check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 11-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, von Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega und Martine Ostorero

Zitation: SDS VD D 1 11-1

Lizenz: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Perrissone Gappit, de Vuadens

1465 Januar 11 – Februar 4. Château de Châtel-Saint-Denis

Perrissone Gappit, de Vuadens, enfermée au château de Châtel-Saint-Denis en Fruence, est interrogée le 11 janvier 1464 par le commissaire Claude Burritaz, mandaté par le vicaire général de l’évêque de Lausanne Humbert Megeva, et par le vice-inquisiteur Damien Berruyer (« Berruerii »), pour faire face aux informations collectées dans une enquête préliminaire, instruite ce même jour et contenant les témoignages secrets de deux hommes et une femme de la même paroisse. Suite à des instigations de la part du commissaire, l’inculpée avoue et dénonce sept personnes (3 hommes et 4 femmes). Le 23 janvier, l’inculpée comparait devant le vice-inquisiteur Damien Berruyer, moment où elle se rétracte de sa confession. Lendemain, après la troisième monition, elle confirme partiellement ses aveux. Le 30 janvier, suite à la quatrième monition, le procureur de la foi [Jean Ruffi] demande une sentence interlocutoire de torture, qui sera délivrée par la cour le jour même et exécutée immédiatement ; elle s’achève par la promesse de Perrissone d’avouer. Lendemain, l’inculpée ratifie et complète ses aveux, qui seront à nouveau ratifiés le 1er février. Finalement, le 4 février le procès est clos et la cour condamne Perrissone à la confiscation de ses biens et à la remise au bras séculier pour être punie. Ce même jour, et suite à la lecture publique du sermon et de la sentence dans l’église paroissiale, l’inculpée est remise au bras séculier et exécutée.

Les procès de Pierre dou Chanoz (SDS VD D 1 7-1 : ACV, Ac 29, p. 72–91), de Jeannette Anyo (SDS VD D 1 10-1 : ACV, Ac 29, p. 120–135), de Guillaume Girod (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 136–159) et de Perrissone Gappit (SDS VD D 1 11-1 : ACV, Ac 29, p. 160–195) sont les témoins d’une deuxième vague de répression, qui touche directement les possessions de l’évêque de Lausanne (Henniez, La Roche, Bulle) entre 1458 et 1465. Bien que ce procès concerne une inculpée de l’actuel canton de Fribourg (Vuadens), il a été réuni au registre ACV, Ac 29, qui contient majoritairement des procès relatifs au diocèse de Lausanne et au pays de Vaud. Les éditeurs respectent ainsi l’unité codicologique du registre.

L’ensemble des actes concernant Perrissone Gappit occupe les pages 160, 162 à 178, 180 à 186 et 194 à 195 du registre Ac 29. L’enquête préliminaire a été réunie avec le procès dans un même cahier, plié en deux. Il est probable que le procès ait été consigné à la suite de l’enquête préalable, dans le même fascicule, comme le suggère la couverture frontale de ce dernier : cette couverture porte en effet plusieurs inscriptions, dont l’intitulé de l’enquête préliminaire de la main de Claude Burritaz. Or ce premier intitulé a été biffé et remplacé par un autre, qui renvoie à la fois à l’enquête et au procès. Le deuxième intitulé est d’ailleurs daté du 4 février 1464 – à savoir le jour de la conclusion du cas – et signé de la propre main du vice-inquisiteur Damien Berruerii, qui a mené le procès à terme.

Le folio qui sert de couverture frontale (p. 160–161) est suivi de neuf folios contenant l’enquête préliminaire (p. 162–179), utilisés chacun des deux côtés à l’exception du dernier. Le procès à proprement parler occupe les quatre folios suivants (p. 180–187), utilisés eux aussi au recto et au verso, à l’exception du dernier. Le reste du cahier est formé de trois folios blancs (p. 188–193) et du folio qui sert de couverture dorsale (p. 194–195). La face intérieure de la couverture (p. 194) porte une note concernant les frères Nicod et Jordan Porvyam ; sur le dos du cahier a été préservée une liste de noms que nous avons cru pouvoir rattacher à une enquête postérieure. Le papier des folios sur lesquels le procès est conservé ainsi que celui de deux folios blancs qui suivent (p. 180–191) est d’une moindre qualité que le reste du cahier : il est à la fois moins épais, d’une couleur plus foncée et plus taché.

Les actes contiennent trois écritures différentes : l’enquête préliminaire a été mise sur papier par Claude Burritaz, tandis que le procès a été consigné par le notaire de Châtel Jean Colomb et par Jean Brunet, lesquels signent le procès-verbal après chaque séance. Le fascicule contient une seule annotation marginale.

Editionstext

JhesusPerson: MariaIn der Vorlage: MaPerson:

Informaciones et processus contra PerrissonamPerson: relictam Giraldi GappitPerson: , nunc uxorem Vuillelmi dou MollartPerson: in castro Castri in FruenciaAusstellungsort: 1 anno Domini millesimo CCCCmo LXIIIIto, quarta februariiKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: ja[nuarii]cOriginaldatierung: 4.2.14652.

[Unterschrift:] Damianus BerrueriiIn der Vorlage: BriiPerson:

[Registraturvermerk unterhalb der Zeile von Hand des 20. Jh.:] 1464Datum: 1464

d–MargaretaPerson: uxor Anthonii ThomePerson: Hinzufügung am unteren Rand–d

[S. 161]Seitenumbruch

[S. 162]Seitenumbruch

11 janvier 1465

Anno Domini millesimo quatercentesimo LXIIIIto, die mercurii post festum Epiphanie Domini nostri.Originaldatierung: 11.1.1465

Sequitur informacio secreta de mandato venerabilium et circonspectorum virorum dominorum Humberti MegevaPerson: canoniciBegriff: ecclesie cathedralis Beate Marie Virginis LausannensisOrt: vicariique generalis reverendi in ChristoPerson: patris et domini nostri domini Guillelmi de VaraxPerson: miseracione divina LausannensisOrganisation: episcopiBegriff: et comitisBegriff: et viri religiosi fratris Damiani BerrueriiPerson: ordinis fratrum Predicatorum LausannensiumOrganisation: vicarii parte reverendi domini inquisitorisBegriff: fidei orthodosseBegriff: , sumpta per Glaudium BurritazPerson: notariumBegriff: et burgensemBegriff: LausannensemOrganisation: , in et super facto accusacionis et inquisicionis parte procuratorum phiscalium3 fidei orthodosse contra et adversus PerrisonamPerson: relictam Girardi GappitPerson: de VuadensOrt: parrochie BuliOrt: , nucKorrigiert aus: nunce uxoris Vuillelmi douz MollarPerson: , in castro Castri in FruenciaAusstellungsort: super facto heresis detentam, que subsequitur.

Et primo Jordanus douz MollarPerson: , etatis triginta annorum vel circaAlter: 30 Jahre , nuptus et in grabato4 existens in domo sua paterna appellata ouz CrestOrt: Sprachwechsel: Französisch5 parrochie Castri in FruenciaOrt: , testis primus, juratus super sacro sanctis Dei euvangeliis per ipsum corporaliter tactis, diligenter, singulariter et secrete examinatus super infamiaBegriff: PerrissonePerson: superius nominate eius noverce, in castro prenominato detente.
Quiquidem testis dixit, revelavit et deposuit sub periculo danacionisAuffällige Schreibung anime sue quod credit pocius eius PerrissonamPerson: novercam esse hereticam et de heresi diffamatamBegriff: quam bonam cristianam, causis et racionibus sequentibus :
Primo quia credit et [S. 163]Seitenumbruchtenet ipsam PerrissonamPerson: detentam fuisse causa infirmitatis sue quam tunc paciebatur in grabato. Causam sue ciennieKorrektur überschrieben, ersetzt: pfBegriff: reddens, dixit et deposuit quod sunt circa decem et octo anniZeitspanne: 10 Jahre quod eadem PerrissonaPerson: eius noverca fuit nupta cum Vuillelmo douz MollarPerson: eiusdem testis patre et tunc, factis sponsalibus, antequam eadem PerrissonaPerson: devenisset ad domum paternam, fuit sibi dictum et per plures relatum quod ipsa PerrissonaPerson: erat vehementer de heresi suspecta et diffamata.
Item ulterius dixit et in veritate deposuit quod fuit annus in nuper ultimo festo Nativitatis beati Johannis BaptistePerson: Datum: 24.6.1464 (Kirchenfest), propter aliqua verba inter eundem testem et eandem PerrissonamPerson: inquisitam ipse JordanusPerson: testis eidem PerrissonePerson: inquisite latitavit seu absconditKorrigiert aus: abscunsitg duos drobletosBegriff: 6, communiter appellatos flocarBegriff: Sprachwechsel: Französisch7 de AlamaniaOrt: , quibus latitatis, eadem inquisita furiose et maliciose contra eundem testem fuit irata, adeo et intantum quod eadem inquisita verbis acriorisUnsichere Lesungh sibi testi minata fuit et dixit eidem inquisiteKorrigiert aus: inquisitai quod pretextu dictorum drobletorum sive flocarSprachwechsel: Französisch per ipsum testem sibi inquisite latitatorum, in proximo statim malum eidem testi accideret.
Quiquidem testis statim et illico, die crastina post dictas minas maximasKorrektur überschrieben, ersetzt: umj passus fuit dorolemKorrigiert aus: doloremk et infirmitatem, ita et intantum quod ipse testis remansit in grabato tribus l edomadis in meliori tempore quando idem testis debebat sua prata falcare ; et tunc, existente in grabato ipso teste, ipse testis maximam contra dictam inquisitam habuit [S. 164]Seitenumbruchsuspicionem de heresi, nec poterat pati quod ipsa inquisita eidem testi aliquas pararet epullasAuffällige Schreibung commistibiles, sed fecit venire quandam ipsius testis neptem AnthoniamPerson: uxorem Johannis de RiandoPerson: . Que AnthoniaPerson: preparabat eidem testi et dabat sua comistibilia necessaria.
Videns tunc eadem inquisita eundem testem nolle pati quod eadem inquisita sibi aliqua comistibilia prepararet et, quamvis ipsa inquisita sibi prepararet comistibilia, ipse testis nolebat comedere, sed malebat pocius jeiunare propter suspicionem quam habebat contra ipsam inquisitam, videns m–eadem inquisitaKorrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: eiusdem testi–m quod eorum prata remanebant falcanda et funistandaBegriff: , venit uno mane ad dictum testem, et dixit eadem inquisita eidem testi : « Opera nostra male, fionBegriff: Sprachwechsel: Französisch8. Melius esset tibi et nobis, ut surgeres et ires ad falcandum prata nostra que remanent post vicinos nostros ».
Qui testis respondit eidem inquisite : « Libenter irem, multum michi displicet hic manere, sed quia non possum, opportet quod maneam ».
Quequidem inquisita dixit eidem testi : « Si velles comedere illa que pararem tibi comistibilia et comederes, statim sanares de hac infirmitate ».
Qui testis respondit eidem inquisite : « Si CiremKorrigiert aus: sciremn illa vera esse, libenti animo et proposse conarer illa comedere » ; et statim illa inquisita sibi paravit circa horam meridianam prandium et sibi apportavit ad comedendum [S. 165]Seitenumbruchet presentavit eidem testi in grabato, dicendo eidem : « Filii mi, comede audaterKorrigiert aus: audactero et Deo previo statim sanaberis ».
Qui testis grandi cordis et velociter cum maxima fame comedit et, comestione facta, ipsa inquisita dixit eidem : « Surge et vadas ad negocia nostra ! ».
Qui testis statim paulo post comestionem se levavit, inductoAuffällige Schreibung suis vestibus, et se sensit leviatum valde de infirmitate sua.
Item ulterius dixit illa que secunturAuffällige Schreibung – que precedere debebant predepositis – quod ob anno presenti et die veneris ante festum Nativitatis DominiDatum: Freitag, 21.12.1464 incenaKorrigiert aus: in cenap, quamvis q geninaretKorrigiert aus: geiunaretr dictus testis post plura verba iniuriosa, inter ipsam inquisitam et testem habita, ipsa inquisitaKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: testiss paravit eidem testi quatuor pira cocta ad comedendum. Illaque comedit et statim fuit, prout est de presenti, maxima infirmitate detentus adeo et intantum quod visKorrigiert aus: vixt potest exire lectum.
Interrogatus dictus testis an pretextu comescKorrektur überschrieben, ersetzt: suionis dictorum pirorum credat et teneat infirmitatem quam patitur pactiriKorrigiert aus: patiriv, qui testis respondit suo mediante juramento pretactaAuffällige Schreibung quod sic, quia eadem inquisita sepe et pluries dixerat eidem : « Opportet quod tu vel ego exiamusAuffällige Schreibung domum, et pocius tu quam ego ».
Interrogatus an alia idem testis sciverit et audiverit de ipsa inquisita, qui testis dixit quod sic [S. 166]Seitenumbruchet quod in sua prima infirmitate trium edomadarumZeitspanne: 3 Wochen predesinatarum ipse testis taliter fuit infirmitate detentus et passionatus, quod omnes crines tam secreti quam alii sibi cicideruntAuffällige Schreibung ; et quod ipsa inquisita de heresi est diffamata, sunt circa decem octo anniDatum: 1447 et, ultra dicens, plura alia audivisse de eadem inquisita, tamen de presenti alia noluit nec potuit dicere pretextu sue infirmitatis.
Item interrogatus an deposita per eum dolo malo deposuerit, qui testis suo juramento pretacto dixit quod non, nisi pro pura et mera veritate dicenda, prout credit etcAbkürzung.

Item Vuillelmus douz MollarPerson: , etatis sexaginta annorum vel circaAlter: 60 Jahre , vir dicte PerrissonePerson: inquisite delate, secundus testis, juratus diligenterque singulariter et secrete examinatus, dixit et deposuit :
Primo et ante omnia quod credit eandem PerrissonamPerson: inquisitam pocius esse hereticam quam bonam cristianam, causam sciencie sue reddens, dixit et deposuit quod sunt et fuerunt tres anni vel circa in nuper ultimo preterito festo Nativitatis DominiDatum: 25.12.1462 quod supervenit in domo ipsius testis JohannetaPerson: eiusdem testis filia que serviebat domino prioriBegriff: de Septem SalisOrt: , etatis tresdecim vel quatuordecim annorum,Alter: 13 Jahre [S. 167]Seitenumbruchet – prout moris est agricolis in festivis Natalibus – bibiaBegriff: Sprachwechsel: Französisch fecerunt et, ipsis factis, preciniaveruntBegriff: 9 ; sumpto precinio, eadem JohannetaPerson: voluit recedere, et dictus testis dixit eidem JohannetePerson: filie sue : « Vere opportet quod portes domino priori, magistro tuo, de istis bibiisBegriff: Sprachwechsel: Französisch ».
Qui testis cepit unam particulam de dictis bibiisSprachwechsel: Französisch. Dicta inquisita noverca ipsius JohannetePerson: eidem tanta bibia [non]Auslassung, sinngemäss ergänztw velle dare nec dimictere portare magistro suo, verba sinistra et iniuriosa contra dictum testem eiusdem inquisite virum habuit, et sibi testi eadem inquisita minata fuit intantum quod statim post recessum dicte filie ipse testis loquellam puram perdidit, prout adhuc de presenti caret eadem loquela nec potest loqui nisi cum massimaAuffällige Schreibung extremitate.
Item interrogatus ulterius idem testis an credat et teneat ipsam inquisitam fuisse causaAuffällige Schreibung sue loqueleAuffällige Schreibung perdicionis, quiquidem testis flendo amare dixit quod sic.
Item interrogatus an sciat ipsam PerrissonamPerson: inquisitam de heresi diffamatam et a quo tempore, qui testis suo jam pretacto juramento mediante dixit et deposuit ipsam esse diffamatam et de heresi vehementer suspectam, causantibus infirmitatibus tam sibi testi quam JordanoPerson: eius filio datis, sunt circa quatuor anniDatum: 1461.
Item et an audiverit eandem PerrissonamPerson: [S. 168]Seitenumbruchinquisitam unquam dicentem horandoAuffällige Schreibung fidem suam catholicam, quiquidem testis dixit quod sic, uno semel eandem audiverat ad ipsorum patris et filii interrogacionem et, quamvis poterat dicere, tamen ipsa inquisita dixit taliter qualiter more antiquorum fidem suam catholicam, quod minime poterant intelligere.
Item interrogatus an dolo malo etcAbkürzung., qui testis dixit quod non, nisi pro pura veritate dicenda, prout credit.

Item MermetaPerson: uxor Glaudii AmoudriPerson: de PrayoOrt: parrochie predicte, tercia testis, etatis triginta annorum vel circaAlter: 30 Jahre , jurata diligenterque singulariter et secrete examinata in et super facto heresis et infamie PerrissonePerson: inquisite superius descripte, quequidem testis suo juramento pretacto dixit et deposuit verum esse quod erunt quinque anni in proximo futuro festo PascheBegriff: Datum: 1460 (beweglicher Feiertag), ipsa existente in puerperio, quadam die, circa mediam noctemZeitspanne: nachts supervenit dicta PerrissonaPerson: inquisita, gerente unam lucernam in qua erat quedam parva candela, emictens flamamAuffällige Schreibung seu lumenBegriff: persum aut blovazSprachwechsel: Französisch. Cuiquidem PerrissonePerson: inquisite eadem testis, in puerperio existens, loqui non potuit, pretimore habito, et statim eadem inquisita, videns [S. 169]Seitenumbruchipsam testem turbatam, statim et illico habiitAuffällige Schreibung et recessit deinde hora predicta.
Et die crastina eadem inquisita iterum revenit ad domum ipsius testis et portabat unum capriolum in suis manibus quem tenebat pedibus et venit ad lectum ipsius testis. Qua visa per eandem testem, ipsa testis se signo crucis signavit et credidit pretimore alta voce clamare, tamen non potuit, et statim eademKorrigiert aus: eandemx inquisitaKorrigiert aus: inquisitamy10 z–et credidit caperereKorrigiert aus: capereaa et importare puerum dicte testis, sed non potuit propter obvacionem ipsius testis que dixit eidem inquisite : « Dicmite, quia non est tibi » et statim ipsa abHinzufügung am linken Rand mit Einfügungszeichen–z habiit et recessit.
Videns dicta testis eandem inquisitam mala perpetrare cupiens, dixit eius viro et vicinis suis : « Certe ego nolo plus jacere sola ibidem, nam ista pessima mulier – loquendo de inquisista predicta – hoc sero credidit rappereAuffällige Schreibung de manibus meis puerum meum, et ipsa jam fuit altera nocte, sed non potuit, Deo auxiliante ».
Qui vir et vicine sue die crastina unum lectum fecerunt in cammeraAuffällige Schreibung ipsius testis, et tamen iterum, mala malis cumulando, ipsa PerrissonaPerson: inquisita die tercia immediate sequenti iterum revenit ad domum et cammeram ipsius testis hora quasi medie noctis sine lumine supra lectum ipsius testis, iterum credens capere puerum ipsius testis, sed ipsa testis manibus suis eripuit puerum et dixit eidem inquisite : « Certe pessima mulier, tu non habebis », credens alta voce clamare adeo, ut ille mulieres que jacebant [S. 170]Seitenumbruchin alio lecto prope ipsam testem eandem testem audire possent, sed non potuit clamare, quamvis una ex aliis mulieribus premissa bene percepit, tamen ipsa inquisita statim et illico festinanter recessit, et – prout dixit ipsa testis – eadem inquisita erat decapillata, quia sic eandem vidit per fenestram quando eadem inquisita exivit domum, et – prout credit – sui dicte inquisite pili capitis erant grissi.
Item ulterius dixit quod – sunt circa quinque anniDatum: 1460 – eadem inquisita, ante domum ipsius testis existens, minata fuit acrociterAuffällige Schreibung eidem testi quod malum sibi eveniret, et statim ipsa inquisita posuit manum supra quandam testis filiam, dicendo eidem filie post apposicionem manus : « Sibi est solutum », loquendo de eadem teste eidem filie de suis debitis, et illico eadem filia infirmata fuit adeo et intantum quod se jacuit duobus annis vel circaDatum: 1463 pretextu predicte manus apposicione.
Item ulterius dixit eademKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: p[redicta]ac testis suo pretacto juramento quod per medium ipsius inquisite, prout credit eadem testis, ipsa testis patitur impotenciam medietatis corporis partis dextre, intantum quod paucum se sentit de eadem parte dextrisAuffällige Schreibung ; dicens ulterius quod eadem inquisita a pluribus est diffamata etKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: q[..] etad quod per eam deposita sunt vera, prout credit et supra dixit et deposuit.
[S. 171]Seitenumbruch
Item magis dixit eadem testis quod dictus puer masculus de quo in puerperio jacebat statim post existum puerperii ab humanis decessit. Quem puerum eadem testis credit defuntumAuffällige Schreibung fuisse pro majori parte per medium ipsius PerrissonePerson: inquisite ; dicens alia nescire, nisi prout supra dixit.

11 janvier 1465, plus tard

Die et anno quibus supraOriginaldatierung: 11.1.1465, virtute informacionibusKorrigiert aus: informacionisae supra scripte ac eciam precibus et requisicionibus af religiosi viri fratris Amedei GormiPerson: ordinis sancti AugustiniOrganisation: conventus ThononiensisOrt: GebenensisOrt: diocesis, de jussu prelibati domini vicarii inquisitoris11 in huiusmodi processu, presentibus Nicolleti BellossatPerson: mistralisBegriff: dicti loci CastriOrt: , Nicodi de Media Villa alias PerrodPerson: et Jaqueti MorlunPerson: , Glaudius BurritazPerson: commissariusBegriff: predictus ad castrum Castri de FruenciaOrt: in quo dicta PerrissonaPerson: inquisita detinebatur se transportavit12.
In stufa ipsius castri in qua dicta inquisita erat, quoquidem GlaudioPerson: ibidem existente, quibus supra nominatis testibus, in presencia Glaudii GanyonPerson: clericiBegriff: LausannensisOrt: , prefatus GlaudiusPerson: commissarius protestatus fuit quod per aliqua que ibidem ageret non intendebat ipsam PerrissonamPerson: inquisitam retinere sub manibus prefatorum dominorum [S. 172]Seitenumbruchvicariorum, donec visis processu et informacione presentibus per ipsos venerabiles dominos vicarios13 et quod processerit de ipsorum voluntatibus.
Qua protestacione facta, eandem inquisitam coram se adduci fecit, qua ibidem presente, presentibus quibus supra, testes predictiAuffällige Schreibung ibidem presentes petit jurare idem commissarius super sanctis Dei euvangeliis more solito quicquam de ibidem actibusAuffällige Schreibung, factis et fiendis atque verbis audiendis [non]Auslassung, sinngemäss ergänztag revelare etcAbkürzung. ; eciam, prestito juramento per inquisitam de veritate agnoscenda, fuit eadem inquisita interrogata qua causa ibidem detinebatur, que inquisita prima facie respondit se nescire. Tamen post plura alia verba eadem PerrissonaPerson: inquisita dixit et sponte recognovit quod ipsa erat ibidem detenta per medium Glaudii AmoudriPerson: .
Interrogata qualiter, dixit et ah confessa fuit quod tamHinzufügung oberhalb der Zeileai predictus GlaudiusPerson: quam MermetaPerson: eius uxor, sunt circa quatuor anniDatum: 1461, eandem apud vicinos et parrochianos eandem inquisitam diffamaverunt aj.
Interrogata super quo ipsam inquisitam diffamaverant et quare, que inquisita respondit quod sunt circa quatuor anni circa festum PascheBegriff: Datum: 1461 (beweglicher Feiertag), MermetaPerson: uxor GlaudiiPerson: predicti erat in puerperio de uno filio, et ipsa inquisita intravit domum et ivit ad dictam MermetamPerson: die dominicaZeitspanne: Sonntag de suis comparaliesBegriff: Sprachwechsel: Französisch cum aliis mulieribus [S. 173]Seitenumbruchad eam estimandam, et – prout dixit eadem inquisita – ipsi GlaudiusPerson: et MermetaPerson: voluerunt dicere quod ipsa PerrissonaPerson: inquisita fuerat causa mortis pueri ipsorum de quo ipsa MermetaPerson: tunc jacuerat.
Interrogata an ipsa inquisita alicaAuffällige Schreibung alia vice fuisset ad domum ipsorum coniugum, que respondit : « Certe quod non ». Tamen paulo post confessa fuit ipsa inquisita quod fuerat ad domum ipsorum coniugum bina vice et de nocteZeitspanne: nachts pro bono certe ad bonum faciendum et eandem MermetamPerson: visitandum.
Interrogata an de die vel de nocte, que inquisita visiKorrigiert aus: vixak voluit dicere, tamen dixit et confessa fuit quod fuerat de nocte, circa mediam noctemZeitspanne: nachts, sed nichil stetit, ymo statim recessit.
Interrogata an portaret lumen ita vel ne seu aliquid aliud, que respondit quod non.
Item ulterius interrogata eadem PerrissonaPerson: inquisita an sciverit aliquam aliam causam propter quam fuerit detenta quam superius descripta, dixit et respondit quod, prout credit, est detenta, casum non specifiando, propter quandam infirmitatem quam patitur Jordanus douz MollarPerson: , filius VuillelmiPerson: eiusdem inquisite viri.
Interrogataal quomodo et qualiter, que PerrissonaPerson: inquisita [respondit]Auslassung, sinngemäss ergänztam quod, prout ipse JordanusPerson: dicit et ad eiusdem inquisite pervenit noticiam, ipse JordanusPerson: infirmitate detentus, quod illam patitur infirmitatem pro et mediantibus tribus piris, per eandem inquisitam sibi [S. 174]SeitenumbruchJordanoPerson: pro eius prandio coctis et paratis die veneris ante festum Nativitatis Domini nostriDatum: Freitag, 21.12.1464, et quod ipsis mediantibus, ipse JordanusPerson: – qui eaandem comedit – dixit infirmitatem quam patitur patteriAuffällige Schreibung propter comestionem ipsorum pirorum, per ipsam inquisitam sibi dactorum.
Item ulterius interrogata eadem PerrissonaPerson: inquisita an habuerit aliqua verba cum ipso JordanoPerson: ante comestionem dictorum pirorum, que inquisita respondit quod non. Tamen ulterius dixit et confessa fuit [fuisse]Auslassung, sinngemäss ergänztao debatum inter ipsam inquisitam et VuillelmumPerson: eiusdem inquisite virum habitum pro bibiisSprachwechsel: Französisch, per VuillelmumPerson: eius virum – ipsa PerrissonaPerson: invittaAuffällige Schreibung – datis JohannetePerson: eiusdem VuillelmiPerson: filie pro portando domino priori de Septem SalisOrt: eiusdem JohannetePerson: magistro.
Item interrogata an aliquod accidens evenerit ipsi VuillelmoPerson: eius viro, que inquisita respondit quod non.
Item ulterius interrogata an prefatus VuillelmusPerson: eius vir ante debatum predictum haberet loquelam apertam, que respondit quod sic.
Item interrogata an paulo post perdiderit loquelam seu [habuit]Auslassung, sinngemäss ergänztap impedimentum loquele quod de presenti patitur ipse VuillelmusPerson: , quequidem PerrissonaPerson: respondit quod ipse VuillelmusPerson: perdidit eam loquelam in QuadragesimaBegriff: tunc novissime preteritaDatum: beweglicher Feiertag14 in quodam campo in quo tunc arabant pro avena seminanda et quod ipse cecidit supra terram quasi mortuus.
Interrogata ulterius an ipsa ciretKorrigiert aus: sciretaq que fuit causa [S. 175]Seitenumbruchquare cecidit et an ipsa fuerit in culpa, que PerrissonaPerson: inquisita respondit quod non.
Item ulterius interrogata an predictus VuillelmusPerson: eius vir loquelam de presenti habeat aptam sine impedimento, que inquisita respondit quod sic.
Item ulterius interrogata an ipsa inquisita fuerit unquam de heresiKorrigiert aus: heresisar crimineBegriff: diffamata, que respondit quod non, nisi a tempore diffamacionis Glaudii AmoudriPerson: et MermetePerson: eius uxoris quos dixit as ipsos coniuges eandem inquisitam diffamasse pro morte pueri, jam superius desinati.
Item interrogata de tempore, que dixit et confessa fuit quod erunt quinque anni in proximo futuro festo PascheBegriff: Datum: 1460.
Quibus premissis per dictum GlaudiumPerson: commissarium et alios testes superius nominatos auditis, fuit eadem PerrissonaPerson: ulterius per prefatum GlaudiumPerson: avisata, ut ipsa PerrissonaPerson: inquisita non incurreret perjurium, quatenus bene advideret an per ipsam superius dicta et confessata essent vera. Quequidem inquisita respondit quod sic.
Quiquidem GlaudiusPerson: eandem PerrissonamPerson: inquisitam replicavit super passibus, predescriptis et per ipsam confessatis, in quibus eadem inquisita perjurium commictebat.
Qua avisata, videns eadem inquisita, actentis per ipsum GlaudiumPerson: sibi replicatis, quod mentita fuerat, dixit eidem GlaudioPerson:  : « Inveniatis praticam et modum per quos possim carceres evadere, et ego vobis puram dicam veritatem ».
Quiquidem [S. 176]SeitenumbruchGlaudiusPerson: dixit eidem inquisite quod sola veritasKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: atasat liberaret eam, et si illam vellet dicere, ipsa veritas esset causa plenarie eandem de carceribus relaxari, dummodo remaneret in proposito vero. Quequidem PerrissonaPerson: respondit quod sic et quod erat contenta revelare sitaKorrigiert aus: scitaau per eam de criminesKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: cre[mine]av prescripto, et statim sponte confessa fuit verum esse ipsam fuisse in sectaBegriff: Korrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: septaaw hereticorum supra Montem de BlonayOrt: 15 de nocte, circa mediam noctemZeitspanne: nachts.
Interrogata qualiter ibat, ipsa inquisita noluit dicere.
Interrogata qualiter videbant in dicto loco et [que]Auslassung, sinngemäss ergänztax fiebant quequidem inquisita confessa fuit quod videbant pro et mediantibus certis parvis candelis, emictentibus lumen seu flamam persam aut blovazSprachwechsel: Französisch, et quod ibidem bonum festum ay et jocundum ducebant.
Interrogata qualiter, quequidem inquisita respondit : « Certe bene, quia ibidem satis comedebamus et bibebamus ».
Interrogata que erant ille carnes quas comedebant, que – quamvis grave dixerit – dixit quod erant carnes puerorumBegriff: .
ItKorrigiert aus: Itemaz interrogata quantis vicibis fuit in septaAuffällige Schreibung, ba quequidem inquisita respondit quod sex vicibus tantum.
Interrogata an esset lungumAuffällige Schreibung tempus quod non fuerat, quequidem inquisita bb dixit et sponte confessa fuit quod sunt sex anniDatum: 1459 quod ipsa non fuit in sectaKorrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: septabc.
Interrogata qui erant presentes, que confessa fuit quod ibidem fuerant Johannes MichiePerson: , [S. 177]SeitenumbruchMermetus BronPerson: , uxorPerson: Uldriodi MayorPerson: , filiaPerson: Perrodi douz PueisPerson: , Allexia de LextraPerson: , Nicolleta BouquetazPerson: et Petrus AmiguetPerson: .
Item interrogata quis primo eandem PerrissonamPerson: inquisitam duxit ad sectamKorrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: septabd, quequidem PerrissonaPerson: inquisita confessa fuit quod Mermetus BronPerson: qui eiusdem inquisite erat amasius.
Item interrogata qualiter fecit eadem quando primo intravit septamAuffällige Schreibung et quis erat magister, quequidem inquisita respondit quod ivit pedesKorrigiert aus: pedibusbe et quod magister sinagogeBegriff: 16 erat homo niger magnus, indutus nigro, nec poratKorrigiert aus: poteratbf eum bene cognoscere.
Interrogata quid ulterius egit quamprimum intravit sectamKorrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: septambg, quequidem PerrissonaPerson: inquisita ulterius nil aliud voluit confiteri, rogando quatenus ipsa ab eisdem carceribus relaxaretur, et ipsa realiter volebat et se offerebat cavere legitime pro expensis per Nicolletum BellossatPerson: , ibidem presentem.
Quiquidem NicolletusPerson: eidem inquisite dixit quod erat contentus cavere de expensis pro eadem, dummodo ipsa vellet puram veritateKorrigiert aus: veritatembh agnoscere.
Quequidem PerrissonaPerson: visKorrigiert aus: vixbi poterat loqui nec aliud post plures interrogaciones factas eidem voluit confiteri, quamvis dulcibus verbis et caritative semper per dictum GlaudiumPerson: fuerit monitaBegriff: , ut suum reatum agnoscere vellet.
Item ulterius confessa fuit quod fuerat in tribus locis in secta, sed illa noluit aut potuit dicere nec indicare.
Quibus premissis sic peractis, prefatus GlaudiusPerson: commissarius nil aliud voluit facere, donec presenti processu et inquisicione [S. 178]Seitenumbruchvisis per prefatos venerabiles et circonspectos viros prefatosKorrigiert aus: bj et habitis consilio et relacione super premissis, quid ulterius sit agendum.
Datum die, loco, annoOriginaldatierung: 11.1.1465 et presentibus quibus supra.

Idem GlaudiusPerson:
[Unterschrift:] Glaudius BurritazPerson: Notarzeichen

[S. 179]Seitenumbruch

[S. 180]Seitenumbruch

23 janvier 1465

bkIhesusPerson: Zentriert

Anno Domini millesimo CCCCmo LXIIIIto, XXIII januariiOriginaldatierung: 23.1.1465, virtute informacionis sumpte in Castello in FruenciaAusstellungsort: contra et adversus PerrissonamPerson: relictam Giraldi GappitPerson: de VaudensOrt: parrochie BuliOrt: nunc uxorem Vuillelmi douc MollartPerson: , in castro Castri bl in FruenciOrt: super facto heresis detentam, comparuit venerabilis religiosus frater Damianus BerrueriiPerson: vicarius domini inquisitoris ; bm–qui quidemKorrigiert aus: quiquidem–bm PerrissonamKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: Peri[ssonam]bnPerson: interrogavit si sciret causam sue detencionis in prefato castro. Que respondit quod sic, videlicet propter malivolenciam, non assignando aliam causam.
Tunc prefatus vicarius monuit eam in forma cum jurando supra sanctis Dei evangeliis, et hoc pro prima monicioneBegriff: , eidem presentando misericordiam EcclesieKorrektur überschrieben, ersetzt: ambo, ut talibus consuetum est presentari, eidem declarando, quomodo tam per ipsam confessatis – ut patet scripto – eciam ex informacionibus sumptis ipsa reputabatur heretica. Que totaliter negavit se esse hereticam, sed dicendo quod semper fuit bona christiana.
Tunc fuit assignata pro secunda monicione eadem dieDatum: 23.1.1465, post prandium, hora terciaZeitspanne: nachmittags17, et hoc pro secunda monicioneBegriff: , presentibus ibidem domino PetroIn der Vorlage: P BertodiPerson: curatoBegriff: dicti loci, Phillippo ColumbiPerson: castellanoBegriff: , Nycodo de Media VillaPerson: , Jaqueto MollonPerson: , Nycoleto BellossatPerson: et Nycodo RossatPerson: , fratre Johanne RuffiPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: .

[Unterschrift:] Johannes ColumbiPerson: Notarzeichen

23 janvier 1465, plus tard

Anno et die quibus supraOriginaldatierung: 23.1.1465, hora terciaZeitspanne: nachmittags comparuit predicta PerrissonaPerson: coram prefato vicario.
Qui dictus vicarius eandem monuit dulcibus verbis pro veritate dicenda, eidem presentando misericordiam Ecclesie. Que ut presens dixit, sed semper asseruit se esse bonam christianam.
Tunc prefatus vicarius declaravit ea que confessa fuerat commissario qui fuerat missus ex parte reverendi domini vicarii domini Lausannensis et vicarii domini inquisitoris. Que PerrissonaPerson: totaliter negavit se dixisse eciamUnsichere Lesungbp cum juramento, quamvis essent ibi testes unacum commissario quando dixit que scripta sunt.
Auditis istis, fuit remissa ad diem crastinamDatum: 24.1.1465, et hoc pro tercia monicioneBegriff: , presentibus ibidem domino PetroIn der Vorlage: P BertodiPerson: curato dicti loci, Phillippo ColumbiPerson: castellano dicti loci18, Nycodo de Media VillaPerson: , Jaqueto MollonPerson: , Nycoleto BellossatPerson: et Nycodo RossatPerson: , fratre Johanne RuffiPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: .

[Unterschrift:] Johannes ColumbiPerson: Notarzeichen

24 janvier 1465

bqAnno quo supra et die XXIIII mensis januariiOriginaldatierung: 24.1.1465 comparuit hora tercia post meridiemZeitspanne: nachmittags virtute assignacionis predicta PerrissonaPerson: coram prefato vicario, et hoc pro tercia monicione et post multa verba, per prefatum vicarium sibi dicta, eidem presentando misericordiam Ecclesie etcAbkürzung., prostrata in terram, dixit et promisit dicere puram et meram veritatem.
Et primo dixit quod omnia confessata per ipsam in manibus dicti commissarii, videlicet Glaudii BorritePerson: , illa sunt vera ; et interrogata super dicta per eandem ultra confessata, addidit quod realiter negavit Deum et que Dei sunt verbo, non corde.
Item dixit quod quolibet mense ibat ad sectam duabus vicibus semper jovinis diebus, se excusando numquam comedisse, [S. 181]Seitenumbruchnisi carnes bovinas et porcinas, addendo quod nichil portabat ad dictam sectam.
Item dixit quod quolibet anno br confessa fuit omnia peccata sua, sed non peccatum ydolatrieBegriff: .
Interrogata si quolibet anno receperit corpus ChristiBegriff: , dixit bs–quod sicHinzufügung oberhalb der Zeile–bs et quod ex precepto magistri sui uno anno post recepcionem in die sancto PascheBegriff: Datum: beweglicher Feiertag extraxit ab ore proprio et proiecit in terram, deinde cooperuit terra cum manu.
Deinde dixit quod sunt circa X aut XII anniZeitspanne: 12 Jahre, quod primo fuit introducta in ista secta per Mermetum BronPerson: .
Item ulterius dixit quod dyabolusBegriff: habebat vocem raucam, qui eandem tetigit prima vice qua intravit sectam, qui erat frigidus et in aspectu multum erat difformis.
Qui quidem dyabolus precipiebat qui erant in secta quod multa mala facerent, videlicet quod interficerent pueros et facerent grandines. Tamen, ut dixit, nemini unquam nocuit, prout dixit.
Jovinis diebus semper ibat ad sectam pedesKorrigiert aus: pedibusbt loco superius designato circa mediam noctemZeitspanne: nachts, et stabant per spacium unius hore et, facta commestione, corizabant etcAbkürzung. Tamen dixit quod numquam fregit matrimonium, prout alie persone hic existentes.
Auditis istis, fuit assignata ad primam diem opportunam pro quarta monicioneBegriff: de gracia speciali aut ad audiendum consilium reverendi domini nostri LausannensisOrganisation: et domini inquisitoris, presentibus ibidem Philippo ColumbiPerson: castellano dicti loci, Nycodo de Media VillaPerson: , Jaqueto MollonPerson: , NycoletoAuffällige Schreibung BellossatPerson: , Nycodo RossatPerson: , fratre Johanne RuffiPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: .
Et nota quod de complicibus neminem detegit, nisi illum qui eandem posuit in secta.

[Unterschrift:] Johannes ColumbiPerson: Notarzeichen

30 janvier 1465

Anno Domini millesimo CCCCmo LXIIIIto, penultima januariiOriginaldatierung: 30.1.1465 predicta PerrissonaPerson: superius mencionata fuit per prefatum vicarium superius nominatum monita pro quarta monicione de gracia speciali, eidem presentando misericordiam Ecclesie, ut ad plenum vellet suum reatum confiteri.
Que PerrissonaPerson: dixit quod omnia confessata per ipsam erant vera, addendo quod Mermetus BronPerson: posuit eam in secta et quod pluribus vicibus fuit in secta et plures vidit, tamen neminem cognovit, nisi ipsum Mermetum BronPerson: et duas superius nominatas personas mortuas19.
Et quibus visis informacionibus sumptis contra eandem atque variacionibus, procurator fideiBegriff: peciit ipsam corporaliter inquisiviKorrigiert aus: inquiribu.
Tunc prefatus vicarius, istis auditis atque consultis cum peritis in jure divino, suam protulit sentenciam in hunc modum qui sequitur :
FederzeichnungChristiPerson: nomine invocato a quo omne rectum procedit judicium, non declinantes a dextris neque a sinistris etcAbkürzung.
Post prefatam sentenciam per venerabilem vicarium latam, ducta fuit prefata PerrissonaPerson: ad quandam aulam prefati castri et ad funem ligata et modicum tracta : nichil voluit dicere. Deinde modico intervallo post fuit posita ad cathamBegriff: .
Que stetit per quartam partem horeZeitspanne: 15 Minuten et rogavit prefatum vicarium, ut eandem liberaret, [S. 182]Seitenumbruchet omnia gesta per eandem in facto heresis sibi declararet.
Qui quidem vicarius eandem liberari fecit et reliquit eam in suo libero arbitrio in prefato castro sive carceribus, eam non amplius interrogando, sed eidem dicendo quod se advisaret et in crastina [die]Auslassung, sinngemäss ergänztbv eundem informaret de pura et mera veritate, presentibus ibidem et existentibus domino Petro BerthodiPerson: curato, Philippo ColumbiPerson: castellano, Jaqueto MollonPerson: , Nycoleto BellossatPerson: , Nycodo PerrouPerson: , fratre Johanne RuffiPerson: et me clerico subsignato, meo proprio [signo signato]Auslassung, sinngemäss ergänztbw BrunetiPerson: 20

[Unterschrift:] JohannesIn der Vorlage: Jo BrunetiPerson: Notarzeichen

31 janvier 1465

bxAnno Domini millesimo quatercentesimo sexagesimo quarto et die ultima mensis januariiOriginaldatierung: 31.1.1465 interrogata super premissis et confessatis per eandem hora XI ante meridiemZeitspanne: morgens in presencia testium, videlicet infrascriptorum, dixit ultra confessata. Que post agnegacionem fidei et etcAbkürzung., dixit quod realiter fecit homagiumBegriff: dyabolo qui erat in specie humana prout supra prima fronte, sed dum ipsa PerrissonaPerson: prebuit consensum de ipso, recipiendo in suum magistrum, ipse dyabolus de illa specie hominis illiccoAuffällige Schreibung conversus est in specie unius ursy cui obsculata est in culo.
Item ulterius dixit quod, facto homagio, dedit sibi parvum auricularem manus dextre post mortem in cuius signum vestigia restant, et tetigit eandem ipse dyabolus in illo digito et tangendo credidit sibi amputare ; ex quo tactu a tempore illo magis patitur quam in aliis membris sui corporis.
Item interrogata super illo quesito, videlicet quid faciunt post illam comestionem jovinis diebus in illa congregacione hora et loco superius designatis, dixit quod faciunt sive commictumKorrigiert aus: commictuntby peccatum luxurie unus cum ceteris, et ipsa quatuor vicibus fuit sucuba dyaboli et sucubuit se dyabolo.
Interrogata super isto an differencia esset de homine naturali ad dyabolum in perpetracione illius actus, dicit quod sic et magna, nam semen viri est valde temperatum et dilectabile, illud autem semen quod eadem recipit ab ipso dyabolo erat valde abhominabile et frigidum, nec aliquo modo delectabile.
Interrogata [S. 183]Seitenumbruchquare hoc paciebatur, dicit quod sic oportebat fieri.
Item ulterius dixit se habere velle bonum propositum multa dicendi, sed non poterat propter dyabolum qui eam sic detinebat, presentibus ibidem et existentibus domino Petro BerthodiPerson: curato, Philippo ColumbiPerson: castellano, Jaqueto MollonPerson: , Nycolleto BellossatPerson: , Nicodo PerroPerson: , Nicodo RossetPerson: et fratre Johanne RuffiPerson: et me clerico subsignato, meo proprio signo sinatoKorrigiert aus: signatobz BrunetiPerson: .

[Unterschrift:] JohannesIn der Vorlage: Jo BrunetiPerson: Notarzeichen

1er février 1465

Anno Domini millesimo quatercentesimo sexagesimo quarto, die prima mensis februariiOriginaldatierung: 1.2.1465 coram inferius subscriptis comparuit dicta PerrissonaPerson: coram prefato vicario.
Qui quidem vicarius interrogavit eandem an esset advisata et aliquid de confessatis per eandem vellet dymminuareAuffällige Schreibung aut addere. Que respondit quod non et quod bene erat advisata.
Prefatus autem vicarius dixit sibi si esset in articulo mortis aut ca oporteret eam mori, an diceret ista esse vera in periculum anime sue. Que responditKorrektur überschrieben, ersetzt: iditcb quod in periculum anime sue omnia suprascripta erant vera, addendo quod libenti animo aliqua alia diceret, sed tenta a demoneBegriff: non poterat exprimere.
Et sic auditis, iste procurator fidei peciit ipsam suo processui renunciari et concludi quod que dicta PerrissonaPerson: similiter peciit.
Et sic ad primam diem juridicam fuit assignata ad audiendum jus et determinacionem Ecclesie.
Que [S. 184]Seitenumbruchdies fuit sibi assignata ad quartam huius mensis, presentibus et existentibus ibidem venerabili domino Petro BerthodiPerson: curato dicti loci CastelliOrt: , provido viro Philippo ColumbiPerson: castellano dicti loci, Jaqueto MollonPerson: , Nicolleto BellossatPerson: , Nicodo PerroPerson: , Nicodo RossetPerson: et fratre Johanne RuffiPerson: et me notario subscripto, signo meo proprio signato, die et anno quibus supraOriginaldatierung: 1.2.1465, BrunetiPerson: .

[Unterschrift:] JohannesIn der Vorlage: Jo BrunetiPerson: Notarzeichen

4 février 1465

Anno Domini millesimo quatercentesimo sexagesimo quarto, quarta februariiOriginaldatierung: 4.2.1465 in castro Castelli in FruenciaAusstellungsort: ubi detinebatur predicta PerrissonaPerson: comparuit procurator fidei coram vicariis et domini inquisitoris et dominiKorrigiert aus: cc reverendi domini domini LausannensisOrganisation: , petens concludi et diffiniri in processu dicte PerrissonePerson: summarie et de plano.
Qui prefati vicarii eandem PerrissonamPerson: interrogaverunt si aliqua vellet addere aut diminuere de processu et an dicta per ipsam essent cd vera, que respondit quod sic ; non velle addere nec diminuere, dixit quod non, sed asserendo quod omnia confessata per eandem [essent vera]Auslassung, sinngemäss ergänztce.
Tunc ad instanciam procuratoris fidei fuit assignata ad audiendum jus et determinacionem Ecclesie in parrochiali ecclesia, qua ibi existente coram popolo in pleno sermone, confessa est suum processum esse verum et contenta in eodem.

Sequitur sentencia post sermonem lecta.

[Unterschrift:] JohannesIn der Vorlage: Jo BrunetiPerson: Notarzeichen

[S. 185]Seitenumbruch

In nomine sancte et individue Trinitatis amen.

Quia nos frater Damianus BerrueriiPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: , heretice pravitatis humilis vicarius reverendi patris fratris Victoris MaicenetiPerson: inquisitoris in civilibus21 LausannensiOrt: , GebennensiOrt: , SedunensiOrt: specialiter deputatus, et dominus Petrus BerthodiPerson: curatus Castelli in FruenciaOrt: , parte reverendi domini domini Lausannensis vicarius in hac parte, per inquisicionem solertam in et super facto heresis dampnate per nos factam contra nonnullos notatos et suspectos de ipsa pravitate heretice, presertim per processum per nos contra te PerrissonamPerson: relictam Girardi GappitPerson: invenimus, comperimus et ex ipso tuo processu nobis clarissime constat te dictam PerrissonamPerson: multa nephandissimaBegriff: , destestabilia et auditu terribilissima commisisse in facto dampnatissime heresis contra sacro sanctam fidem catholicam et nostram sanctam matrem Ecclesiam, videlicet Deum omnipotentem, beatam MariamPerson: virginem et totam curiam celestem abnegando, dyabolo humane nature homagium faciendo atque in signum veri homagii ipsum obsculando in posterioribus atque eidem pro tributo partem unguis manus tue ibidem donando atque multa alia detestabilia commictendo que in tuo processu lacius continentur, que eciam ore tuo proprio multiplicatis vicibus cf–recognovisti, licet non sponte nec incontinenti prima facie quo ad omnia, sed perjurium multis vicibusHinzufügung oberhalb der Zeile mit Einfügungszeichen–cf incurrendo ; eapropter nos prefati judices, actentis et ceduleKorrigiert aus: sedulecg consideratis tuis dicte PerrissonePerson: culpis et criminibus nephandissimis que tu commisisti in heresis dampnatisissime [crimine]Auslassung, sinngemäss ergänztch, nolentes quod tu – que nequam es – nequior efficiaris propter tuam impunitatem, adjunctis nobiscum ad hec laudabilius exequenda pluribus notabilibus viris ecclesiaticis et secularibus in jure divino et canonico expertis de quorum consilio et assensu ad nostram sentenciam diffinitivamBegriff: procedimus, prout sequitur :
FederzeichnungChristiPerson: nomine invocato a quo omne rectum procedit judicium, solum Deum pre oculis habentes, non diclinantesAuffällige Schreibung a dextris neque a sinistris [S. 186]Seitenumbruchsed equo liberamine procedentes, ut de vultu Dei nostrum prodeatKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: proprodatci judicium et occuliAuffällige Schreibung nostri videant equitatem, pro tribunali sedentes, per hanc nostram diffinitivam sentenciam – quam cj–in hiis scriptisKorrigiert aus: –cj de jurisperitorum consilio et assensu ferimus in hiis scriptis –pronunciamus, decernimus et declaramus te dictam PerrissonamPerson: fuisse et esse hereticam pertinacem, obstinatam et impenitentem teque tamquam talem utKorrigiert aus: ck lelutKorrigiert aus: velutcl membrum putridum, ne cetera Ecclesie membra deinceps inficere valeas, brachio secularisBegriff: potestatis relinquendam fore ; decernimus prout et relinquimus, rogantes tamen vos curie secularis officiosBegriff: affectione majori qua possumus, prout suadent canonice sanctiones, quatenus citra mortem, sanguinis effusionem et membrorum mutilacionem vestram moderetis sentenciam circaKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: citracm eandem ; declarantes ulterius eadem nostra sentencia diffinitiva omnia et singula bona que tu habes et habuisti a tempore commissi terminisKorrigiert aus: criminiscn, tam dotalia quam alia fore et esse confiscata, illaque confiscamus confiscataque publicamus, dividenda et applicanda secundum canonicas sanctiones ac cammere apostolice constituciones, InnomineKorrigiert aus: in nomineco Patris.

[Unterschrift:] JohannesIn der Vorlage: Jo BrunetiPerson: Notarzeichen

Nota quod omina confessata per ipsam cp–in suo processuHinzufügung oberhalb der Zeile mit Einfügungszeichen–cp ratifficavitAuffällige Schreibung, confirmavit in judicio post judicium, in ultimo suspirio laudabiter suos dies finiendo, ibidem popoloAuffällige Schreibung existente.

[Unterschrift:] JohannesIn der Vorlage: Jo BrunetiPerson: Notarzeichen

[S. 187]Seitenumbruch

[S. 188]Seitenumbruch

[S. 189]Seitenumbruch

[S. 190]Seitenumbruch

[S. 191]Seitenumbruch

[S. 192]Seitenumbruch

[S. 193]Seitenumbruch

[S. 194]Seitenumbruch

Nota mandare pro Nycodo PorvyamPerson: qui est uxoratus in Septem SalesOrt: , frater JordaniPerson: , super deposicione quam frater suus voluit etcAbkürzung.

[S. 195]Seitenumbruch

Nyco CholletPerson:
uxor Nycodi PerrouPerson: 22
uxor PetelPerson: Unsichere Lesungcq23
uxor dicti EnchePerson: 24
Martine RopradePerson:
Mermetus PerrolePerson:
MermetaPerson: Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: Pernetecr uxor Jacqueti Pill[…]Unsichere LesungcsPerson: 25

JohannetaPerson: uxor Vuillelmi JanueUnsichere LesungctPerson:

JaquetePerson: uxor Johannis de LestraPerson: 26

Anmerkungen

  1. Streichung durch einfache Durchstreichung: Secuntur nomina illorum etcAbkürzung.
  2. Streichung durch einfache Durchstreichung: Sequitur inquisicio secreta.
  3. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: ja[nuarii].
  4. Hinzufügung am unteren Rand.
  5. Korrigiert aus: nunc.
  6. Korrektur überschrieben, ersetzt: p.
  7. Korrigiert aus: abscunsit.
  8. Unsichere Lesung.
  9. Korrigiert aus: inquisita.
  10. Korrektur überschrieben, ersetzt: um.
  11. Korrigiert aus: dolorem.
  12. Streichung durch einfache Durchstreichung: die[bus].
  13. Korrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: eiusdem testi.
  14. Korrigiert aus: scirem.
  15. Korrigiert aus: audacter.
  16. Korrigiert aus: in cena.
  17. Streichung durch einfache Durchstreichung: in.
  18. Korrigiert aus: geiunaret.
  19. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: testis.
  20. Korrigiert aus: vix.
  21. Korrektur überschrieben, ersetzt: s.
  22. Korrigiert aus: patiri.
  23. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  24. Korrigiert aus: eandem.
  25. Korrigiert aus: inquisitam.
  26. Hinzufügung am linken Rand mit Einfügungszeichen.
  27. Korrigiert aus: capere.
  28. Streichung durch einfache Durchstreichung: recessit.
  29. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: p[redicta].
  30. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: q[..] et.
  31. Korrigiert aus: informacionis.
  32. Streichung durch einfache Durchstreichung: Johannis.
  33. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  34. Streichung durch einfache Durchstreichung: deposuit.
  35. Hinzufügung oberhalb der Zeile.
  36. Streichung durch einfache Durchstreichung: asser[uit].
  37. Korrigiert aus: vix.
  38. Streichung durch einfache Durchstreichung: s.
  39. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  40. Streichung durch einfache Durchstreichung: s.
  41. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  42. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  43. Korrigiert aus: sciret.
  44. Korrigiert aus: heresis.
  45. Streichung durch einfache Durchstreichung: eosdem.
  46. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: atas.
  47. Korrigiert aus: scita.
  48. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: cre[mine].
  49. Korrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: septa.
  50. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  51. Streichung durch einfache Durchstreichung: du[cebant].
  52. Korrigiert aus: Item.
  53. Streichung durch einfache Durchstreichung: que r[espondit].
  54. Streichung durch einfache Durchstreichung: respondit quod.
  55. Korrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: septa.
  56. Korrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: septa.
  57. Korrigiert aus: pedibus.
  58. Korrigiert aus: poterat.
  59. Korrektur oberhalb der Zeile, ersetzt: septam.
  60. Korrigiert aus: veritatem.
  61. Korrigiert aus: vix.
  62. Korrigiert aus: .
  63. Handwechsel: Nachtragshand (B).
  64. Streichung durch einfache Durchstreichung: castri.
  65. Korrigiert aus: quiquidem.
  66. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: Peri[ssonam].
  67. Korrektur überschrieben, ersetzt: am.
  68. Unsichere Lesung.
  69. Handwechsel: Nachtragshand (C).
  70. Streichung durch einfache Durchstreichung: re[cepit].
  71. Hinzufügung oberhalb der Zeile.
  72. Korrigiert aus: pedibus.
  73. Korrigiert aus: inquiri.
  74. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  75. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  76. Handwechsel: Nachtragshand (C).
  77. Korrigiert aus: commictunt.
  78. Korrigiert aus: signato.
  79. Streichung durch einfache Durchstreichung: opor[tet].
  80. Korrektur überschrieben, ersetzt: idit.
  81. Korrigiert aus: .
  82. Streichung durch einfache Durchstreichung: vera.
  83. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  84. Hinzufügung oberhalb der Zeile mit Einfügungszeichen.
  85. Korrigiert aus: sedule.
  86. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  87. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: proprodat.
  88. Korrigiert aus: .
  89. Korrigiert aus: .
  90. Korrigiert aus: velut.
  91. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: citra.
  92. Korrigiert aus: criminis.
  93. Korrigiert aus: in nomine.
  94. Hinzufügung oberhalb der Zeile mit Einfügungszeichen.
  95. Unsichere Lesung.
  96. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: Pernete.
  97. Unsichere Lesung.
  98. Unsichere Lesung.
  1. En 1465Datum: 1465, la seigneurie de Châtel-Saint-DenisOrt: appartient à Louis BonivardPerson: de ChambéryOrt: , qui la vendra l’année suivante à FrançoisPerson: , comte de GruyèreOrt:  ; celui-ci la vendra aussitôt à Bernard de MenthonPerson: . La raison de ces passations successives était l’endettement chronique de la seigneurie (Philipona 1917, p. 302, 320, 346–347).
  2. Comme le diocèse de LausanneOrt: suit le style de l’Annonciation (début de l’année au 25 marsDatum: 25. März), le procès se déroule entre janvier et février 1465Datum: Januar 1465 – Februar 1465 (nouveau style).
  3. La fonction du procureur fiscal consistait « à défendre les intérêts et les droits du prince, en particulier en matière fiscale et patrimoniale », mais il intervenait également dans des procès pénaux (Gallone 1972, p. 129 et Sala-Molins 1973, p. 116).
  4. Jordan dou MolardPerson: semble être malade, comme le montre la suite de sa déposition.
  5. Le CrêtOrt: , hameau à un kilomètre et demi à l’ouest de Châtel-Saint-DenisOrt:  ; une alternative serait CreyOrt: , hameau à un kilomètre au nord-est de ChâtelOrt: . Les frères GuillaumePerson: et Nicod dou MolardPerson: reconnaissent en 1443Datum: 1443 posséder des prés ouz CrestOrt: .
  6. Sens obscur. DobleBegriff: , drobleBegriff:  : nom d’une pièce de monnaie, sorte d’impôt ; dobletBegriff:  : vêtement fourré, sorte de courtepointe qui se met sous les draps.
  7. Sens obscur. Proximité avec « floccare » : floquer. Il pourrait s’agir d’un habit de laine, ce qui s’accorderait avec le sens vestimentaire de dobletBegriff: . Constantin et al. 1902 donne par contre « floqë »: bouquet, touffe de rubans.
  8. Une autre lecture serait « fiou » : fils ?
  9. « Preciniare » introuvable. Probablement « praecinereBegriff:  ».
  10. Le rajout a changé la construction grammaticale : « eandem inquisitam » est devenu le sujet de « capere ».
  11. L’inquisiteur Victor MassenetPerson: .
  12. Le défilé des témoins à charge n’a donc pas eu lieu dans le château-même de Châtel-Saint-DenisOrt: .
  13. L’enquête préliminaire a été mandatée par le chanoine Humbert MegevaPerson: , vicaire de l’évêque, et par le vice-inquisiteur Damien BerruyerPerson: , vicaire de l’inquisiteur Victor MassenetPerson: (Modestin 1999a, p. 162).
  14. En 1465, les six semaines du Carême se sont étendues du mercredi 8 mars (« Caput jejunii ») jusqu’au dimanche 23 avril (« Pascha »)Datum: 8.3.1465 – 23.4.1465. Cette indication diffère considérablement de la date indiquée par la prétendue victime, soit la Nativité du Seigneur trois ans avant le procèsDatum: 25.12.1462.
  15. Peut-être les PléiadesOrt: , à une heure et demie de marche de BlonayOrt: . Cette paroisse apparaît dans le contexte de la première chasse lémanique de 1448Datum: 1448. L’un des accusés était originaire de ce lieu, tandis que deux autres venaient de VeveyOrt: et de CorsierOrt: (Ostorero 1995, p. 39).
  16. Occurence unique dans les procès datés entre 1458 et 1465Datum: 1.1.1458 – 31.12.1465 du terme « synagoga » pour désigner la secte des adorateurs du diable. Ce terme, utilisé au cours de la chasse lémanique de 1448Datum: 1448 (Ostorero 1995, p. 71), a peut-être été introduit dans les actes de l’enquête préliminaire par le commissaire Claude BurritazPerson: , qui avait déjà consigné les procès de 1448Datum: 1448.
  17. Il s’agit de trois heures de l’après-midiZeitspanne: nachmittags, et non pas de l’heure de tierce, qui aurait été vers 9 heures du matinZeitspanne: morgens. Cette indication est corroborée par la comparution du 24 janvierDatum: 24.1.1465 qui commence « hora tercia post meridiem ».
  18. Châtellenie de Châtel-Saint-DenisOrganisation: .
  19. Les actes mentionnent aux pages 176 et 177 les noms de : « Johannes MichiePerson: , Mermetus BronPerson: , uxorPerson: Uldriodi MayorPerson: , filiaPerson: Perrodi douz PueisPerson: , Allexia de LextraPerson: , Nicolleta BouquetazPerson: et Petrus AmiguetPerson:  ». La mention des deux personnes décédées doit renvoyer à l’un de ces noms.
  20. Il semble s’agir d’une forme abrégée du signet « BrutiAbkürzung ». La formule « meo proprio signo signato » est restituée d’après le procès-verbal des 31 janvierDatum: 31.1.1465 et 1er févrierDatum: 1.2.1465, où elle apparaît en entier.
  21. « Civilibus » employé ici comme synonyme de « civitatibus ».
  22. Peut-être JaquemettePerson: , épouse de Nicod de Miéville alias PerrodPerson: .
  23. Cette personne n’a pas pu être identifiée.
  24. Cette personne n’a pas pu être identifiée.
  25. Cette personne n’a pas pu être identifiée.
  26. Tous les noms sont biffés à l’exception de celui de « JohannetaPerson: uxor Vuillelmi JanuePerson:  ».