7.10.1461, constituto coram ...Lacuna nell'originale (7 cm)c vicesgerente reverendi patris fratris Remundi de RotaPersona: inquisitorisTermine: ortodoseTermine: Sic fidei d ordinis fratrum PredicatorumOrganizzazione: necnon venerabili viro domino Petro CreschomPersona: in utroque jure bacalario, procuratore reverendi in ChristoPersona: patris et domini domini Georgii de SaluciisPersona: miseracione divina LausannensisOrganizzazione: episcopiTermine: et comitisTermine: , in presencia religiorumCorretto da: religiosorume virorum fratris HumbertiPersona: ...Lacuna nell'originale (1 parola)f professoris theologie ordinis fratrum MinorumOrganizzazione: et fratris Petri PascuaPersona: ordinis PredicatorumOrganizzazione: procuratoris fideiTermine: , venerabilium et discretorum virorum dominoSic Petri FaliobePersona: supprioreTermine: Sancti Marii LausannensisOrganizzazione: , fratris Glaudii LiardePersona: g ordinis Sancti AugustiniOrganizzazione: reliosorumCorretto da: religiosorumh prioratus Sancti MariiLuogo: predicti, idem Johannis LucratorisPersona: curatiTermine: de CrissieLuogo: , Petri MaiorisPersona: domicelli, castellaniTermine: Ripe OchiaciOrganizzazione: et Jacobi de AlpibusPersona: clericiTermine: et burgensisTermine: LausannensisOrganizzazione: misiqueSic notariiTermine: subscripti in castro loci predicti Ripe OchiaciLuogo di origine: in stupha castri eiusdem a parte lacus Guillelmo GiroPersona: i–de deCorretto da: de–i j–EnyeLuogo: castellanie de LucensLuogo: Correzione sul margine sinistro, sostituisce: LucensLuogo: –j1, detento in dicto castro super facto fidei, ac coram quibus supra sedentibus prefatus venerabilis vir Petrus CreschomPersona: procurator jam fatus allocutus fuit predictum GuillelmumPersona: in hec verba seu in effectu consimilia :
« Vide, GuillelmePersona: , tu scis quod dominica proxime preteritaData: domenica, 4.10.1461 ego accessi ad te in castro de LucensLuogo: 2 in quo pro tunc eras detentus et ibidem caritative te monui, quatenus te velles revocare, unionem sancte matris Ecclesie et reatum tuum sponte confiteri, et Ecclesia misereretur tui, prout melius scivi atque potui. Qui michi respondisti quod ita faceres, quod similiter te facturum promisisti hiis qui te a dicto loco de LucensLuogo: huc aduxerunt, prout michi retulerunt. Successive vero ad me venit castellanusTermine: OchiaciOrganizzazione: hic presens qui michi dixit quod tu rogabas dominum nostrum LausannensemOrganizzazione: , me et alios officiarios inquisitoris fidei, quatenus huc venirent ad audiendum confessionem tuam quam sponte te facturum exhibes. Quare pro parte prelibati k patris domini nostri LausannensisOrganizzazione: hic sumus destinati ad tuam huiusmodi confessionem audiendum, cuiusquidem domini nomine tibi spondeo et promicto quod si tuam feceris in forma Ecclesie spontaneam et integram confessionem, nullum unde reportabis dampnum nec corporis tui lesionem. ».
Interrogando eum an ista sint vera, quiquidem GuillelmusPersona: respondit : « Est verum, et quod adhuc esset in eodem proposito ».
Quibus sic peractis, prefatus dominus PetrusPersona: procurator procuratorioque nomine quo supra, recepto prius de consensu prefati domini viceinquisitorisTermine: a dicto GuillelmoPersona: inculpato corporali juramento ad sancta Dei euvangelia – quod et prestitit – quod reatum super quo est detentus pure, mere, veraciter et integre, omni mendacio semoto faciet, prefatus dominus procurator ipsum GuillelmumPersona: adhuc pro prima monicioneTermine: et de communi consensu quo supra in forma Ecclesie monuit et requisivit, quatenus in vim sui preprestiti juramenti, quatenus crimen heresisTermine: super quo foret detentus et inculpatus [p. 137]Interruzione di paginasponte confiteretur et integre omni mendacio semoto ; et Ecclesia eum vice universa l que claudere nescit gremium redeunti ipsum benigne et misericorditer reciperet, nec unde aliquod sui corporis pateretur detrimentum.
Hanc monicionem sibi assignando pro prima et caritativa Ecclesie monicione, ad quam monicionem dictus GuillelmusPersona: inculpatus regraciando dixit et respondit se suo preprestito juramento mediante ac per fidem suam quod confessionem m suam fideliter faceret et scelus suum detegeret.

Et primo dixit spontaneaque sua voluntate re[cogno]vitNell'originale: revit quod verum est quod sunt circa XIIIIcimPeriodo: 14 anni vel XVcim anniPeriodo: 15 anni quod ipse GuillelmusPersona: devenerat ad tantam paupertatem, quod ipse erat ad instanciam nonnullorum suorum creditorum juvandus ; quodque quadem die jovis, sunt – ut prefertur – XIIIIPeriodo: 14 anni vel XV anniPeriodo: 15 anni, ipso existente in perplexitateAggiunta al di sopra della riga con un carattere di inserimenton [in]Omissione, completato per analogiao quodam nemore sive quadam valle vulgariter nuncupata VaubernardLuogo: Cambio di lingua: francese3 ad scindendum p–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–p nemora, supervenerunt ad eum quidam Uldricus PictetPersona: , Perrissona MoctetazPersona: et dicta q JacoletazPersona: qui dixerunt sibi : « GuillelmoCorretto da: GuillelmerPersona: , quid facis ? Quomodo te regis ? Vere, tu es pauper. Sed si tu velis nobis credere et facere ea que tibi dicemus, nos procurabimus quod tu eris dives nec umquam indigebis aliquo. ». Quibus ipse deponens dixit et respondit quod ita faceret.
Cui dixerunt : « Opportet quod tu venias nobiscum et facias homagium magistro nostro, et ipse ministrabit tibiAggiunta al di sopra della rigas tantum auri et argenti, quod tu numquam eris pauper. ». Quibus ipse deponens t – ita – annuit et ad ipsorum Uldrici PictetPersona: , Perrissone u MoctetazPersona: et dicte JacoletazPersona: v suggestionem – confessus fuit ipse deponens – se negasse Deum et totam Trinitatem et recepisse dyabolumTermine: in dominum suum.
Et tunc prefati UdricusPersona: , PerrissonaPersona: et dicta JacoletazPersona: successive in crepusculo noctisPeriodo: la notte post cenam duxerunt ipsum ad suam sectaTermine: w–Locus secteMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–w ad quendam locum qui nuncupatur vulgariter BaubamLuogo: , et ibidem invenit dyabolum cum pluribus personis in specie unius canis nigriAggiunta sul margine sinistro con un carattere di inserimentox. Qui fuit ipsum deponentem allocutus, dicendo : « Vis michi facere homagium. Et quid dabis michi in signum homagii ? y–Opportet quod tu des michi unum membrorum tuorum, et ego efficiam te divitem.Correzione sul margine sinistro, sostituisce: cui ipse deponens–y ».
Et tunc dictus Uldricus PictetPersona: dixit eidem GuillelmoPersona: deponenti : « Opportet quod tu facias sibi homagium et osculeris sibi culum. ».
Et tunc dyabolus in specie qua supra promisit sibi quod sibi numquam deficeret, sed eum efficeret divitem.
Qua promissione mediante z deponens dixit eidem dyabolo, ipso – asseruit – invito et per quos supra UldricumPersona: et mulieres impensas quod sibi dabat unam unciam digiti sui, videlicet indicis manus sue dextere.
Quamquidem unciam ipse dyabolus in specie qua supra cum una ungula sua accepit incontinenti in signum homagii et promisit sibi servire etcAbbreviazione. [p. 138]Interruzione di paginaaa–Forma homagiiTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–aa In eodem instanti genibus flexis eidem cani osculatus fuit culum in homagium.
Interrogatus, quo nomine nuncupatur, dixit quod vocatur FiguretPersona: et quod successive ipse ab–Nomen magistriTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ab cum quibus supra et pluribus aliis ibidem existentibus cenaverunt epulenter cenaque facta, extinctis candelis.
Interrogatus quid extinctis candelis fecerunt, dixit quod aliqui ibidem presentes habitaverunt cum certis mulieribus ibidem presentibus, videlicet cum sororibus et commatribus, sine faciendo differenciam aliquam, non tamen ipse deponens.
Quibus peractis, dyabolus in specie canis eundem GuillelmumPersona: arripuit et reportavit in domum suam, quodque dictus magister suus pollicitus fuit sibi dare qualibet viceAggiunta al di sopra della rigaac qua rediret ad sectam quinque solidosAggiunta al di sopra della rigaad, et quod in eodem loco vidit ultra quos supra Jascam RossazPersona: , Guietam GoncetazPersona: de VillarselLuogo: , quendam dictum ...Lacuna nell'originale (1 parola)ae NantelmozPersona: , af–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–af Johannem GrenePersona: et plures sibi ignotos in maximo numero.
Interrogatus quales carnes comederunt in dicto loco, dixit quod obtimasSic carnes assatas.
Interrogatus quale vinum biberunt, dixit quod album et rubeum.
Interrogatus ubi recipiebant et in quibus vasis portabant, dixit quod predicta PerrissonaPersona: aportabat in certis potis stanni et quod recipiebat in uno troncoCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: tonag ibidem prope et quod tunc ferebatur inter eos, quod erat de vino Henrici de CorvetoPersona: et quod utebantur ibidem pulcris napis et mensis, sicuti solet in isto mondo ah.
Interrogatus de colore candelarum suarum et materia de qua, dixit quod erant coloris blavidiTermine: , ignorans de qua materia, quodque ignis et materia sunt eiusdem coloris.
Interrogatus si magister suus umquam venerat ad eum, expost quod fuit detentus, dixit quod sic, externa nocte, videlicet die lune preteritaData: 5.10.1461, citra mediam noctem ai in specie unius nebule et sibi suggessit et posuit in consciencia quod ipse deponens combureretur et numquam alias.
Interrogatus qua voce dictus magister suus eum alloqueretur, dixit quod voce et lingaSic communi materna.
Interrogatus quibus verbis et per quem modum prestitit dictum homagium, dixit quod per modum per quem supra et quod sub verbis aj predictis, videlicet quod ipse recipiebat ipsum dyabolum in dominum suum.

Item dixit et deposuit se fuisse in dicta secta et in dicto loco adhuc semel et subsequenter per unum annum vel circa, et non plus.
Premissaque recitavit ak bina vel trina vice, variando in verbis suis, quia ultima vice dixit se dedisse dicto magistro suo digitum predictum totum ; et prius dixit quod unciam tantum.

Item fuit successive idem deponens per prefatum procuratorem interrogatus in vim sui preprestiti juramenti si sciverit quare fuit detentus. [p. 139]Interruzione di paginaRespondit quod sic, videlicet quod super facto heresisTermine: per castellanum de LucensLuogo: .

Interrogatus si habeat aliquem malivolum, dixit quod non, seque nescire aliquem sibi malivolum.

Item si sciat se ante detencionem suam fuisse infamatum de crimine heresis, dixit quod sic ; et a quo tempore, dixit et respondit quod sunt circa XIIIIPeriodo: 14 anni vel XV anniPeriodo: 15 anni, licet numquam fuerit sibi obprobriatum per quempiam.

Interrogatus si umquam aliquis advisavit eum, qui respondit quod sic, videlicet uxor sua que – ut asserebat – audiverat eius infamiamTermine: a multis atque per nobilesCorrezione sovrascritto, sostituisce: emal Gaspardum BrougiePersona: castellanumTermine: de LucensLuogo: , Jacobum de StaviacoPersona: castellanumTermine: de VillarselLuogo: et per Guillelmum TrochonPersona: .

Interrogatus si de huiusmodi sua infamiaAggiunta al di sopra della riga con un carattere di inserimentoam fecerit aliquam purgacionem, dixit quod non.
Interrogatus quare, dixit quod magister suus non paciebatur.

Interrogatus a quo tempore non fuit locutus cum magistro suo ante eius detencionem, dixit quod non fuit loquutusSic cum eo per unum mensem lapsum.

Interrogatus an umquam fuerit confessus crimen suum, dixit quod non, licet an voluerit semel confiteri cuidam sacerdoti ao ad presens defunctiCorretto da: defunctoap ; qui sibi respondit quod non haberet potestatem.

Interrogatus an receperit multas pecunias a magistro suo, dixit quod nunquam aliquid, quia, licet sibi satis promiserit, tamen nichil observavit.
Et hec dixit, confessus fuit et respondit, presentibus quibus supra, et hanc sibi monicionem fecit prefatus dominus Petrus CreschomPersona: procurator prefatus, eandem monicionem repetendo, statuendo sibi terminum pro secunda monicioneTermine: infra diem sabbati proxime futurumData: 10.10.1461 infra quem crimen suum confiteri deberet.

aq–Die vero sabbati, nona mensis predictiData di origine: 10.10.1461, constitutis in castro predicto, in magna aula venerabilibus viris dominis Johanne AndreePersona: licenciato in decretis, officialiTermine: curie LausannensisOrganizzazione: ar necnon dominus Petrus CreschomPersona: procurator supranominatus, vicesgerensTermine: reverendi in ChristoPersona: patris et domini nostri domini Georgii de SaluciisPersona: miseracione divina LausannenisOrganizzazione: .–aq

[p. 140]Interruzione di pagina

8 octobre 1461

Anno quo supra, die vero octava mensis octobrisData di origine: 8.10.1461, constituto coram venerabilibus viris dominis Johanne AndreePersona: licenciato in decretis, canonicoTermine: LausannensiOrganizzazione: , officiali curie LausannenisOrganizzazione: vicarioTermine: que in spiritualibus reverendi in ChristoPersona: patris et domini nostri domini Georgii de SaluciisPersona: miseracione divina LausannensisOrganizzazione: episcopi et comitis, et Petro CreschomPersona: bacalario in utroque jure, eiusdem domini nostri LausannensisOrganizzazione: episcopi procuratorisCorretto da: procuratoreas vicesgerente reverendi patris domini Remondi de RotaPersona: inquisitoris supradicti in castro suprascripto et in magna aula castri eiusdem et ibidem pro tribunali sedentibus Guillelmo GiroPersona: inquisito superius nominato, prefatus dominus Johannes AndreePersona: , repetendo duas moniciones superius narratas, eidem GuillelmoPersona: caritative – ut superius descriptum est – factas, iterum et pro tercia monicioneTermine: caritative et in forma Ecclesie auctoritate prelibati reverendi in ChristoPersona: patris domini nostri LausannensisOrganizzazione: ac eciam domini inquisitoris jam fati primis quamplurimis caritativis advisamentis dictum GuillelmumPersona: inquisitum monuit et requisivit, quatenus puram, meram et integram [veritatem]Omissione, completato per analogiaat quam sciret de et super causa heresis de quoSic – ut premissum est – inculpatus extitit sibi diceret et sponte confiteri vellet, offerendo sibi misericordiam Ecclesie que gremium redeunti claudere nescit.
Quiquidem GuillelmusPersona: ad huiusmodi monicionem et requisicionem Disegno a penna e inchiostroAggiunta sul margine sinistroaudixit se velle deponere integre casum suum dixitque et recognovitCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: de[posuit]av eius mediante juramento, jam superius per eum prestito, verum esse quod, sunt circa quatuordecim anni vel quindecimPeriodo: 14 anni, causante inopia ad quam devenerat, ipso existente in maxima perplexitate in nemore quodam vocato en VaubernardLuogo: Correzione sovrascritto, sostituisce: VaubanLuogo: awCambio di lingua: francese in quo scindebat ligna, supervenit ax–ComplexMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ax ad eum dominus Petrus GrenyerPersona: capellanusTermine: de ...Lacuna nell'originale (1 parola)ay qui eundem GuillelmumPersona: inquisitum interrogavit quid ibidem faceret ; cui respondit : « Ego volo scindere nemora ».
Et tunc prefatus dominus PetrusPersona: dixit sibi : « Vere, videtur michi quod tu sis melencolicus. Quid hoc significat ? » Cui respondit : « Vos bene scitis quod ego solebam bene stare, et nunc reductus ad inopiam et diversis excommunicacionumSic4 sumus innodatus ».
Quiquidem dominus PetrusPersona: sibi respondit : « Si velis michi credere, ego procurabo quod efficieris dives, nec umquam habebis parum ». Cuiquidem domino PetroPersona: ipse GuillelmusPersona: inquisitus dixit et annuit se facturum quitquidSic vellet, dummodo sibi observaret quod dicebat.
Cui predictus dompnus PetrusPersona: dixit : « Opportet te venire isto sero », videlicet quadam die jovis « mecum » ; et assignavit sibi locum az in croso nemoris de VaubanLuogo: Cambio di lingua: francese statim post cenam. [p. 141]Interruzione di paginaIn quaquidem assignacione comparuit ipse GuillelmusPersona: inquisitus et ibidem [invenit]Omissione, completato per analogiaba dyabolum in specie unius hominis nigri admodum monachi nigri et dictum dompnum Petrum GrenyePersona: cum multis aliis.
Quiquidem dompnus PetrusPersona: dixit sibi : « GuillelmePersona: , opportet quod tu facias homagium magistro nostro hic presenti, recipias eum in dominum et agneges Deum et totam Trinitatem, et ipse magister noster numquam deficiet tibi nec umquam habebis parum » ; quod similiter sibi promisit dictus dyabolus.
Et quod huiusmodi promissionibus mediantibus ipse GuillelmusPersona: anegavit Deum et totam Trinitatem et recepit dictum dyabolum in dominum suum.
Interrogatus quomodo vocaretur, [dixit]Omissione, completato per analogiabb quod – prout superius jam deposuit – videlicet FiguretPersona: .
Et tunc dictus FiguretPersona: dixit sibi GuillelmoPersona:  : « Opportet quod tu des michi unum ex membris tuis in signum homagii ».
Cui ipse GuillelmusPersona: donavit unam unciam digiti sui, videlicet indicis manus sue dextere, quam statim – ipso FiguretPersona: transfigurato in specie unius canis nigri – cum ungula sua arripuit et sibi GuillelmoPersona: prebuit culum cui genibus flexis osculatus fuit in signum homagii.
Quibus sic actis, FiguretPersona: resumpsit iterum figuram hominis nigri, promictendo sibi quod numquam esset pauper, ac eciam promisit sibi dare qualibet vice qua rediret ad sectam quinque solidos bone monete ; et ibidem fuit apportatus unus puer feminei sexus que erat filia Petri BonatPersona: de SasselLuogo: et, sic premissis peractis, ipse cum aliis ibidem existentibus cenarunt epulenter.
Interrogatus quales carnes comedebant, dixit quod carnes rustitas, et inter ceteras dictum puerum ; cenaque facta, fuerunt extincte eorum candele, et ibidem commiscuerunt homines cum mulieribus indiferenterSic, videlicet compater cum conmatre et consanguineus cum consanguinea, ac per modum superius expressum.
Interrogatus quibus candelis vident, dixit quod candelis blavisTermine: Cambio di lingua: francese.
Interrogatus cuius coloris sit ignis, dixit quod eciam blavus.
Interrogatus bc–Complex coquaMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bc quis fuit eorum coquus, dixit quod Perroneta GrimalaPersona: rustivit dictum puerum et carnes quas comederunt, dicens, quod in ipso puero deficiebant caput et manus dextera.
Interrogatus quid bibebant in ipsa secta, dixit quod bonum vinum in aliquo celario quod extrahunt bd [p. 142]Interruzione di paginaa dolio cum certis instrumentis que ministrat eis magister eorum, et extrahendo vertunt culum contra dolium.
Interrogatus qui fuerunt presentes, dixit quod omnes superius per eum inculpati et accusati.
Item dixitCorrezione sovrascritto, sostituisce: a[gnoscit]be et recognovit se fuisse in dicta secta ita sepe, quod non posset recordari bf–MaleficiumTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bf de numero.
Item dixit et recognovit quod sunt circa quatuor anniData: 1457, quod ipse ivit ad dictam sectamAggiunta al di sopra della rigabg, et in exitu dicte secte ipse cum aliquibus ex per eum preacusatisSic iverunt apud SasselLuogo: parrochie de GrangesLuogo: et ibidem interfecerunt puerum de quo erat gravida uxor Guillelmi EstevenodPersona: mediantibus certis unguentis bh, per dictum FiguretPersona: magistrum suum sibi traditis. Et in eodem instanti interfecerunt puerumTermine: Petri MonguerPersona: de FetignieLuogo: de quo eius uxor erat gravida, necnon duos bovesTermine: Mermeti MermetPersona: de GrangesLuogo: bi–Maleficium ☛Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bi et quatuor equosTermine: quos invenerunt in pascuis, videlicet ex unguentoTermine: predicto ; dicens ulterius se fuisse in morte quinque puerorum.
Interrogatus quid facerent de pueris per eos interfectis, dixit quod aliquando dimictebant eos, sed postquam erant tumulati, eos extrahebant et detumulabant secumque desportabantSic, solo capite dempto quem dimictebant.
Interrogatus de quo sunt candele, dixit bj–Nota de candelis videlicet de quo conficiunturMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bj quod ex pinguedine descendente ex carnibus puerorumTermine: rustitorum, et luchinumTermine: ex filis quibus solent fieri alie candele.
Interrogatus quo modo solent redire de secta, dixit quod dyabolus magister suus ungit eos certo unguento quo mediante feruntur et evolant quo volunt.
Interrogatus de quo solet fieri tale unguentum, bk–Nota de quo conficiunt unguentumTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bk recognovit quod fit ex medulis puerorum, ranisTermine: veridis et bufonibusTermine: qui solent stare circa sepes.
Interrogatus quando vadit ad sectam, quid dicat uxor sua et quid dimictit cum ea loco sui, respondit quod uxor sua existimat eum esse in tabernaCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: t[er]bebl vel alibi quodque secum dimictit in lecto unum dyabolum in specie unius tronchii, gallice tronc, in quo dyabolus eum representat.
Interrogatus an habeat piscidem propriam ad conservandum dictum unguentum, dixit quod non, sed quod bm–ComplexMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bm Jaquetus CumynPersona: de AgamantLuogo: Correzione all’altezza della riga, sostituisce: Grambn servat piscidem eorum communem.
Interrogatus in quibus locis solent [p. 143]Interruzione di paginabo–Loca sectarumMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bo tenere sectam suam, dixit quod in duobus locis tantum, videlicet en VaubanLuogo: et en VaubernardLuogo: Cambio di lingua: francese ; dicens ulterius quod ipse cum suis complicibus a festo Nativitatis beate MarieData: 8.9.1461 fuerunt in dicta secta vigesies et ultra.
Interrogatus si semper vadant omnes, dixit quod non.
Dixit ulterius quod Vuillelmus NicoPersona: tempore vite sue erat eorum thesaurarius et post eius decessum Jaquetus CumynPersona: prenominatus qui satisfacit super salariis suis.
Interrogatus si aliquem viderit in dictis sectis et qui fuerunt cum eo, dixit et recognovit quod ultra preterLettura incertabp per eum accusatis ipse vidit in dictis sectis qui fuerunt secum multociens Guillelmum douz ChanozPersona: de EnyeLuogo: , Johannetam MontagruePersona: de bq–Complices ☛Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bq VillanovaLuogo: , Nicodum PerryePersona: de SuprapetramLuogo: , Stephanum BorgonionPersona: de VisimLuogo: et Petrum BlanPersona: de Tornye loz GrandLuogo: qui comedit cum eo de puero Guillelmi EstevenoPersona: prenominato quem ipsemet GuillelmusPersona: deponens interfecit ; br–Nota contra RoletumPersona: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–br ac eciam accusavit Petrum ViornazPersona: de CugieLuogo: , Roletum CugnyetCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: BugnyonbsPersona: de MenieresLuogo: , JaquetamPersona: uxorem dicti BolosatPersona: , uxorem JohannisPersona: , Perronetam GrivelPersona: de GrangesLuogo: , YsabellamPersona: relictam Grossy CrochonPersona: .
Advisatus per prefatos dominos quod male faceret si aliquem inculparet injuste, dixit quod sub dampnacioneTermine: anime sue et in vim sui prestiti juramenti quod neminem accusavit injuste.
Interrogatus si umquam fuerit confessus huiusmodi peccata, dixit quod non, salvo dumtaxat quod semel voluit confiteri quodam domino Jacobo CoquiliatPersona: qui noluit eum audire, dicens se non habere potestatem.
Item dixit et recognovit se multociens fuisse in tempestando blada, et maxime in anno presenti, quando blada de VuisterneisLuogo: 5 et locorum circumvicinorum fuerunt tempestataTermine: .
Interrogatus ubi recipiunt grandines, dixit quod in fontibus VuysLuogo: 6 ex quibus percuciendo desuper cum virga extrahunt bt–Nota de grandinibusMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bt grandines qui postea elevantur in nubibus, et ipsi hereticiTermine: cum eis per dyabolum ad dispergendum.
Item dixit ulterius idem GuillelmusPersona: inquisitus quod ipse et sui socii efficiuntur aliquando invisibiles et precedunt agricolas, seminantes blada, et illa recipiunt in ulnas suas, ne cadant in terram.
Interrogatus quare hoc faciant, dixit quod magister eorum ita fieri mandat quodque mala et dampna que inferunt aliis redundant sibi ad utilitatem.
Interrogatus quo modo volant per aera, dixit quod mediantibus unguentis suarum piscidum ex quibus se ungunt et tunc evolant quo volunt ; dicens se de huiusmodi crimine heresis de et pro quo fuit accusatus et detentus se per juramentum, per eum superius prestitum, nichil aliud scire.
Interrogatus ulterius [p. 144]Interruzione di paginabu–Nota de corpore ChristiTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bu si receperit corpus Christi in singulo festo Pasche a tempore quo fecit homagium dyabolo, dixit et respondit quod sic.
Interrogatus quo modo usus fuit, dixit quod non fuit usus, sed reservavit in ore, et postquam extra ecclesiam aliquando portavit ad stabulum porcorum, aliquando posuit intra fimum et aliquando conculcavit cum pede.
Interrogatus a quo tempore citra non fuit locutus cum magistro suo, dixit quod a festo Nativitatis beate Marie virginis.
Interrogatus ad quid tunc vocavit eum, dixit quod ipse GuillelmusPersona: vocavit eum ad finem quod sibi satisfaceret super salariis.
Cui prefatus dominus officialis dixit : « GuillelmePersona: , tu varias in processu tuo. Quare timeoCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: moneobv ne tibi deterius contingat, caveas ne deludas Ecclesiam ».
Exadverso frater Petrus PascuaPersona: bw procurator fidei ibidem presens et eo procuratorio nomine dixit atque proposuit quod, actentis variacionibus ex processu dicti GuillelmiPersona: inculpati colligibilibus, ut bx veritas extorqui posset ex ore suo : ipse venebatSic inquivendusSic per torturamTermine: , petens super hoc interloqui.
Et tunc memoratus dominus, prefato GuillelmoPersona: instante et petente, prefixit terminum pro quarta dilacione ex superhabendis infra diem sabbati proxime futuramData: sabato, 10.10.1461 infra quem ipse GuillelmusPersona: deberet se advisare et crimen suum veridice et integre confiteri, presentibus ibidem magistro Girardo de PlacitoPersona: , nobili Petro MaiorisPersona: , Ludovico DauxPersona: , Johanne CarmentrantPersona: et Stephano MistralisPersona: clericis necnon Glaudio BuritazPersona: by–notario LausannensiLettura incerta–by7, testibus ad premissa vocatis et rogatis.

12 octobre 1461

Anno quo supra, die vero lune duodecima mensis predictiData di origine: 12.10.1461, constituto in loco quo supra coram religioso viro fratre VictorePersona: ...Lacuna nell'originale (1 parola)bz vicesgerente prenominati domini inquisitoris atque magistro Girardo de PlacitoPersona: subscripto procuratore [p. 145]Interruzione di paginaper venerabilem virum dominum Petrum CreschomPersona: prelibati reverendi in ChristoPersona: patris domini nostri LausannensisOrganizzazione: episcopi Guillelmo GirodiPersona: inculpato prenominato, prefatus frater VictorPersona: nomine ac pro parte officii inquisicionis et auctoritate appostolica sibi in hac parte commissa ac eciam pro parte prelibati reverendi patris domini nostri LausannensisOrganizzazione: episcopi monuit iterum ac pro dilacione qua decet prefatum GuillelmumPersona: in forma Ecclesie, offerendo sibi misericordiam Ecclesie, quatenus crimen heresis de quo – ut superius fit mencio – inculpatus extitit integre et veridice confiteretur previis quamplurimis caritativis sive salutis advisamentiis.
Quiquidem GuillelmusPersona: statim et illico sibi respondit et dixit se jam fecisse processum suum quodque nesciret facere alium et quod per eum deposita in vim sui prestiti juramenti essent vera, salvo quod die jovis preteritcaa animo turbato dixit aliqua que revocare intendit, videlicet quod accusavit dominum Petrum GreniePersona: sine causa cb, quare eum deculpavit.
Interrogatus quare eum inculpavisset, dixit quod hoc fecit ideo, quod dictus dominus PetrusPersona: ipsum GuillelmumPersona: inquisitum semel fecit excomunicari bina sentencia, sunt modo circa quatuor anniData: 1457.
Item quod recordatur dixisse quod, postquam ipse cum comitiva8 sua interfecerant liberum Johannis BonatPersona: , quod statim eum secum desportaverant, quod non est verum, quia eum dimiserunt, sed postea detumulaverunt et asportaverunt, salvo capite et manu dextera que dimiserunt, quia non habebant cutellum ad scindendum caput, sed tordendo fregerunt in tantum, quod pars brachii dextera remanxit cum capite.
Item dixit quod male dixit quando dixit quod ipse dimictebat quando ibat ad sectam unum tronchum nemoris cum uxore sua, quia non est verum, nam semper ivit ad sectam quando uxor sua existimabat eum esse in campis vel in taberna.
Dixit eciam quod non est verum quod dictus Petrus GreniePersona: [p. 146]Interruzione di paginacc–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–cc eum posuerit et induxerit ad huiusmodi sectam, sed Uldricus PictetPersona: , ly JacolitazPersona: et Perrissona MoctetazPersona: , prout in principio sui processus deposuit, sed dixerat animo turbato.
Item dixit quod per conscienciam Disegno a penna e inchiostroAggiunta sul margine sinistrocd suam numquam fuit presens in conficiendo grandines, nec eciam portando.
Item dixit et deposuit quod die festi Nativitatis beati Johannis baptistePersona: Data: 24.6.1461 ipse cum ce cf–ComplexSottolineatoMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–cf Girardo BastardPersona: de ChiryeLuogo: et Jaqueto CumynPersona: complicibus suis, redeundo de RotondomonteLuogo: , interfecerunt duas vachas – mediantibus suis unguentis – Johanni BerthoPersona: de ChiryeLuogo: quas invenerunt ante domum suam subtus loz Nevauz douz TeitLuogo: Cambio di lingua: francese9 que fuerunt statim mortue, ipsis tactis dicto unguento, et portabat pissidem Jaquetus CumynPersona: de qua fuerunt interfecte.
Item dixit et recognovit quod dyabolus in specie unius monachiTermine: nigri celebrat missam in secta usque ad Sanctus et ibidem restat, nec procedit ulterius.
Item dixit et recognovit quod, expost quod ipse fecit homagium dyabolo, quibuscumque in contrarium cg–De corpore ChristiMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–cg per eum depositis non obstantibus, ipse numquam expost recepit corpus Christi nisi semel, et eo tunc reservavit et posuit subtus pedem suum et ibidem conculcavit, videlicet anno preterito, dicensCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: dixitch nil aliud velle dicere preterque quod omnia contenta in processu suo primo sunt vera, premissis salvis, salvo quod ci–ComplexMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ci accusavit Johannem MagnynPersona: de VillarLuogo: 10 quem actestatur esse ex complicibus suis quodque ipse GuillelmusPersona: unacum dicto Johanne MagnynPersona: die festi AssumpcionisCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: Asum[cionis]cj beate MarieData: 15.8.1461 interfecerunt duos boves qui erant Guillelmi ForesteirPersona: de BocensLuogo: in uno prato, sito subtus dictam villam, adsistente sibi Jaqueto CumynPersona: qui portabat [p. 147]Interruzione di paginapissidem unguenti ex quo ipsos interfecerunt.
Quibus sic peractis, prefatus frater Petrus PascuaPersona: procurator procuratorio nomine quo supra dixit et peciit prout supra, videlicet actentis variacionibus de quibus supra, veritatem fore extorquendam ab ore dicti GuillelmiPersona: per torturam et ipsum ad hoc condepnari et sibi procuratori adjudicari, prefato GuillelmoPersona: adhuc petente unam dilacionem quam sibi misericorditer concessit memoratus viceinquisitor ad primam juridicam qua ipsum inibi pro tribunali pro huiusmodi causa audienda sedere contigerit perhentorie et precise et una monicioneTermine: pro omnibus, procuratore predicto non consenciente, sed petente super premissis interloqui, presente ibidem fratre ...Lacuna nell'originale (1 parola)ck ordinis fratrum Predicatorum LausannensiumOrganizzazione: , Glaudio de PontPersona: .

13 octobre 1461

Anno quo supra, die vero martis XIIIa dicti mensisData di origine: 13.10.1461, constituto prefato GuillelmoPersona: coram prefato domino viceinquisitore, adsistente inhibiSic magistro Girardo de PlacitoPersona: procuratore subscripto prelibati reverendi in ChristoPersona: patris et domini nostri domini Georgii de SaluciisPersona: miseracione divina LausannensisOrganizzazione: episcopi, prefatus dominus viceinquisitor iterum caritative monuit et requisiit in forma Ecclesie, una monicione pro omnibus, dictum Guillelmum GirodiPersona: inquisitum, quatenus puram et meram sui criminis de quo inculpatur veritatem [vellet confiteri]Omissione, completato per analogiacl.
Quiquidem GuillelmusPersona: dixit et deposuit se non velle aliud deponere quam deposuit, petens sibi et coram relegi totum processum suum.
Exadverso comparuit prefatus cm magister Girardus de PlacitoPersona: procurator fidei ac eciam procuratorio nomine quo supra prefati domini nostri Lausannensis episcopi, petens dictum GuillelmumPersona: sibi adiucariCorretto da: adjudicaricn, torquendiTermine: et tormentis subici, donec veritas ab ore suo [eruatur]Omissione, completato per analogiaco super huiusmodi casum super quo inquietatur ac de quo quamplurimum diffamatusTermine: et inculpatus extitit, dicens ita de jure fieri deberi, et super hoc peciit [p. 148]Interruzione di paginainterloqui.
Ad cuiusquidem procuratoris instanciam, ut prefertur, petente et requirente dicto GuillelmoPersona: ab omni carcere relaxari, statim et incontinenti suam protulit et promulgavit in scriptis interlocutoriam sentenciamTermine: prefatus frater VictorPersona: viceinquisitor prenominatus contra dictum Guillelmum GirodiPersona: inculpatum infrascripti tenoris, annuendo se signo sancte crucis, more boni judicis, habito prius consilio super hoc cum jurisperitis. Tenor dicte sentencie interlocutorie talis est :

[Marginalia sul margine sinistro:] Disegno a penna e inchiostro

ChristiPersona: nomine invocato, et solum Deum pre oculis habentes, per hanc nostram sentenciam interlocutoriam quam de jurisperitorum consilio ferimus in hiis scriptis, quia nobis constat, te Guillelmum GiroPersona: diffamatum et suspectum de crimine heresis atque accusatum, actentis eciam variacionibus in processu tuo descriptis perjurioque quod multiplicatis vicibus incurristi et aliis indiciis contra te laborantibus etcAbbreviazione., decernimus et declaramus te GuillelmumPersona: inquisitum torquendum fore et torture subiciendum, donec et quousque veritas ab ore tuo eruatur, citra membrorum tuorum mutilacionem et sanguinis effusionem de quo expresse protestamur.

Lata et inscriptisCorretto da: in scriptiscp promulgata prefati domini viceinquisitoris interlocutoria sentencia preinserta, prefatus magister GirardusPersona: procurator supranominatus ibidem prius procuratorisque nominibus quibus supra a me notario publico subscripto fieri peciit super premissis instrumentum et instrumenta, presentibus ibidem discretis viris Glaudio BuritazPersona: et Glaudio de PontPersona: notariis, necnon domino HenricoPersona: ...Lacuna nell'originale (1 parola)cq capellanoTermine: reverendi in ChristoPersona: patris domini nostri domini Georgii de SaluciisPersona: miseracione divina LausannensisOrganizzazione: episcopi et comitis, testibus.

[p. 149]Interruzione di pagina

Successive vero ac paulo post, instante prefato magistro Girardo de PlacitoPersona: procuratore fidei subscripto procuratorioque nomine quo supra, fuit dictus Guillelmus GiroPersona: ad torturam ductus, ligatus, tractus et diligenter examinatus, quatenus crimen heresis super quo diffamatus et accusatus – ut premissum est – existit confiteretur integre et veraciter, omni mendacio secluso. Dixit et deposuit ultra premissa per eum confessata et recognita que affermavit in consciencia sua fore vera quod modicum antequam quedam mulier vocata lyCambio di lingua: francese MotetaPersona: fuerit combusta nec capta, ipse GuillelmusPersona: inquisitus cum ipsa MotetazPersona: interfecerunt unam filiam Jaqueti RenaudPersona: de EnensLuogo: quemSic comederunt loco dicto en VaubanLuogo: Cambio di lingua: francese, presentibus et comedentibus cum ipsis cr–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–cr Perroneta GrimalazPersona: , Perrissona MotetazPersona: et quadam alia muliere nuncupata la CreschyCambio di lingua: francesePersona:  ; et in eodem sero interfecerunt unam vacham in angulo stabuli a parte inferiori domus dicti Jaqueti RynardPersona: .
Item dixit et deposuit se singulis annis ex post quod fuit in dicta secta recepisse [corpus Christi]Omissione, completato per analogiacs, duobus annis de presentisLettura incertact, quod semper usus fuit, salvo anno preterito quo reservavit in ore suo, et postquam fuit extra ecclesiam conculcavit subtus pedem suum.
Interrogatus quo modo ibat ad sectam, dixit quod aliquando dyabolus portabat eum, aliquando ibat pedes.
Item cu–Nota contra RoletumPersona: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–cu accusavit Roletum CugnietPersona: de MenieresLuogo: qui multociens fuit cum eo in secta loco dicto en VaubanLuogo: Cambio di lingua: francese.
Item dixit et confessus fuit quod sunt circa novem anni lapsiData: 1442 quod ipse dampnificavit in anchia dextera, gallice despoerazTermine: Cambio di lingua: francese, Johannem RondetPersona: de EnensLuogo: , tangendo de uno unguento suo.
Item dixit se habere tres pissides in quibus servantur unguenta, sibi tradicta per dictum FiguretPersona: magistrum suum, quarum una est ad interficiendum animalia, alia ad interficiendum homines et alia ad volandum ; et dixit quod sunt in ...Lacuna nell'originale (1 parola)cv sue domus in uno scrino subtus unum saliouzTermine: Cambio di lingua: francese11
Interrogatus aliumde multipliciter, [p. 150]Interruzione di paginadixit se aliud nescire quodque si deberet poni in mille peciis, cw–nesciret aliud recognoscereAggiunta sul bordo superiore con un carattere di inserimento–cw ; et sic fuit relapsus a tortura.
Quo relapso, fuit adhuc advisatus cx quod si aliquid dixerit quod non sit verum et si aliquid obmiserit quod dicat in vim prestiti juramenti sui, alioquin se miserabiliter dampnaret inculpando innocentes et occultando nocentes.
Qui respondit se nescire aliud deponere quam eacy que deposuit et recognovit que affermavit fore vera, presentibus quibus supra.

16 octobre 1461

Anno quo supra, die vero veneris festi beati GalliPersona: confessorisData di origine: 16.10.1461, prefatus GuillelmusPersona: advisatus cz–Nota contra RoletumPersona: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–cz per venerabilem et religiosum virum fratrem VictoremPersona: viceinquisitorem supranominatum an vellet aliquid immutare nec addere in processu suo, dixit quod per eum in processu suo deposita que non revocavit sunt vera quodque non vult ulterius quidquam addere neque minuere, salvo quod quodam anno recordatur quod Jaquetus CumynPersona: et Roletus CugnietPersona: in quodam festo Pasche reservaverunt eucaristiam ChristiPersona: quam portaverunt ad eorum sectam et ibidem rustiverunt super prunis, nec potuit comburi, sed remansit incombusta ; dicens omnia contentaCorrezione sovrascritto, da in processu suo fore vera, presentibus prefato domino viceinquisitore, fratre ...Lacuna nell'originale (1 parola)db ordinis fratrum PredicatorumOrganizzazione: , Glaudio de PontPersona: , testibus ad premissa vocatis.

19 octobre 1461

Anno quo supraData di origine: 1.1.1461 – 31.12.1461, constituto coram prefato dc venerabili viro fratre VictorePersona: viceinquisitore prefato GuillelmoPersona: dd, videlicet die lune post [p. 151]Interruzione di paginafestum beati GalliPersona: confessorisData di origine: 19.10.1461, dictus GuillelmusCorretto da: Victorde adhuc multiplicatis verbis interrogavit dictum GuillelmumPersona: an esset alias advisatus, videlicet utrum vellet ulterius mutare nec addere in processu suo, qui respondit quod non.
Interrogatus an vellet concludere in causa, qui respondit atque conclusit in causa quantum in se fuit, petens concludi per prefatum dominum viceinquisitorem cum eo in causa et processu huiusmodi.
Quidem dominus viceinquisitor conclusit cum eo, et sic df assignatus fuit ad diffiniendum, ipso GuillelmoPersona: supplicante prefato domino viceinquisitore, quatenus ipsam diffinitivam intuitu pietatis [et]Omissione, completato per analogiadg casum suum expediat dh–quam tociensLettura incerta–dh fieri poterit, presentibus ibidem fratre ...Lacuna nell'originale (1 parola)di ordinis fratrum Predicatorum LausannensiumOrganizzazione: et me notario subscripto.

[p. 152]Interruzione di pagina

[p. 153]Interruzione di pagina

[p. 154]Interruzione di pagina

[p. 155]Interruzione di pagina

[p. 156]Interruzione di pagina

[p. 157]Interruzione di pagina

[p. 158]Interruzione di pagina

[p. 159]Interruzione di pagina

GirodiPersona: de EnnyeLuogo:

Disegno a penna e inchiostro

Annotatione

  1. Cambio di mano: mano secondaria (B).
  2. Cambio di mano: mano principale (A).
  3. Lacuna nell'originale (7 cm).
  4. Cancellazione biffata: necnon venerabili viro.
  5. Corretto da: religiosorum.
  6. Lacuna nell'originale (1 parola).
  7. Cancellazione biffata: eiusdem.
  8. Corretto da: religiosorum.
  9. Corretto da: de.
  10. Correzione sul margine sinistro, sostituisce: LucensLuogo: .
  11. Cancellazione biffata: domini nostri.
  12. Cancellazione biffata: spe.
  13. Cancellazione biffata: fid[eliter].
  14. Aggiunta al di sopra della riga con un carattere di inserimento.
  15. Omissione, completato per analogia.
  16. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  17. Cancellazione biffata: Jaq.
  18. Corretto da: Guillelme.
  19. Aggiunta al di sopra della riga.
  20. Cancellazione biffata: ita.
  21. Cancellazione biffata: Jacoletaz.
  22. Cancellazione biffata: confessus fuit se tamquam male.
  23. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  24. Aggiunta sul margine sinistro con un carattere di inserimento.
  25. Correzione sul margine sinistro, sostituisce: cui ipse deponens.
  26. Cancellazione biffata: ipse.
  27. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  28. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  29. Aggiunta al di sopra della riga.
  30. Aggiunta al di sopra della riga.
  31. Lacuna nell'originale (1 parola).
  32. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  33. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: ton.
  34. Cancellazione biffata: d.
  35. Cancellazione biffata: sibi sug[gessit].
  36. Cancellazione biffata: dicendo : « Ego v[e]ro ».
  37. Cancellazione biffata: recep.
  38. Correzione sovrascritto, sostituisce: em.
  39. Aggiunta al di sopra della riga con un carattere di inserimento.
  40. Cancellazione biffata: semel.
  41. Cancellazione biffata: non.
  42. Corretto da: defuncto.
  43. Soppressione.
  44. Cancellazione biffata: vicegerens.
  45. Corretto da: procuratore.
  46. Omissione, completato per analogia.
  47. Aggiunta sul margine sinistro.
  48. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: de[posuit].
  49. Correzione sovrascritto, sostituisce: VaubanLuogo: .
  50. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  51. Lacuna nell'originale (1 parola).
  52. Cancellazione biffata: vuz.
  53. Omissione, completato per analogia.
  54. Omissione, completato per analogia.
  55. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  56. Cancellazione biffata: cum.
  57. Correzione sovrascritto, sostituisce: a[gnoscit].
  58. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  59. Aggiunta al di sopra della riga.
  60. Cancellazione biffata: sibi.
  61. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  62. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  63. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  64. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: t[er]be.
  65. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  66. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: Gram.
  67. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  68. Lettura incerta.
  69. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  70. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  71. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: Bugnyon.
  72. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  73. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  74. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: moneo.
  75. Cancellazione biffata: peciit.
  76. Cancellazione biffata: ipse.
  77. Lettura incerta.
  78. Lacuna nell'originale (1 parola).
  79. Cancellazione biffata: er.
  80. Cancellazione biffata: interrog[atus].
  81. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  82. Aggiunta sul margine sinistro.
  83. Cancellazione biffata: Jaqueto ChiriePersona: .
  84. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  85. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  86. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: dixit.
  87. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  88. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: Asum[cionis].
  89. Lacuna nell'originale (1 parola).
  90. Omissione, completato per analogia.
  91. Cancellazione biffata: frater Petrus.
  92. Corretto da: adjudicari.
  93. Omissione, completato per analogia.
  94. Corretto da: in scriptis.
  95. Lacuna nell'originale (1 parola).
  96. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  97. Omissione, completato per analogia.
  98. Lettura incerta.
  99. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  100. Lacuna nell'originale (1 parola).
  101. Aggiunta sul bordo superiore con un carattere di inserimento.
  102. Cancellazione biffata: si.
  103. Cancellazione biffata: m.
  104. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  105. Correzione sovrascritto, .
  106. Lacuna nell'originale (1 parola).
  107. Cancellazione biffata: fratre.
  108. Cancellazione biffata: pref[ato].
  109. Corretto da: Victor.
  110. Cancellazione biffata: ad.
  111. Omissione, completato per analogia.
  112. Lettura incerta.
  113. Lacuna nell'originale (1 parola).
  1. HenniezLuogo: faisait partie de la châtellenie épiscopale de LucensLuogo: .
  2. LucensLuogo: est une ancienne propriété des évêques de LausanneOrganizzazione: . Le château et le territoire étaient administrés au nom de l’évêque par un châtelain et un major (Mottaz 1982, II, p. 159–160 et Berger 1963, p. 40).
  3. Lieu-dit dans les alentours d’HenniezLuogo:  ; peut-être BurnandLuogo: , à 1 km et demi au sud-est du village, près du bois des RâpesLuogo: . Jean MoctetPersona: , époux de PerrissonePersona: , reconnaît en 1456Data: 1456 tenir de l’évêque Georges de SalucesPersona: plusieurs petites parcelles de terre à HenniezLuogo: , dont l’une à côté de la forêt en Vaul BernardLuogo: . Parmi les détenteurs de terres voisines, on découvre l’accusé Guillaume GirodPersona: .
  4. L’enseignement portant sur les excommunications avait atteint une grande complexité, en différenciant notamment les différents degrés d’excommunication (LexMA, IV, col. 170).
  5. Il s’agit soit de Vuisternens-en-OgozLuogo: , soit de Vuisternens-devant-RomontLuogo: .
  6. La proximité phonétique avec « Vuisternens » suggère un endroit près d’un des deux villages de ce nom. A 8 km au nord-ouest de Vuisternens-devant-RomontLuogo: on trouve un lieu-dit Champ-du-VuazLuogo: dans une région jadis peut-être marécageuse ; « vua » renvoie d’ailleurs à un gué (Aebischer 1976, p. 215).
  7. Peut-être « notariis Lausannensibus ». La distinction entre « clericus » et« notarius » n’est pas d’usage dans nos procès.
  8. « Comitiva » pour « societas ».
  9. Peut-être NeirvauxLuogo:  : côte aujourd’hui boisée à 1 km et demi au nord de CheiryLuogo: .
  10. De très nombreuses localités en Suisse romande s’appellent Villard ou Villars (Jaccard 1978, p. 511). Peut-être Villars-d’AvryLuogo: , hameau d’Avry-devant-PontLuogo: , où des Magnin sont attestés en 1415 (Modestin 1999a, p. 353–354).
  11. Ce mot indique un endroit pour cacher la cassette (« scrinum »).