check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 11-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, da Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega e Martine Ostorero

Citazione: SDS VD D 1 11-1

Licenza: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Perrissone Gappit, de Vuadens

1465 gennaio 11 – febbraio 4. Château de Châtel-Saint-Denis

Perrissone Gappit, de Vuadens, enfermée au château de Châtel-Saint-Denis en Fruence, est interrogée le 11 janvier 1464 par le commissaire Claude Burritaz, mandaté par le vicaire général de l’évêque de Lausanne Humbert Megeva, et par le vice-inquisiteur Damien Berruyer (« Berruerii »), pour faire face aux informations collectées dans une enquête préliminaire, instruite ce même jour et contenant les témoignages secrets de deux hommes et une femme de la même paroisse. Suite à des instigations de la part du commissaire, l’inculpée avoue et dénonce sept personnes (3 hommes et 4 femmes). Le 23 janvier, l’inculpée comparait devant le vice-inquisiteur Damien Berruyer, moment où elle se rétracte de sa confession. Lendemain, après la troisième monition, elle confirme partiellement ses aveux. Le 30 janvier, suite à la quatrième monition, le procureur de la foi [Jean Ruffi] demande une sentence interlocutoire de torture, qui sera délivrée par la cour le jour même et exécutée immédiatement ; elle s’achève par la promesse de Perrissone d’avouer. Lendemain, l’inculpée ratifie et complète ses aveux, qui seront à nouveau ratifiés le 1er février. Finalement, le 4 février le procès est clos et la cour condamne Perrissone à la confiscation de ses biens et à la remise au bras séculier pour être punie. Ce même jour, et suite à la lecture publique du sermon et de la sentence dans l’église paroissiale, l’inculpée est remise au bras séculier et exécutée.

Les procès de Pierre dou Chanoz (SDS VD D 1 7-1 : ACV, Ac 29, p. 72–91), de Jeannette Anyo (SDS VD D 1 10-1 : ACV, Ac 29, p. 120–135), de Guillaume Girod (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 136–159) et de Perrissone Gappit (SDS VD D 1 11-1 : ACV, Ac 29, p. 160–195) sont les témoins d’une deuxième vague de répression, qui touche directement les possessions de l’évêque de Lausanne (Henniez, La Roche, Bulle) entre 1458 et 1465. Bien que ce procès concerne une inculpée de l’actuel canton de Fribourg (Vuadens), il a été réuni au registre ACV, Ac 29, qui contient majoritairement des procès relatifs au diocèse de Lausanne et au pays de Vaud. Les éditeurs respectent ainsi l’unité codicologique du registre.

L’ensemble des actes concernant Perrissone Gappit occupe les pages 160, 162 à 178, 180 à 186 et 194 à 195 du registre Ac 29. L’enquête préliminaire a été réunie avec le procès dans un même cahier, plié en deux. Il est probable que le procès ait été consigné à la suite de l’enquête préalable, dans le même fascicule, comme le suggère la couverture frontale de ce dernier : cette couverture porte en effet plusieurs inscriptions, dont l’intitulé de l’enquête préliminaire de la main de Claude Burritaz. Or ce premier intitulé a été biffé et remplacé par un autre, qui renvoie à la fois à l’enquête et au procès. Le deuxième intitulé est d’ailleurs daté du 4 février 1464 – à savoir le jour de la conclusion du cas – et signé de la propre main du vice-inquisiteur Damien Berruerii, qui a mené le procès à terme.

Le folio qui sert de couverture frontale (p. 160–161) est suivi de neuf folios contenant l’enquête préliminaire (p. 162–179), utilisés chacun des deux côtés à l’exception du dernier. Le procès à proprement parler occupe les quatre folios suivants (p. 180–187), utilisés eux aussi au recto et au verso, à l’exception du dernier. Le reste du cahier est formé de trois folios blancs (p. 188–193) et du folio qui sert de couverture dorsale (p. 194–195). La face intérieure de la couverture (p. 194) porte une note concernant les frères Nicod et Jordan Porvyam ; sur le dos du cahier a été préservée une liste de noms que nous avons cru pouvoir rattacher à une enquête postérieure. Le papier des folios sur lesquels le procès est conservé ainsi que celui de deux folios blancs qui suivent (p. 180–191) est d’une moindre qualité que le reste du cahier : il est à la fois moins épais, d’une couleur plus foncée et plus taché.

Les actes contiennent trois écritures différentes : l’enquête préliminaire a été mise sur papier par Claude Burritaz, tandis que le procès a été consigné par le notaire de Châtel Jean Colomb et par Jean Brunet, lesquels signent le procès-verbal après chaque séance. Le fascicule contient une seule annotation marginale.

Testo editionale

JhesusPersona: MariaNell'originale: MaPersona:

Informaciones et processus contra PerrissonamPersona: relictam Giraldi GappitPersona: , nunc uxorem Vuillelmi dou MollartPersona: in castro Castri in FruenciaLuogo di origine: 1 anno Domini millesimo CCCCmo LXIIIIto, quarta februariiCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: ja[nuarii]cData di origine: 4.2.14652.

[Firma:] Damianus BerrueriiNell'originale: BriiPersona:

[Nota dell'archivio al di sotto della riga da una mano del secolo XX:] 1464Data: 1464

d–MargaretaPersona: uxor Anthonii ThomePersona: Aggiunta a piè di pagina–d

[p. 161]Interruzione di pagina

[p. 162]Interruzione di pagina

11 janvier 1465

Anno Domini millesimo quatercentesimo LXIIIIto, die mercurii post festum Epiphanie Domini nostri.Data di origine: 11.1.1465

Sequitur informacio secreta de mandato venerabilium et circonspectorum virorum dominorum Humberti MegevaPersona: canoniciTermine: ecclesie cathedralis Beate Marie Virginis LausannensisLuogo: vicariique generalis reverendi in ChristoPersona: patris et domini nostri domini Guillelmi de VaraxPersona: miseracione divina LausannensisOrganizzazione: episcopiTermine: et comitisTermine: et viri religiosi fratris Damiani BerrueriiPersona: ordinis fratrum Predicatorum LausannensiumOrganizzazione: vicarii parte reverendi domini inquisitorisTermine: fidei orthodosseTermine: , sumpta per Glaudium BurritazPersona: notariumTermine: et burgensemTermine: LausannensemOrganizzazione: , in et super facto accusacionis et inquisicionis parte procuratorum phiscalium3 fidei orthodosse contra et adversus PerrisonamPersona: relictam Girardi GappitPersona: de VuadensLuogo: parrochie BuliLuogo: , nucCorretto da: nunce uxoris Vuillelmi douz MollarPersona: , in castro Castri in FruenciaLuogo di origine: super facto heresis detentam, que subsequitur.

Et primo Jordanus douz MollarPersona: , etatis triginta annorum vel circaEtà: 30 anni , nuptus et in grabato4 existens in domo sua paterna appellata ouz CrestLuogo: Cambio di lingua: francese5 parrochie Castri in FruenciaLuogo: , testis primus, juratus super sacro sanctis Dei euvangeliis per ipsum corporaliter tactis, diligenter, singulariter et secrete examinatus super infamiaTermine: PerrissonePersona: superius nominate eius noverce, in castro prenominato detente.
Quiquidem testis dixit, revelavit et deposuit sub periculo danacionisSic anime sue quod credit pocius eius PerrissonamPersona: novercam esse hereticam et de heresi diffamatamTermine: quam bonam cristianam, causis et racionibus sequentibus :
Primo quia credit et [p. 163]Interruzione di paginatenet ipsam PerrissonamPersona: detentam fuisse causa infirmitatis sue quam tunc paciebatur in grabato. Causam sue ciennieCorrezione sovrascritto, sostituisce: pfTermine: reddens, dixit et deposuit quod sunt circa decem et octo anniPeriodo: 10 anni quod eadem PerrissonaPersona: eius noverca fuit nupta cum Vuillelmo douz MollarPersona: eiusdem testis patre et tunc, factis sponsalibus, antequam eadem PerrissonaPersona: devenisset ad domum paternam, fuit sibi dictum et per plures relatum quod ipsa PerrissonaPersona: erat vehementer de heresi suspecta et diffamata.
Item ulterius dixit et in veritate deposuit quod fuit annus in nuper ultimo festo Nativitatis beati Johannis BaptistePersona: Data: 24.6.1464 (festività religiose), propter aliqua verba inter eundem testem et eandem PerrissonamPersona: inquisitam ipse JordanusPersona: testis eidem PerrissonePersona: inquisite latitavit seu absconditCorretto da: abscunsitg duos drobletosTermine: 6, communiter appellatos flocarTermine: Cambio di lingua: francese7 de AlamaniaLuogo: , quibus latitatis, eadem inquisita furiose et maliciose contra eundem testem fuit irata, adeo et intantum quod eadem inquisita verbis acriorisLettura incertah sibi testi minata fuit et dixit eidem inquisiteCorretto da: inquisitai quod pretextu dictorum drobletorum sive flocarCambio di lingua: francese per ipsum testem sibi inquisite latitatorum, in proximo statim malum eidem testi accideret.
Quiquidem testis statim et illico, die crastina post dictas minas maximasCorrezione sovrascritto, sostituisce: umj passus fuit dorolemCorretto da: doloremk et infirmitatem, ita et intantum quod ipse testis remansit in grabato tribus l edomadis in meliori tempore quando idem testis debebat sua prata falcare ; et tunc, existente in grabato ipso teste, ipse testis maximam contra dictam inquisitam habuit [p. 164]Interruzione di paginasuspicionem de heresi, nec poterat pati quod ipsa inquisita eidem testi aliquas pararet epullasSic commistibiles, sed fecit venire quandam ipsius testis neptem AnthoniamPersona: uxorem Johannis de RiandoPersona: . Que AnthoniaPersona: preparabat eidem testi et dabat sua comistibilia necessaria.
Videns tunc eadem inquisita eundem testem nolle pati quod eadem inquisita sibi aliqua comistibilia prepararet et, quamvis ipsa inquisita sibi prepararet comistibilia, ipse testis nolebat comedere, sed malebat pocius jeiunare propter suspicionem quam habebat contra ipsam inquisitam, videns m–eadem inquisitaCorrezione al di sopra della riga, sostituisce: eiusdem testi–m quod eorum prata remanebant falcanda et funistandaTermine: , venit uno mane ad dictum testem, et dixit eadem inquisita eidem testi : « Opera nostra male, fionTermine: Cambio di lingua: francese8. Melius esset tibi et nobis, ut surgeres et ires ad falcandum prata nostra que remanent post vicinos nostros ».
Qui testis respondit eidem inquisite : « Libenter irem, multum michi displicet hic manere, sed quia non possum, opportet quod maneam ».
Quequidem inquisita dixit eidem testi : « Si velles comedere illa que pararem tibi comistibilia et comederes, statim sanares de hac infirmitate ».
Qui testis respondit eidem inquisite : « Si CiremCorretto da: sciremn illa vera esse, libenti animo et proposse conarer illa comedere » ; et statim illa inquisita sibi paravit circa horam meridianam prandium et sibi apportavit ad comedendum [p. 165]Interruzione di paginaet presentavit eidem testi in grabato, dicendo eidem : « Filii mi, comede audaterCorretto da: audactero et Deo previo statim sanaberis ».
Qui testis grandi cordis et velociter cum maxima fame comedit et, comestione facta, ipsa inquisita dixit eidem : « Surge et vadas ad negocia nostra ! ».
Qui testis statim paulo post comestionem se levavit, inductoSic suis vestibus, et se sensit leviatum valde de infirmitate sua.
Item ulterius dixit illa que secunturSic – que precedere debebant predepositis – quod ob anno presenti et die veneris ante festum Nativitatis DominiData: venerdì, 21.12.1464 incenaCorretto da: in cenap, quamvis q geninaretCorretto da: geiunaretr dictus testis post plura verba iniuriosa, inter ipsam inquisitam et testem habita, ipsa inquisitaCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: testiss paravit eidem testi quatuor pira cocta ad comedendum. Illaque comedit et statim fuit, prout est de presenti, maxima infirmitate detentus adeo et intantum quod visCorretto da: vixt potest exire lectum.
Interrogatus dictus testis an pretextu comescCorrezione sovrascritto, sostituisce: suionis dictorum pirorum credat et teneat infirmitatem quam patitur pactiriCorretto da: patiriv, qui testis respondit suo mediante juramento pretactaSic quod sic, quia eadem inquisita sepe et pluries dixerat eidem : « Opportet quod tu vel ego exiamusSic domum, et pocius tu quam ego ».
Interrogatus an alia idem testis sciverit et audiverit de ipsa inquisita, qui testis dixit quod sic [p. 166]Interruzione di paginaet quod in sua prima infirmitate trium edomadarumPeriodo: 3 settimane predesinatarum ipse testis taliter fuit infirmitate detentus et passionatus, quod omnes crines tam secreti quam alii sibi cicideruntSic ; et quod ipsa inquisita de heresi est diffamata, sunt circa decem octo anniData: 1447 et, ultra dicens, plura alia audivisse de eadem inquisita, tamen de presenti alia noluit nec potuit dicere pretextu sue infirmitatis.
Item interrogatus an deposita per eum dolo malo deposuerit, qui testis suo juramento pretacto dixit quod non, nisi pro pura et mera veritate dicenda, prout credit etcAbbreviazione.

Item Vuillelmus douz MollarPersona: , etatis sexaginta annorum vel circaEtà: 60 anni , vir dicte PerrissonePersona: inquisite delate, secundus testis, juratus diligenterque singulariter et secrete examinatus, dixit et deposuit :
Primo et ante omnia quod credit eandem PerrissonamPersona: inquisitam pocius esse hereticam quam bonam cristianam, causam sciencie sue reddens, dixit et deposuit quod sunt et fuerunt tres anni vel circa in nuper ultimo preterito festo Nativitatis DominiData: 25.12.1462 quod supervenit in domo ipsius testis JohannetaPersona: eiusdem testis filia que serviebat domino prioriTermine: de Septem SalisLuogo: , etatis tresdecim vel quatuordecim annorum,Età: 13 anni [p. 167]Interruzione di paginaet – prout moris est agricolis in festivis Natalibus – bibiaTermine: Cambio di lingua: francese fecerunt et, ipsis factis, preciniaveruntTermine: 9 ; sumpto precinio, eadem JohannetaPersona: voluit recedere, et dictus testis dixit eidem JohannetePersona: filie sue : « Vere opportet quod portes domino priori, magistro tuo, de istis bibiisTermine: Cambio di lingua: francese ».
Qui testis cepit unam particulam de dictis bibiisCambio di lingua: francese. Dicta inquisita noverca ipsius JohannetePersona: eidem tanta bibia [non]Omissione, completato per analogiaw velle dare nec dimictere portare magistro suo, verba sinistra et iniuriosa contra dictum testem eiusdem inquisite virum habuit, et sibi testi eadem inquisita minata fuit intantum quod statim post recessum dicte filie ipse testis loquellam puram perdidit, prout adhuc de presenti caret eadem loquela nec potest loqui nisi cum massimaSic extremitate.
Item interrogatus ulterius idem testis an credat et teneat ipsam inquisitam fuisse causaSic sue loqueleSic perdicionis, quiquidem testis flendo amare dixit quod sic.
Item interrogatus an sciat ipsam PerrissonamPersona: inquisitam de heresi diffamatam et a quo tempore, qui testis suo jam pretacto juramento mediante dixit et deposuit ipsam esse diffamatam et de heresi vehementer suspectam, causantibus infirmitatibus tam sibi testi quam JordanoPersona: eius filio datis, sunt circa quatuor anniData: 1461.
Item et an audiverit eandem PerrissonamPersona: [p. 168]Interruzione di paginainquisitam unquam dicentem horandoSic fidem suam catholicam, quiquidem testis dixit quod sic, uno semel eandem audiverat ad ipsorum patris et filii interrogacionem et, quamvis poterat dicere, tamen ipsa inquisita dixit taliter qualiter more antiquorum fidem suam catholicam, quod minime poterant intelligere.
Item interrogatus an dolo malo etcAbbreviazione., qui testis dixit quod non, nisi pro pura veritate dicenda, prout credit.

Item MermetaPersona: uxor Glaudii AmoudriPersona: de PrayoLuogo: parrochie predicte, tercia testis, etatis triginta annorum vel circaEtà: 30 anni , jurata diligenterque singulariter et secrete examinata in et super facto heresis et infamie PerrissonePersona: inquisite superius descripte, quequidem testis suo juramento pretacto dixit et deposuit verum esse quod erunt quinque anni in proximo futuro festo PascheTermine: Data: 1460 (festività senza una data fissa), ipsa existente in puerperio, quadam die, circa mediam noctemPeriodo: la notte supervenit dicta PerrissonaPersona: inquisita, gerente unam lucernam in qua erat quedam parva candela, emictens flamamSic seu lumenTermine: persum aut blovazCambio di lingua: francese. Cuiquidem PerrissonePersona: inquisite eadem testis, in puerperio existens, loqui non potuit, pretimore habito, et statim eadem inquisita, videns [p. 169]Interruzione di paginaipsam testem turbatam, statim et illico habiitSic et recessit deinde hora predicta.
Et die crastina eadem inquisita iterum revenit ad domum ipsius testis et portabat unum capriolum in suis manibus quem tenebat pedibus et venit ad lectum ipsius testis. Qua visa per eandem testem, ipsa testis se signo crucis signavit et credidit pretimore alta voce clamare, tamen non potuit, et statim eademCorretto da: eandemx inquisitaCorretto da: inquisitamy10 z–et credidit caperereCorretto da: capereaa et importare puerum dicte testis, sed non potuit propter obvacionem ipsius testis que dixit eidem inquisite : « Dicmite, quia non est tibi » et statim ipsa abAggiunta sul margine sinistro con un carattere di inserimento–z habiit et recessit.
Videns dicta testis eandem inquisitam mala perpetrare cupiens, dixit eius viro et vicinis suis : « Certe ego nolo plus jacere sola ibidem, nam ista pessima mulier – loquendo de inquisista predicta – hoc sero credidit rappereSic de manibus meis puerum meum, et ipsa jam fuit altera nocte, sed non potuit, Deo auxiliante ».
Qui vir et vicine sue die crastina unum lectum fecerunt in cammeraSic ipsius testis, et tamen iterum, mala malis cumulando, ipsa PerrissonaPersona: inquisita die tercia immediate sequenti iterum revenit ad domum et cammeram ipsius testis hora quasi medie noctis sine lumine supra lectum ipsius testis, iterum credens capere puerum ipsius testis, sed ipsa testis manibus suis eripuit puerum et dixit eidem inquisite : « Certe pessima mulier, tu non habebis », credens alta voce clamare adeo, ut ille mulieres que jacebant [p. 170]Interruzione di paginain alio lecto prope ipsam testem eandem testem audire possent, sed non potuit clamare, quamvis una ex aliis mulieribus premissa bene percepit, tamen ipsa inquisita statim et illico festinanter recessit, et – prout dixit ipsa testis – eadem inquisita erat decapillata, quia sic eandem vidit per fenestram quando eadem inquisita exivit domum, et – prout credit – sui dicte inquisite pili capitis erant grissi.
Item ulterius dixit quod – sunt circa quinque anniData: 1460 – eadem inquisita, ante domum ipsius testis existens, minata fuit acrociterSic eidem testi quod malum sibi eveniret, et statim ipsa inquisita posuit manum supra quandam testis filiam, dicendo eidem filie post apposicionem manus : « Sibi est solutum », loquendo de eadem teste eidem filie de suis debitis, et illico eadem filia infirmata fuit adeo et intantum quod se jacuit duobus annis vel circaData: 1463 pretextu predicte manus apposicione.
Item ulterius dixit eademCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: p[redicta]ac testis suo pretacto juramento quod per medium ipsius inquisite, prout credit eadem testis, ipsa testis patitur impotenciam medietatis corporis partis dextre, intantum quod paucum se sentit de eadem parte dextrisSic ; dicens ulterius quod eadem inquisita a pluribus est diffamata etCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: q[..] etad quod per eam deposita sunt vera, prout credit et supra dixit et deposuit.
[p. 171]Interruzione di pagina
Item magis dixit eadem testis quod dictus puer masculus de quo in puerperio jacebat statim post existum puerperii ab humanis decessit. Quem puerum eadem testis credit defuntumSic fuisse pro majori parte per medium ipsius PerrissonePersona: inquisite ; dicens alia nescire, nisi prout supra dixit.

11 janvier 1465, plus tard

Die et anno quibus supraData di origine: 11.1.1465, virtute informacionibusCorretto da: informacionisae supra scripte ac eciam precibus et requisicionibus af religiosi viri fratris Amedei GormiPersona: ordinis sancti AugustiniOrganizzazione: conventus ThononiensisLuogo: GebenensisLuogo: diocesis, de jussu prelibati domini vicarii inquisitoris11 in huiusmodi processu, presentibus Nicolleti BellossatPersona: mistralisTermine: dicti loci CastriLuogo: , Nicodi de Media Villa alias PerrodPersona: et Jaqueti MorlunPersona: , Glaudius BurritazPersona: commissariusTermine: predictus ad castrum Castri de FruenciaLuogo: in quo dicta PerrissonaPersona: inquisita detinebatur se transportavit12.
In stufa ipsius castri in qua dicta inquisita erat, quoquidem GlaudioPersona: ibidem existente, quibus supra nominatis testibus, in presencia Glaudii GanyonPersona: clericiTermine: LausannensisLuogo: , prefatus GlaudiusPersona: commissarius protestatus fuit quod per aliqua que ibidem ageret non intendebat ipsam PerrissonamPersona: inquisitam retinere sub manibus prefatorum dominorum [p. 172]Interruzione di paginavicariorum, donec visis processu et informacione presentibus per ipsos venerabiles dominos vicarios13 et quod processerit de ipsorum voluntatibus.
Qua protestacione facta, eandem inquisitam coram se adduci fecit, qua ibidem presente, presentibus quibus supra, testes predictiSic ibidem presentes petit jurare idem commissarius super sanctis Dei euvangeliis more solito quicquam de ibidem actibusSic, factis et fiendis atque verbis audiendis [non]Omissione, completato per analogiaag revelare etcAbbreviazione. ; eciam, prestito juramento per inquisitam de veritate agnoscenda, fuit eadem inquisita interrogata qua causa ibidem detinebatur, que inquisita prima facie respondit se nescire. Tamen post plura alia verba eadem PerrissonaPersona: inquisita dixit et sponte recognovit quod ipsa erat ibidem detenta per medium Glaudii AmoudriPersona: .
Interrogata qualiter, dixit et ah confessa fuit quod tamAggiunta al di sopra della rigaai predictus GlaudiusPersona: quam MermetaPersona: eius uxor, sunt circa quatuor anniData: 1461, eandem apud vicinos et parrochianos eandem inquisitam diffamaverunt aj.
Interrogata super quo ipsam inquisitam diffamaverant et quare, que inquisita respondit quod sunt circa quatuor anni circa festum PascheTermine: Data: 1461 (festività senza una data fissa), MermetaPersona: uxor GlaudiiPersona: predicti erat in puerperio de uno filio, et ipsa inquisita intravit domum et ivit ad dictam MermetamPersona: die dominicaPeriodo: domenica de suis comparaliesTermine: Cambio di lingua: francese cum aliis mulieribus [p. 173]Interruzione di paginaad eam estimandam, et – prout dixit eadem inquisita – ipsi GlaudiusPersona: et MermetaPersona: voluerunt dicere quod ipsa PerrissonaPersona: inquisita fuerat causa mortis pueri ipsorum de quo ipsa MermetaPersona: tunc jacuerat.
Interrogata an ipsa inquisita alicaSic alia vice fuisset ad domum ipsorum coniugum, que respondit : « Certe quod non ». Tamen paulo post confessa fuit ipsa inquisita quod fuerat ad domum ipsorum coniugum bina vice et de noctePeriodo: la notte pro bono certe ad bonum faciendum et eandem MermetamPersona: visitandum.
Interrogata an de die vel de nocte, que inquisita visiCorretto da: vixak voluit dicere, tamen dixit et confessa fuit quod fuerat de nocte, circa mediam noctemPeriodo: la notte, sed nichil stetit, ymo statim recessit.
Interrogata an portaret lumen ita vel ne seu aliquid aliud, que respondit quod non.
Item ulterius interrogata eadem PerrissonaPersona: inquisita an sciverit aliquam aliam causam propter quam fuerit detenta quam superius descripta, dixit et respondit quod, prout credit, est detenta, casum non specifiando, propter quandam infirmitatem quam patitur Jordanus douz MollarPersona: , filius VuillelmiPersona: eiusdem inquisite viri.
Interrogataal quomodo et qualiter, que PerrissonaPersona: inquisita [respondit]Omissione, completato per analogiaam quod, prout ipse JordanusPersona: dicit et ad eiusdem inquisite pervenit noticiam, ipse JordanusPersona: infirmitate detentus, quod illam patitur infirmitatem pro et mediantibus tribus piris, per eandem inquisitam sibi [p. 174]Interruzione di paginaJordanoPersona: pro eius prandio coctis et paratis die veneris ante festum Nativitatis Domini nostriData: venerdì, 21.12.1464, et quod ipsis mediantibus, ipse JordanusPersona: – qui eaandem comedit – dixit infirmitatem quam patitur patteriSic propter comestionem ipsorum pirorum, per ipsam inquisitam sibi dactorum.
Item ulterius interrogata eadem PerrissonaPersona: inquisita an habuerit aliqua verba cum ipso JordanoPersona: ante comestionem dictorum pirorum, que inquisita respondit quod non. Tamen ulterius dixit et confessa fuit [fuisse]Omissione, completato per analogiaao debatum inter ipsam inquisitam et VuillelmumPersona: eiusdem inquisite virum habitum pro bibiisCambio di lingua: francese, per VuillelmumPersona: eius virum – ipsa PerrissonaPersona: invittaSic – datis JohannetePersona: eiusdem VuillelmiPersona: filie pro portando domino priori de Septem SalisLuogo: eiusdem JohannetePersona: magistro.
Item interrogata an aliquod accidens evenerit ipsi VuillelmoPersona: eius viro, que inquisita respondit quod non.
Item ulterius interrogata an prefatus VuillelmusPersona: eius vir ante debatum predictum haberet loquelam apertam, que respondit quod sic.
Item interrogata an paulo post perdiderit loquelam seu [habuit]Omissione, completato per analogiaap impedimentum loquele quod de presenti patitur ipse VuillelmusPersona: , quequidem PerrissonaPersona: respondit quod ipse VuillelmusPersona: perdidit eam loquelam in QuadragesimaTermine: tunc novissime preteritaData: festività senza una data fissa14 in quodam campo in quo tunc arabant pro avena seminanda et quod ipse cecidit supra terram quasi mortuus.
Interrogata ulterius an ipsa ciretCorretto da: sciretaq que fuit causa [p. 175]Interruzione di paginaquare cecidit et an ipsa fuerit in culpa, que PerrissonaPersona: inquisita respondit quod non.
Item ulterius interrogata an predictus VuillelmusPersona: eius vir loquelam de presenti habeat aptam sine impedimento, que inquisita respondit quod sic.
Item ulterius interrogata an ipsa inquisita fuerit unquam de heresiCorretto da: heresisar crimineTermine: diffamata, que respondit quod non, nisi a tempore diffamacionis Glaudii AmoudriPersona: et MermetePersona: eius uxoris quos dixit as ipsos coniuges eandem inquisitam diffamasse pro morte pueri, jam superius desinati.
Item interrogata de tempore, que dixit et confessa fuit quod erunt quinque anni in proximo futuro festo PascheTermine: Data: 1460.
Quibus premissis per dictum GlaudiumPersona: commissarium et alios testes superius nominatos auditis, fuit eadem PerrissonaPersona: ulterius per prefatum GlaudiumPersona: avisata, ut ipsa PerrissonaPersona: inquisita non incurreret perjurium, quatenus bene advideret an per ipsam superius dicta et confessata essent vera. Quequidem inquisita respondit quod sic.
Quiquidem GlaudiusPersona: eandem PerrissonamPersona: inquisitam replicavit super passibus, predescriptis et per ipsam confessatis, in quibus eadem inquisita perjurium commictebat.
Qua avisata, videns eadem inquisita, actentis per ipsum GlaudiumPersona: sibi replicatis, quod mentita fuerat, dixit eidem GlaudioPersona:  : « Inveniatis praticam et modum per quos possim carceres evadere, et ego vobis puram dicam veritatem ».
Quiquidem [p. 176]Interruzione di paginaGlaudiusPersona: dixit eidem inquisite quod sola veritasCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: atasat liberaret eam, et si illam vellet dicere, ipsa veritas esset causa plenarie eandem de carceribus relaxari, dummodo remaneret in proposito vero. Quequidem PerrissonaPersona: respondit quod sic et quod erat contenta revelare sitaCorretto da: scitaau per eam de criminesCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: cre[mine]av prescripto, et statim sponte confessa fuit verum esse ipsam fuisse in sectaTermine: Correzione al di sopra della riga, sostituisce: septaaw hereticorum supra Montem de BlonayLuogo: 15 de nocte, circa mediam noctemPeriodo: la notte.
Interrogata qualiter ibat, ipsa inquisita noluit dicere.
Interrogata qualiter videbant in dicto loco et [que]Omissione, completato per analogiaax fiebant quequidem inquisita confessa fuit quod videbant pro et mediantibus certis parvis candelis, emictentibus lumen seu flamam persam aut blovazCambio di lingua: francese, et quod ibidem bonum festum ay et jocundum ducebant.
Interrogata qualiter, quequidem inquisita respondit : « Certe bene, quia ibidem satis comedebamus et bibebamus ».
Interrogata que erant ille carnes quas comedebant, que – quamvis grave dixerit – dixit quod erant carnes puerorumTermine: .
ItCorretto da: Itemaz interrogata quantis vicibis fuit in septaSic, ba quequidem inquisita respondit quod sex vicibus tantum.
Interrogata an esset lungumSic tempus quod non fuerat, quequidem inquisita bb dixit et sponte confessa fuit quod sunt sex anniData: 1459 quod ipsa non fuit in sectaCorrezione al di sopra della riga, sostituisce: septabc.
Interrogata qui erant presentes, que confessa fuit quod ibidem fuerant Johannes MichiePersona: , [p. 177]Interruzione di paginaMermetus BronPersona: , uxorPersona: Uldriodi MayorPersona: , filiaPersona: Perrodi douz PueisPersona: , Allexia de LextraPersona: , Nicolleta BouquetazPersona: et Petrus AmiguetPersona: .
Item interrogata quis primo eandem PerrissonamPersona: inquisitam duxit ad sectamCorrezione al di sopra della riga, sostituisce: septabd, quequidem PerrissonaPersona: inquisita confessa fuit quod Mermetus BronPersona: qui eiusdem inquisite erat amasius.
Item interrogata qualiter fecit eadem quando primo intravit septamSic et quis erat magister, quequidem inquisita respondit quod ivit pedesCorretto da: pedibusbe et quod magister sinagogeTermine: 16 erat homo niger magnus, indutus nigro, nec poratCorretto da: poteratbf eum bene cognoscere.
Interrogata quid ulterius egit quamprimum intravit sectamCorrezione al di sopra della riga, sostituisce: septambg, quequidem PerrissonaPersona: inquisita ulterius nil aliud voluit confiteri, rogando quatenus ipsa ab eisdem carceribus relaxaretur, et ipsa realiter volebat et se offerebat cavere legitime pro expensis per Nicolletum BellossatPersona: , ibidem presentem.
Quiquidem NicolletusPersona: eidem inquisite dixit quod erat contentus cavere de expensis pro eadem, dummodo ipsa vellet puram veritateCorretto da: veritatembh agnoscere.
Quequidem PerrissonaPersona: visCorretto da: vixbi poterat loqui nec aliud post plures interrogaciones factas eidem voluit confiteri, quamvis dulcibus verbis et caritative semper per dictum GlaudiumPersona: fuerit monitaTermine: , ut suum reatum agnoscere vellet.
Item ulterius confessa fuit quod fuerat in tribus locis in secta, sed illa noluit aut potuit dicere nec indicare.
Quibus premissis sic peractis, prefatus GlaudiusPersona: commissarius nil aliud voluit facere, donec presenti processu et inquisicione [p. 178]Interruzione di paginavisis per prefatos venerabiles et circonspectos viros prefatosCorretto da: bj et habitis consilio et relacione super premissis, quid ulterius sit agendum.
Datum die, loco, annoData di origine: 11.1.1465 et presentibus quibus supra.

Idem GlaudiusPersona:
[Firma:] Glaudius BurritazPersona: Signum notarile

[p. 179]Interruzione di pagina

[p. 180]Interruzione di pagina

23 janvier 1465

bkIhesusPersona: Centrato

Anno Domini millesimo CCCCmo LXIIIIto, XXIII januariiData di origine: 23.1.1465, virtute informacionis sumpte in Castello in FruenciaLuogo di origine: contra et adversus PerrissonamPersona: relictam Giraldi GappitPersona: de VaudensLuogo: parrochie BuliLuogo: nunc uxorem Vuillelmi douc MollartPersona: , in castro Castri bl in FruenciLuogo: super facto heresis detentam, comparuit venerabilis religiosus frater Damianus BerrueriiPersona: vicarius domini inquisitoris ; bm–qui quidemCorretto da: quiquidem–bm PerrissonamCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: Peri[ssonam]bnPersona: interrogavit si sciret causam sue detencionis in prefato castro. Que respondit quod sic, videlicet propter malivolenciam, non assignando aliam causam.
Tunc prefatus vicarius monuit eam in forma cum jurando supra sanctis Dei evangeliis, et hoc pro prima monicioneTermine: , eidem presentando misericordiam EcclesieCorrezione sovrascritto, sostituisce: ambo, ut talibus consuetum est presentari, eidem declarando, quomodo tam per ipsam confessatis – ut patet scripto – eciam ex informacionibus sumptis ipsa reputabatur heretica. Que totaliter negavit se esse hereticam, sed dicendo quod semper fuit bona christiana.
Tunc fuit assignata pro secunda monicione eadem dieData: 23.1.1465, post prandium, hora terciaPeriodo: il pomeriggio17, et hoc pro secunda monicioneTermine: , presentibus ibidem domino PetroNell'originale: P BertodiPersona: curatoTermine: dicti loci, Phillippo ColumbiPersona: castellanoTermine: , Nycodo de Media VillaPersona: , Jaqueto MollonPersona: , Nycoleto BellossatPersona: et Nycodo RossatPersona: , fratre Johanne RuffiPersona: ordinis PredicatorumOrganizzazione: .

[Firma:] Johannes ColumbiPersona: Signum notarile

23 janvier 1465, plus tard

Anno et die quibus supraData di origine: 23.1.1465, hora terciaPeriodo: il pomeriggio comparuit predicta PerrissonaPersona: coram prefato vicario.
Qui dictus vicarius eandem monuit dulcibus verbis pro veritate dicenda, eidem presentando misericordiam Ecclesie. Que ut presens dixit, sed semper asseruit se esse bonam christianam.
Tunc prefatus vicarius declaravit ea que confessa fuerat commissario qui fuerat missus ex parte reverendi domini vicarii domini Lausannensis et vicarii domini inquisitoris. Que PerrissonaPersona: totaliter negavit se dixisse eciamLettura incertabp cum juramento, quamvis essent ibi testes unacum commissario quando dixit que scripta sunt.
Auditis istis, fuit remissa ad diem crastinamData: 24.1.1465, et hoc pro tercia monicioneTermine: , presentibus ibidem domino PetroNell'originale: P BertodiPersona: curato dicti loci, Phillippo ColumbiPersona: castellano dicti loci18, Nycodo de Media VillaPersona: , Jaqueto MollonPersona: , Nycoleto BellossatPersona: et Nycodo RossatPersona: , fratre Johanne RuffiPersona: ordinis PredicatorumOrganizzazione: .

[Firma:] Johannes ColumbiPersona: Signum notarile

24 janvier 1465

bqAnno quo supra et die XXIIII mensis januariiData di origine: 24.1.1465 comparuit hora tercia post meridiemPeriodo: il pomeriggio virtute assignacionis predicta PerrissonaPersona: coram prefato vicario, et hoc pro tercia monicione et post multa verba, per prefatum vicarium sibi dicta, eidem presentando misericordiam Ecclesie etcAbbreviazione., prostrata in terram, dixit et promisit dicere puram et meram veritatem.
Et primo dixit quod omnia confessata per ipsam in manibus dicti commissarii, videlicet Glaudii BorritePersona: , illa sunt vera ; et interrogata super dicta per eandem ultra confessata, addidit quod realiter negavit Deum et que Dei sunt verbo, non corde.
Item dixit quod quolibet mense ibat ad sectam duabus vicibus semper jovinis diebus, se excusando numquam comedisse, [p. 181]Interruzione di paginanisi carnes bovinas et porcinas, addendo quod nichil portabat ad dictam sectam.
Item dixit quod quolibet anno br confessa fuit omnia peccata sua, sed non peccatum ydolatrieTermine: .
Interrogata si quolibet anno receperit corpus ChristiTermine: , dixit bs–quod sicAggiunta al di sopra della riga–bs et quod ex precepto magistri sui uno anno post recepcionem in die sancto PascheTermine: Data: festività senza una data fissa extraxit ab ore proprio et proiecit in terram, deinde cooperuit terra cum manu.
Deinde dixit quod sunt circa X aut XII anniPeriodo: 12 anni, quod primo fuit introducta in ista secta per Mermetum BronPersona: .
Item ulterius dixit quod dyabolusTermine: habebat vocem raucam, qui eandem tetigit prima vice qua intravit sectam, qui erat frigidus et in aspectu multum erat difformis.
Qui quidem dyabolus precipiebat qui erant in secta quod multa mala facerent, videlicet quod interficerent pueros et facerent grandines. Tamen, ut dixit, nemini unquam nocuit, prout dixit.
Jovinis diebus semper ibat ad sectam pedesCorretto da: pedibusbt loco superius designato circa mediam noctemPeriodo: la notte, et stabant per spacium unius hore et, facta commestione, corizabant etcAbbreviazione. Tamen dixit quod numquam fregit matrimonium, prout alie persone hic existentes.
Auditis istis, fuit assignata ad primam diem opportunam pro quarta monicioneTermine: de gracia speciali aut ad audiendum consilium reverendi domini nostri LausannensisOrganizzazione: et domini inquisitoris, presentibus ibidem Philippo ColumbiPersona: castellano dicti loci, Nycodo de Media VillaPersona: , Jaqueto MollonPersona: , NycoletoSic BellossatPersona: , Nycodo RossatPersona: , fratre Johanne RuffiPersona: ordinis PredicatorumOrganizzazione: .
Et nota quod de complicibus neminem detegit, nisi illum qui eandem posuit in secta.

[Firma:] Johannes ColumbiPersona: Signum notarile

30 janvier 1465

Anno Domini millesimo CCCCmo LXIIIIto, penultima januariiData di origine: 30.1.1465 predicta PerrissonaPersona: superius mencionata fuit per prefatum vicarium superius nominatum monita pro quarta monicione de gracia speciali, eidem presentando misericordiam Ecclesie, ut ad plenum vellet suum reatum confiteri.
Que PerrissonaPersona: dixit quod omnia confessata per ipsam erant vera, addendo quod Mermetus BronPersona: posuit eam in secta et quod pluribus vicibus fuit in secta et plures vidit, tamen neminem cognovit, nisi ipsum Mermetum BronPersona: et duas superius nominatas personas mortuas19.
Et quibus visis informacionibus sumptis contra eandem atque variacionibus, procurator fideiTermine: peciit ipsam corporaliter inquisiviCorretto da: inquiribu.
Tunc prefatus vicarius, istis auditis atque consultis cum peritis in jure divino, suam protulit sentenciam in hunc modum qui sequitur :
Disegno a penna e inchiostroChristiPersona: nomine invocato a quo omne rectum procedit judicium, non declinantes a dextris neque a sinistris etcAbbreviazione.
Post prefatam sentenciam per venerabilem vicarium latam, ducta fuit prefata PerrissonaPersona: ad quandam aulam prefati castri et ad funem ligata et modicum tracta : nichil voluit dicere. Deinde modico intervallo post fuit posita ad cathamTermine: .
Que stetit per quartam partem horePeriodo: 15 minuti et rogavit prefatum vicarium, ut eandem liberaret, [p. 182]Interruzione di paginaet omnia gesta per eandem in facto heresis sibi declararet.
Qui quidem vicarius eandem liberari fecit et reliquit eam in suo libero arbitrio in prefato castro sive carceribus, eam non amplius interrogando, sed eidem dicendo quod se advisaret et in crastina [die]Omissione, completato per analogiabv eundem informaret de pura et mera veritate, presentibus ibidem et existentibus domino Petro BerthodiPersona: curato, Philippo ColumbiPersona: castellano, Jaqueto MollonPersona: , Nycoleto BellossatPersona: , Nycodo PerrouPersona: , fratre Johanne RuffiPersona: et me clerico subsignato, meo proprio [signo signato]Omissione, completato per analogiabw BrunetiPersona: 20

[Firma:] JohannesNell'originale: Jo BrunetiPersona: Signum notarile

31 janvier 1465

bxAnno Domini millesimo quatercentesimo sexagesimo quarto et die ultima mensis januariiData di origine: 31.1.1465 interrogata super premissis et confessatis per eandem hora XI ante meridiemPeriodo: la mattina in presencia testium, videlicet infrascriptorum, dixit ultra confessata. Que post agnegacionem fidei et etcAbbreviazione., dixit quod realiter fecit homagiumTermine: dyabolo qui erat in specie humana prout supra prima fronte, sed dum ipsa PerrissonaPersona: prebuit consensum de ipso, recipiendo in suum magistrum, ipse dyabolus de illa specie hominis illiccoSic conversus est in specie unius ursy cui obsculata est in culo.
Item ulterius dixit quod, facto homagio, dedit sibi parvum auricularem manus dextre post mortem in cuius signum vestigia restant, et tetigit eandem ipse dyabolus in illo digito et tangendo credidit sibi amputare ; ex quo tactu a tempore illo magis patitur quam in aliis membris sui corporis.
Item interrogata super illo quesito, videlicet quid faciunt post illam comestionem jovinis diebus in illa congregacione hora et loco superius designatis, dixit quod faciunt sive commictumCorretto da: commictuntby peccatum luxurie unus cum ceteris, et ipsa quatuor vicibus fuit sucuba dyaboli et sucubuit se dyabolo.
Interrogata super isto an differencia esset de homine naturali ad dyabolum in perpetracione illius actus, dicit quod sic et magna, nam semen viri est valde temperatum et dilectabile, illud autem semen quod eadem recipit ab ipso dyabolo erat valde abhominabile et frigidum, nec aliquo modo delectabile.
Interrogata [p. 183]Interruzione di paginaquare hoc paciebatur, dicit quod sic oportebat fieri.
Item ulterius dixit se habere velle bonum propositum multa dicendi, sed non poterat propter dyabolum qui eam sic detinebat, presentibus ibidem et existentibus domino Petro BerthodiPersona: curato, Philippo ColumbiPersona: castellano, Jaqueto MollonPersona: , Nycolleto BellossatPersona: , Nicodo PerroPersona: , Nicodo RossetPersona: et fratre Johanne RuffiPersona: et me clerico subsignato, meo proprio signo sinatoCorretto da: signatobz BrunetiPersona: .

[Firma:] JohannesNell'originale: Jo BrunetiPersona: Signum notarile

1er février 1465

Anno Domini millesimo quatercentesimo sexagesimo quarto, die prima mensis februariiData di origine: 1.2.1465 coram inferius subscriptis comparuit dicta PerrissonaPersona: coram prefato vicario.
Qui quidem vicarius interrogavit eandem an esset advisata et aliquid de confessatis per eandem vellet dymminuareSic aut addere. Que respondit quod non et quod bene erat advisata.
Prefatus autem vicarius dixit sibi si esset in articulo mortis aut ca oporteret eam mori, an diceret ista esse vera in periculum anime sue. Que responditCorrezione sovrascritto, sostituisce: iditcb quod in periculum anime sue omnia suprascripta erant vera, addendo quod libenti animo aliqua alia diceret, sed tenta a demoneTermine: non poterat exprimere.
Et sic auditis, iste procurator fidei peciit ipsam suo processui renunciari et concludi quod que dicta PerrissonaPersona: similiter peciit.
Et sic ad primam diem juridicam fuit assignata ad audiendum jus et determinacionem Ecclesie.
Que [p. 184]Interruzione di paginadies fuit sibi assignata ad quartam huius mensis, presentibus et existentibus ibidem venerabili domino Petro BerthodiPersona: curato dicti loci CastelliLuogo: , provido viro Philippo ColumbiPersona: castellano dicti loci, Jaqueto MollonPersona: , Nicolleto BellossatPersona: , Nicodo PerroPersona: , Nicodo RossetPersona: et fratre Johanne RuffiPersona: et me notario subscripto, signo meo proprio signato, die et anno quibus supraData di origine: 1.2.1465, BrunetiPersona: .

[Firma:] JohannesNell'originale: Jo BrunetiPersona: Signum notarile

4 février 1465

Anno Domini millesimo quatercentesimo sexagesimo quarto, quarta februariiData di origine: 4.2.1465 in castro Castelli in FruenciaLuogo di origine: ubi detinebatur predicta PerrissonaPersona: comparuit procurator fidei coram vicariis et domini inquisitoris et dominiCorretto da: cc reverendi domini domini LausannensisOrganizzazione: , petens concludi et diffiniri in processu dicte PerrissonePersona: summarie et de plano.
Qui prefati vicarii eandem PerrissonamPersona: interrogaverunt si aliqua vellet addere aut diminuere de processu et an dicta per ipsam essent cd vera, que respondit quod sic ; non velle addere nec diminuere, dixit quod non, sed asserendo quod omnia confessata per eandem [essent vera]Omissione, completato per analogiace.
Tunc ad instanciam procuratoris fidei fuit assignata ad audiendum jus et determinacionem Ecclesie in parrochiali ecclesia, qua ibi existente coram popolo in pleno sermone, confessa est suum processum esse verum et contenta in eodem.

Sequitur sentencia post sermonem lecta.

[Firma:] JohannesNell'originale: Jo BrunetiPersona: Signum notarile

[p. 185]Interruzione di pagina

In nomine sancte et individue Trinitatis amen.

Quia nos frater Damianus BerrueriiPersona: ordinis PredicatorumOrganizzazione: , heretice pravitatis humilis vicarius reverendi patris fratris Victoris MaicenetiPersona: inquisitoris in civilibus21 LausannensiLuogo: , GebennensiLuogo: , SedunensiLuogo: specialiter deputatus, et dominus Petrus BerthodiPersona: curatus Castelli in FruenciaLuogo: , parte reverendi domini domini Lausannensis vicarius in hac parte, per inquisicionem solertam in et super facto heresis dampnate per nos factam contra nonnullos notatos et suspectos de ipsa pravitate heretice, presertim per processum per nos contra te PerrissonamPersona: relictam Girardi GappitPersona: invenimus, comperimus et ex ipso tuo processu nobis clarissime constat te dictam PerrissonamPersona: multa nephandissimaTermine: , destestabilia et auditu terribilissima commisisse in facto dampnatissime heresis contra sacro sanctam fidem catholicam et nostram sanctam matrem Ecclesiam, videlicet Deum omnipotentem, beatam MariamPersona: virginem et totam curiam celestem abnegando, dyabolo humane nature homagium faciendo atque in signum veri homagii ipsum obsculando in posterioribus atque eidem pro tributo partem unguis manus tue ibidem donando atque multa alia detestabilia commictendo que in tuo processu lacius continentur, que eciam ore tuo proprio multiplicatis vicibus cf–recognovisti, licet non sponte nec incontinenti prima facie quo ad omnia, sed perjurium multis vicibusAggiunta al di sopra della riga con un carattere di inserimento–cf incurrendo ; eapropter nos prefati judices, actentis et ceduleCorretto da: sedulecg consideratis tuis dicte PerrissonePersona: culpis et criminibus nephandissimis que tu commisisti in heresis dampnatisissime [crimine]Omissione, completato per analogiach, nolentes quod tu – que nequam es – nequior efficiaris propter tuam impunitatem, adjunctis nobiscum ad hec laudabilius exequenda pluribus notabilibus viris ecclesiaticis et secularibus in jure divino et canonico expertis de quorum consilio et assensu ad nostram sentenciam diffinitivamTermine: procedimus, prout sequitur :
Disegno a penna e inchiostroChristiPersona: nomine invocato a quo omne rectum procedit judicium, solum Deum pre oculis habentes, non diclinantesSic a dextris neque a sinistris [p. 186]Interruzione di paginased equo liberamine procedentes, ut de vultu Dei nostrum prodeatCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: proprodatci judicium et occuliSic nostri videant equitatem, pro tribunali sedentes, per hanc nostram diffinitivam sentenciam – quam cj–in hiis scriptisCorretto da: –cj de jurisperitorum consilio et assensu ferimus in hiis scriptis –pronunciamus, decernimus et declaramus te dictam PerrissonamPersona: fuisse et esse hereticam pertinacem, obstinatam et impenitentem teque tamquam talem utCorretto da: ck lelutCorretto da: velutcl membrum putridum, ne cetera Ecclesie membra deinceps inficere valeas, brachio secularisTermine: potestatis relinquendam fore ; decernimus prout et relinquimus, rogantes tamen vos curie secularis officiosTermine: affectione majori qua possumus, prout suadent canonice sanctiones, quatenus citra mortem, sanguinis effusionem et membrorum mutilacionem vestram moderetis sentenciam circaCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: citracm eandem ; declarantes ulterius eadem nostra sentencia diffinitiva omnia et singula bona que tu habes et habuisti a tempore commissi terminisCorretto da: criminiscn, tam dotalia quam alia fore et esse confiscata, illaque confiscamus confiscataque publicamus, dividenda et applicanda secundum canonicas sanctiones ac cammere apostolice constituciones, InnomineCorretto da: in nomineco Patris.

[Firma:] JohannesNell'originale: Jo BrunetiPersona: Signum notarile

Nota quod omina confessata per ipsam cp–in suo processuAggiunta al di sopra della riga con un carattere di inserimento–cp ratifficavitSic, confirmavit in judicio post judicium, in ultimo suspirio laudabiter suos dies finiendo, ibidem popoloSic existente.

[Firma:] JohannesNell'originale: Jo BrunetiPersona: Signum notarile

[p. 187]Interruzione di pagina

[p. 188]Interruzione di pagina

[p. 189]Interruzione di pagina

[p. 190]Interruzione di pagina

[p. 191]Interruzione di pagina

[p. 192]Interruzione di pagina

[p. 193]Interruzione di pagina

[p. 194]Interruzione di pagina

Nota mandare pro Nycodo PorvyamPersona: qui est uxoratus in Septem SalesLuogo: , frater JordaniPersona: , super deposicione quam frater suus voluit etcAbbreviazione.

[p. 195]Interruzione di pagina

Nyco CholletPersona:
uxor Nycodi PerrouPersona: 22
uxor PetelPersona: Lettura incertacq23
uxor dicti EnchePersona: 24
Martine RopradePersona:
Mermetus PerrolePersona:
MermetaPersona: Correzione all’altezza della riga, sostituisce: Pernetecr uxor Jacqueti Pill[…]Lettura incertacsPersona: 25

JohannetaPersona: uxor Vuillelmi JanueLettura incertactPersona:

JaquetePersona: uxor Johannis de LestraPersona: 26

Annotatione

  1. Cancellazione biffata: Secuntur nomina illorum etcAbbreviazione.
  2. Cancellazione biffata: Sequitur inquisicio secreta.
  3. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: ja[nuarii].
  4. Aggiunta a piè di pagina.
  5. Corretto da: nunc.
  6. Correzione sovrascritto, sostituisce: p.
  7. Corretto da: abscunsit.
  8. Lettura incerta.
  9. Corretto da: inquisita.
  10. Correzione sovrascritto, sostituisce: um.
  11. Corretto da: dolorem.
  12. Cancellazione biffata: die[bus].
  13. Correzione al di sopra della riga, sostituisce: eiusdem testi.
  14. Corretto da: scirem.
  15. Corretto da: audacter.
  16. Corretto da: in cena.
  17. Cancellazione biffata: in.
  18. Corretto da: geiunaret.
  19. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: testis.
  20. Corretto da: vix.
  21. Correzione sovrascritto, sostituisce: s.
  22. Corretto da: patiri.
  23. Omissione, completato per analogia.
  24. Corretto da: eandem.
  25. Corretto da: inquisitam.
  26. Aggiunta sul margine sinistro con un carattere di inserimento.
  27. Corretto da: capere.
  28. Cancellazione biffata: recessit.
  29. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: p[redicta].
  30. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: q[..] et.
  31. Corretto da: informacionis.
  32. Cancellazione biffata: Johannis.
  33. Omissione, completato per analogia.
  34. Cancellazione biffata: deposuit.
  35. Aggiunta al di sopra della riga.
  36. Cancellazione biffata: asser[uit].
  37. Corretto da: vix.
  38. Cancellazione biffata: s.
  39. Omissione, completato per analogia.
  40. Cancellazione biffata: s.
  41. Omissione, completato per analogia.
  42. Omissione, completato per analogia.
  43. Corretto da: sciret.
  44. Corretto da: heresis.
  45. Cancellazione biffata: eosdem.
  46. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: atas.
  47. Corretto da: scita.
  48. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: cre[mine].
  49. Correzione al di sopra della riga, sostituisce: septa.
  50. Omissione, completato per analogia.
  51. Cancellazione biffata: du[cebant].
  52. Corretto da: Item.
  53. Cancellazione biffata: que r[espondit].
  54. Cancellazione biffata: respondit quod.
  55. Correzione al di sopra della riga, sostituisce: septa.
  56. Correzione al di sopra della riga, sostituisce: septa.
  57. Corretto da: pedibus.
  58. Corretto da: poterat.
  59. Correzione al di sopra della riga, sostituisce: septam.
  60. Corretto da: veritatem.
  61. Corretto da: vix.
  62. Corretto da: .
  63. Cambio di mano: mano secondaria (B).
  64. Cancellazione biffata: castri.
  65. Corretto da: quiquidem.
  66. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: Peri[ssonam].
  67. Correzione sovrascritto, sostituisce: am.
  68. Lettura incerta.
  69. Cambio di mano: mano secondaria (C).
  70. Cancellazione biffata: re[cepit].
  71. Aggiunta al di sopra della riga.
  72. Corretto da: pedibus.
  73. Corretto da: inquiri.
  74. Omissione, completato per analogia.
  75. Omissione, completato per analogia.
  76. Cambio di mano: mano secondaria (C).
  77. Corretto da: commictunt.
  78. Corretto da: signato.
  79. Cancellazione biffata: opor[tet].
  80. Correzione sovrascritto, sostituisce: idit.
  81. Corretto da: .
  82. Cancellazione biffata: vera.
  83. Omissione, completato per analogia.
  84. Aggiunta al di sopra della riga con un carattere di inserimento.
  85. Corretto da: sedule.
  86. Omissione, completato per analogia.
  87. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: proprodat.
  88. Corretto da: .
  89. Corretto da: .
  90. Corretto da: velut.
  91. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: citra.
  92. Corretto da: criminis.
  93. Corretto da: in nomine.
  94. Aggiunta al di sopra della riga con un carattere di inserimento.
  95. Lettura incerta.
  96. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: Pernete.
  97. Lettura incerta.
  98. Lettura incerta.
  1. En 1465Data: 1465, la seigneurie de Châtel-Saint-DenisLuogo: appartient à Louis BonivardPersona: de ChambéryLuogo: , qui la vendra l’année suivante à FrançoisPersona: , comte de GruyèreLuogo:  ; celui-ci la vendra aussitôt à Bernard de MenthonPersona: . La raison de ces passations successives était l’endettement chronique de la seigneurie (Philipona 1917, p. 302, 320, 346–347).
  2. Comme le diocèse de LausanneLuogo: suit le style de l’Annonciation (début de l’année au 25 marsData: 25. marzo), le procès se déroule entre janvier et février 1465Data: gennaio 1465 – febbraio 1465 (nouveau style).
  3. La fonction du procureur fiscal consistait « à défendre les intérêts et les droits du prince, en particulier en matière fiscale et patrimoniale », mais il intervenait également dans des procès pénaux (Gallone 1972, p. 129 et Sala-Molins 1973, p. 116).
  4. Jordan dou MolardPersona: semble être malade, comme le montre la suite de sa déposition.
  5. Le CrêtLuogo: , hameau à un kilomètre et demi à l’ouest de Châtel-Saint-DenisLuogo:  ; une alternative serait CreyLuogo: , hameau à un kilomètre au nord-est de ChâtelLuogo: . Les frères GuillaumePersona: et Nicod dou MolardPersona: reconnaissent en 1443Data: 1443 posséder des prés ouz CrestLuogo: .
  6. Sens obscur. DobleTermine: , drobleTermine:  : nom d’une pièce de monnaie, sorte d’impôt ; dobletTermine:  : vêtement fourré, sorte de courtepointe qui se met sous les draps.
  7. Sens obscur. Proximité avec « floccare » : floquer. Il pourrait s’agir d’un habit de laine, ce qui s’accorderait avec le sens vestimentaire de dobletTermine: . Constantin et al. 1902 donne par contre « floqë »: bouquet, touffe de rubans.
  8. Une autre lecture serait « fiou » : fils ?
  9. « Preciniare » introuvable. Probablement « praecinereTermine:  ».
  10. Le rajout a changé la construction grammaticale : « eandem inquisitam » est devenu le sujet de « capere ».
  11. L’inquisiteur Victor MassenetPersona: .
  12. Le défilé des témoins à charge n’a donc pas eu lieu dans le château-même de Châtel-Saint-DenisLuogo: .
  13. L’enquête préliminaire a été mandatée par le chanoine Humbert MegevaPersona: , vicaire de l’évêque, et par le vice-inquisiteur Damien BerruyerPersona: , vicaire de l’inquisiteur Victor MassenetPersona: (Modestin 1999a, p. 162).
  14. En 1465, les six semaines du Carême se sont étendues du mercredi 8 mars (« Caput jejunii ») jusqu’au dimanche 23 avril (« Pascha »)Data: 8.3.1465 – 23.4.1465. Cette indication diffère considérablement de la date indiquée par la prétendue victime, soit la Nativité du Seigneur trois ans avant le procèsData: 25.12.1462.
  15. Peut-être les PléiadesLuogo: , à une heure et demie de marche de BlonayLuogo: . Cette paroisse apparaît dans le contexte de la première chasse lémanique de 1448Data: 1448. L’un des accusés était originaire de ce lieu, tandis que deux autres venaient de VeveyLuogo: et de CorsierLuogo: (Ostorero 1995, p. 39).
  16. Occurence unique dans les procès datés entre 1458 et 1465Data: 1.1.1458 – 31.12.1465 du terme « synagoga » pour désigner la secte des adorateurs du diable. Ce terme, utilisé au cours de la chasse lémanique de 1448Data: 1448 (Ostorero 1995, p. 71), a peut-être été introduit dans les actes de l’enquête préliminaire par le commissaire Claude BurritazPersona: , qui avait déjà consigné les procès de 1448Data: 1448.
  17. Il s’agit de trois heures de l’après-midiPeriodo: il pomeriggio, et non pas de l’heure de tierce, qui aurait été vers 9 heures du matinPeriodo: la mattina. Cette indication est corroborée par la comparution du 24 janvierData: 24.1.1465 qui commence « hora tercia post meridiem ».
  18. Châtellenie de Châtel-Saint-DenisOrganizzazione: .
  19. Les actes mentionnent aux pages 176 et 177 les noms de : « Johannes MichiePersona: , Mermetus BronPersona: , uxorPersona: Uldriodi MayorPersona: , filiaPersona: Perrodi douz PueisPersona: , Allexia de LextraPersona: , Nicolleta BouquetazPersona: et Petrus AmiguetPersona:  ». La mention des deux personnes décédées doit renvoyer à l’un de ces noms.
  20. Il semble s’agir d’une forme abrégée du signet « BrutiAbbreviazione ». La formule « meo proprio signo signato » est restituée d’après le procès-verbal des 31 janvierData: 31.1.1465 et 1er févrierData: 1.2.1465, où elle apparaît en entier.
  21. « Civilibus » employé ici comme synonyme de « civitatibus ».
  22. Peut-être JaquemettePersona: , épouse de Nicod de Miéville alias PerrodPersona: .
  23. Cette personne n’a pas pu être identifiée.
  24. Cette personne n’a pas pu être identifiée.
  25. Cette personne n’a pas pu être identifiée.
  26. Tous les noms sont biffés à l’exception de celui de « JohannetaPersona: uxor Vuillelmi JanuePersona:  ».