check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 14-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, by Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega and Martine Ostorero

Citation: SDS VD D 1 14-1

License: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jaquet de Panissère, de Chardonne

1477 August 26 – September 19. Château d’Ouchy

Jaquet de Panissère alias Magnyn, de Chardonne, comparait le 26 août 1477, devant l’official Baptiste d’Aycard, au château épiscopal d’Ouchy. Le vice-inquisiteur Pierre de Pascua le rejoint le 4 septembre, lors de la deuxième monition, pour instruire avec lui la suite du procès. Au cours des trois premières monitions, l’inculpé reconnait avoir déjà été emprisonné et jugé comme hérétique par le seigneur d’Oron-le-Châtel. Ce dernier, qui l’aurait incité à dénoncer une femme, lui avait imposé une pénitence et l’avait banni de tout le diocèse, après paiement de la caution par les fils de l’inculpé. Le 10 septembre, suite à la quatrième monition, le procureur de la foi Mermet Nycod demande la sentence interlocutoire afin de soumettre Jaquet à la question, laquelle sentence sera rendue par la cour le même jour et exécutée immédiatement par le châtelain d’Ouchy ; soulevé par la corde et interrogé sous torture, il refuse toujours de passer aux aveux. Le lendemain, à l’instigation de l’official, Jaquet avoue et dénonce trois hommes. Le 12 septembre il poursuit ses aveux après avoir été à nouveau torturé et dénonce huit personnes (3 hommes et 5 femmes). Il ratifie et poursuit ses aveux à trois reprises le 13, le 15 et le 16 septembre, date à laquelle il dénonce un dernier complice (au total : 7 hommes et 5 femmes). Jaquet ratifie et complète ses aveux le 17 septembre devant la cour présidée par l’inquisiteur Thomas Gogat, qui demande une dernière ratification le 19 septembre. Ce même jour, le procès est clos par l’inquisiteur, qui assigne les parties au lendemain pour la publication de la sentence [de mort par le feu].

Les procès de Jaquet de Panissère (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 228–258), Jordana de Baulmes (SDS VD D 1 15-1 : ACV, Ac 29, p. 208–227), Claude Bochet (SDS VD D 1 16-1 : ACV, Ac 29, p.  264–275), Jean Poesiouz (SDS VD D 1 17-1 : ACV, Ac 29, p. 301–312), Jeannette Barattier (SDS VD D 1 18-1 : ACV, Ac 29, p. 276–300), Antoine de Vernex (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 313–327) et Jean Gallot (SDS VD D 1 20-1 : ACV, Ac 29, p. 333–348) ont tous été intentés entre 1477 et 1484. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique, après la première vague des années 1448–1449.

Le procès de Jaquet de Panissère occupe les pages 228 à 258 du registre Ac 29. Avant leur reliure, les actes de ce procès formaient deux dossiers distincts. L’un comprenait la première partie du procès, soit les protocoles des trois premières séances, le texte de la sentence interlocutoire et le résumé de la première séance de torture (p. 252–263). Dans l’autre dossier se trouvait toute la seconde partie du procès (p. 228–251). Dans cette perspective, l’ancien « dossier Panissère I » a été consigné dans un cahier qui comptait six folios, dont le premier avait été déjà utilisé des deux côtés pour rédiger la plainte de Léopard de Bosco (SDS VD D 1 13-1 : ACV, Ac 29, p. 252–253). Ainsi, la première partie du procès Panissère occupe les pages 254 à 258 de ce cahier, lequel ne porte pas de notes ni d’inscriptions au dos. L’ancien « dossier Panissère II » a été consigné dans un dossier qui comptait douze folios. Au dos de la dernière page de ce second dossier, soit à la page 251, se trouvent trois inscriptions dorsales attribuées à trois mains différentes, dont la première pourrait relever du notaire De Cresto, qui signe également toute la deuxième partie. Dans les deux cas, des pages ont été laissées en blanc ; pour l’ancien « dossier Panissère I », il s’agit des pages 259 à 263, pour l’ancien « dossier Panissère I », ce sont les pages 244 à 250.

Les actes du procès de Jaquet de Panissère ne sont pas rédigés par un seul notaire : pour les quatre séances contenues dans l’ancien « dossier Panissère I », l’on distingue de manière sûre quatre mains différentes. Jean de Fonte signe les deux premières séances, André Delayens la troisième ; pour la quatrième séance, on voit deux mains, celle de Mermet Nycod et celle d’un anonyme, qui est l’auteur de la sentence interlocutoire. De par une comparaison avec d’autres manuscrits, ce dernier peut être identifié à l’official Baptiste d’Aycard. Toute la seconde partie du procès, soit les pages 228 à 251 est rédigée par le notaire De Cresto. Les deux annotations en marge, qui se trouvent aux pages 230 et 231, ne relèvent pourtant toutefois pas de sa main. Elles ont sûrement été ajoutées lors d’une relecture plus tardive. Quant à l’ancien « dossier Panissère I », il est très difficile d’évaluer l’auteur des titres et des annotations en marge : il n’est pas possible de les attribuer avec certitude ni à Baptiste d’Aycard, ni à un des notaires mentionnés. Il faut plutôt croire qu’il s’agit d’une seconde main inconnue, qui aurait annoté cette première partie lors d’une relecture plus tardive. Elle n’est en aucun cas identique à celle que l’on retrouve dans la seconde partie des actes.

Edition Text

[Registratur’s sign on the left margin in a hand of the 20th century:] 1477 août 26Date: 26.8.1477

26 août 1477

Prima monitioTerm: Jaqueti PanicerisPerson:

aAnno Domini millesimo CCCCo septuagesimo septimo die vero vicesima sexta mensis augustiDate of origin: 26.8.1477, de mandato reverendi in ChristoPerson: patris et domini domini BenedictiIn the original: B de MonteferrandoPerson: Dei et apostolice Sedis gratia episcopiTerm: LausannensisOrganisation: b–Prima monitioMarginal note in the left margin by other hand (B)–b et commictisCorrected from: comitisTerm: c d–seu exCorrected from: e eius vicariiTerm: et locumtenentis examinatus–d Jaquetus Panisere alias MagninPerson: incarceratus f obcasioneCorrected from: occasioneg cuiusdam pretensi bampni perAddition above the lineh ipsum, ut dicebatur, perpetrati et in deffectu fidejusoris per judicem temporalem incarceratus, maxime tamen de crimine heresisTerm: deffamatusTerm: , fuit per venerabilem et egregium virum dominum BaptistamIn the original: Baptam d’AycardisPerson: officialem LausannensisOrganisation: , i–decretorum doctoremAddition on the left margin by insertion mark–i, j–in absentiaCorrection inline, replaces: assistente in abstentia–j venerabilis domini inquisitorisTerm: medio eius juramento ad sacra Dei euvangelia, corporaliter tactis Scripturis, examinatus et interrogatus ; primo si sciret causam propter quam fuisset detentus et incarceratus, respondit quod non, nisi pro dicto asserto bampno.
Interrogatus si numquam fuerit de crimine heresis deffamatus, dixit quod non.
Interrogatus si numquam fuerit sibi improperatum quod esset hereticus, respondit quod non.
Interrogatus si numquam fuerit captus pro causa heresisTerm: , respondit quod sic, licet non sit hereticusTerm: .
Interrogatus per quem fuit captus, respondit quod per clientes domini de HoromOrganisation: 1.
Interrogatus si fuerit per dictos clientes questionatus, respondit quod non, licet fuit super pluribus concernentibus causam heresis interrogatus.
Item si aliqua confessus fuit in presentia illorum quod concernat heresim, respondet quod non, quia nichil sciebat nec scit.
Interrogatus si aliquem accusaverit, respondit quod sic, videlicet JohannetamIn the original: Jonetam BartholaPerson: eius proximamCorrection inline, replaces: proixk vicinam.
Interrogatus si sit heretica, respondit non, saltim quod sciat.
Interrogatus quare ipsam inculpavit et accusavit, dixit quod dicti clientes fecerunt ipsum accusare.
Interrogatus qualiter fuit liberatus, respondit quod eius filii redimerunt eum, nescit tamen de cautoCorrected from: cautiol, et fuit etiam de toto episcopatu per dominum d’OronOrganisation: bannitus, et fuit sibi data penitentia de eundo ad Sanctum JacobumPlace: , ad Sanctum AnthoniumPlace: et ad Sanctum ClaudiumPlace: .
Interrogatus si alia confessus fuerit et si sit talis qualis dicitur, respondet quod non, nec ulterius respondere voluit. Quibus auditis, prefatus dominus officialis monuit dictum JaquetumPerson: pro prima monitione que talibus ac pro tali crimine tactis fieri solet, offerendo sibi Ecclesie misericordiam si sponte casum suum confiteri vellet, videlicet quod si sponte delictum suum confiCorrected from: confiteretm et sine aliqua turturaTerm: et errorem suum abjurareTerm: vellet, quod Ecclesia non clauderet sibi gremium et quod eius confessio non importaret sibi dampnum nec vituperium in corpore nec in bonis. Qui JaquetusPerson: respondit se non esse talem, ymo totaliter a casu heresis innocentem ; quare assignatus fuit ad primum ipsius domini officialis [adventum]Omission, restored by analogyn ad ulterius confitendum pro secunda dilatione. [p. 255]Page breakPresentibus Roleto de MontonPerson: castellanoTerm: ripe HochiaciOrganisation: et Henrico d’OronPerson: de HeverdunoPlace: , testibus ad hec vocatis specialiter et rogatis. Datum in castro HochiaciPlace of origin: in magna aula, die, anno et iCorrected from: o mense quibus supra scriptisAddition inline with different inkpDate of origin: 26.8.1477.

[p. 256]Page break

4 septembre 1477

Secunda monitio

q–2a monitioMarginal note in the left margin by other hand (B)–qrAnno a nativitate Domini Mo IIIIc LXXVII, indictione decima, die vero jovis quarta mensis septembrisDate of origin: 4.9.1477, in castro OchiaciPlace of origin: coram venerabili et egregio viro domino Baptista de AycardisPerson: decretorum doctore vicarioque generali in spiritualibus reverendi in ChristoPerson: patris et domini domini Benedicti de MonteferrandoPerson: Dei et apostolice Sedis gratia LausannensisOrganisation: episcopi et comitis, ac venerabili et religioso viro domino et fratre Petro PascuaPerson: ordinis Predicatorum conventus Beate Marie LausannensisOrganisation: , tamquam procuratore orthodose fideiTerm: et vices gerente inquisitoris alme fidei catholice s meique notariiTerm: publici subscripti t testiumque subscriptorum [presentia]Omission, restored by analogyu, personaliter constitutus Jaquetus MagninPerson: de ChardonaPlace: parrochie CorsiaciPlace: , qui ad sancta euvangelia in manibus dicti domini BaptistePerson: vicarii juravit de dicendo puram, meram et integram veritatem de hiis de quibus interrogaretur. Et primo interrrogatus qua occasione foret carceribus mancipatusCorrection inline, replaces: mancipav[it]v, dixit occasione unius banni, ad quodam fuerat ad clamam cuiusdam per dominum salterium officiarium condempnatus.

Interrogatus ulterius si unquam fuerit de crimine heresis inculpatus vel diffamatus, respondit quod non.

Interrogatus si unquam fuerat detentus pro dicto crimine, dixit et deposuit quod sic, per officiarios et servitores domini de OronOrganisation: .

Interrogatus si fuerat per eos interrogatus w de heresi, dixit quod sic.

Interrogatus si aliquem accusaverit, dixit quod non, licet fuerit instigatus de accusando aliquos.

Interrogatus si fuerit positus ad torturam, dixit quod non.

Interrogatus si fuerit confessus huiusmodi crimen, dixit quod non.

Interrogatus quomodo fuit liberatus, dixit filii eius redimerunt eum, nescit tamen de quo.

Interrogatus si injunxerit sibi dicti officiarii de faciendo aliquam penitentiam, dixit quod sic, de eundo ad Sanctum JacobumPlace: et Sanctum ClaudiumPlace:  ; et ulterius quod bannisarunt eum a patria.

[p. 257]Page break

Interrogatus an sciret et qua occasione fuerat x captus per dominum de OronOrganisation: seu eius officiarios aut servitores, dixit propter malivolentiam et y propter invidiam et odium nonnullorum z qui dicebant ipsum fore hereticum ; numquam fuisset nec esset talis.

Interrogatus quare fuerat bannitus et cruce signatus, dixit propter dictas malivolentias et inculpationes injuste de ipsosCorrected from: ipsisaa factas.

Interrogatus quidCorrection inline, replaces: quareab confessus fuit, quare bannitus2 fuit, dixit quod nescit ; nec ulterius quitquam dicere voluit.

Tunc prefatus dominus BaptistaPerson: vicarius cum dicto fratre PetroPerson: monuit eundem pro secunda dilatione et assignavit ad primam, etcAbbreviation.

[Signature:] JohannesIn the original: Jo de FontePerson:
Notarial sign

9 septembre 1477

3a monitio

ac–3a monitioMarginal note in the left margin by other hand (B)–acadDie martis nona mensis septembrisDate of origin: 9.9.1477, prefatus dominus BaptistaPerson: officialisTerm: monuit JacobumPerson: supranominatum tertio et pro tertia dilatione. Qui interrogatus per eundem dominum officialem nichil voluit confiteri, quare assignavit eundem ad cras ad audiendum interloqutoriam sentenciamTerm: In the original: interloqum senm super premissis intitullatis et interrogatis. Nichil aliud voluerit respondere. Presentibus AntonioPerson: nepote dicti domini officialis, fratre Petro PascuaPerson: , fratre GermanoCorrection inline, replaces: Je[rmano]aePerson: ordinis fratrum Predicatorum LausannensisIn the original: LausOrganisation: , etcAbbreviation.

[Signature:] DelayensPerson:
Notarial sign

10 septembre 1477

Quarta monitio

af–4a monitioMarginal note in the left margin by other hand (B)–afagDie vero mercurii decima mensis septembris anno quo supraDate of origin: 10.9.1477, in aula castri HochiaciPlace of origin: coram prefatis dominis, officiali et viceinquisitoreTerm: , constitutus dictus JaquetusPerson:  ; et per prefatos dominos pro quarta dilatione monitus ut supra premissis puram vellet recognoscere veritatem, vel alias causam dicere, quare non deberet contra ipsum super torturaTerm: et questioneTerm: in eius corpore interloqui, quiCorrection inline, replaces: cuiah JaquetusPerson: dixit se alias nescire quam supra confessus fuit et quod torturam et tormenta subire paratus erat nec aliud dicere volebat. Quibus premissis et auditis, procurator fidei petiit per dictos dominos super dicta tortura interloqui ; declararunt dicti domini et interlocuti sunt, ut in ai–quadam papiro queCorrected from: quodam papiro qui–ai sequitur : « Nos BaptistaPerson:  ».

[Signature:] Marmetus NycodiPerson:
Notarial sign

[p. 258]Page break

Interloqutoria

aj3Nos Baptista de AycardisPerson: decretorum doctor, vicarius et officialis predictus de conscilio ak–et etCorrected from: et–ak consensu venerabilis et religiosi viri domini fratris Petri de PascuaPerson: viceinquisitoris, visis actis huiusmodi inquisitionis in casu fidei contra Jacobum Panicesseres alias MagniniPerson: , visis primo eius detentione ac eius diffamatione, visis tribus al monitionibus per nos sibi factis, visis responsionibus ad interrogatoria cum juramento am coram nobis pariter factis ac variationibus eius et perjurio inde secutis, visa demum quarta monitione ex habundanti sibi facta ac aliis, visis videndis, dicimus an dictum JacobumPerson: , atentis infamationibus contra ipsum laborantibus ac eius perseverantiam in non exprimendo confessata per ipsum coram officiariis domini de OronsOrganisation: ac eius liberationem et bannitionem a toto dominio eius, ipsum torquendumTerm: ao et in eius personam querendum et inquirendum esse, citra tamen sanguisCorrected from: sanguinisap effusionem, mortem et membrorum mutilationem declaranCorrected from: declarandumaq et pronuncianCorrected from: pronunciandumar esse. Et ita in hiis scriptis pronunciamus et declaramus, et quia parum prodesset sententias proferre nisi exequtioni demandaretur huiusmodi nostre interlocutorie et declarationis Roletum de MontoPerson: castellanum OchiaciOrganisation: executionem decernimus, mandantes sibi quatenus eandem sententiam nostram, omni excusatione postposita, executioni mandare debeat et exequetur.

10 septembre 1477

Prima tortura sive inquisitio

as–Prima torturaMarginal note in the left margin–as atAnno, die et mense quibus supraDate of origin: 10.9.1477, presentibus [...]Missing (4 words)au et AnthonioPerson: nepote domini officialis ac Henrico DoteniPerson: et castellano predicto, lecta et publicata fuit dicta interloquutoria et per dictum RoletumPerson: castellanum executioni in parte demandata, inAddition above the lineav hoc modo, videlicet quia dictus castellanus duxit dictum JaquetumPerson: ad locum torture et ligavit ipsum ad cordamTerm: et modicum aw a terra levavit nec supra multis et diversis concernentibus casum heresis interrogatus, aliqua confeteriCorrected from: confiteriax noluit, tandem ipso dimisso, fuit ad primam diem proximam assignatus ad se advisandum et veritatem recognoscendum.

[Signature:] Marmetus NicodPerson:
Notarial sign

[p. 259]Page break

[p. 260]Page break

[p. 261]Page break

[p. 262]Page break

[p. 263]Page break

[p. 228]Page break
[Registratur’s sign on the left margin in a hand of the 20th century:] 1477 sept. 11Date: 11.9.1477

11 septembre 1477

ayAnno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die vero jovis post nativitatem beate MariePerson: virginis, que fuit undecima mensis septembrisDate of origin: 11.9.1477, sequitur inquisitio et processus inquisitionalis qui fieri proponitur ex mero officio inquisitionis fidei per venerabilemCorrection overwritten, replaces: venerabilisaz et circonspectum virum dominum BabstisstamCorrected from: Baptistamba de AycardisPerson: decretorum doctorem [...]Missing (2 words)bb, officialem LausannensemOrganisation: pro parte reverendi in ChristoPerson: patris et domini domini BenedictioCorrection above the line, replaces: Bartholomeibc de MonteferrandoPerson: miseratione divina LausannensisOrganisation: episcopi et comitis, necnon per venerabilem ac religiosum virum fratrern Thomam GogatiPerson: ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: heretice pravitatis inquisitorem a sancta Sede apostolica specialiter deputatum in civitatibus et diocesibus LausannensiPlace: , GebennensiPlace: , SedunensiPlace: et in nonnullis aliis locis contra et adversus Jaquetum de Panissyerez alias MagnynPerson: parrochie de CorsierPlace: supra ViviacumPlace: , nunc in castro OchiaciPlace: detentum.

In primis fuit dicta die fuitCorrected from: bd dictus JaquetusPerson: coram venerabili viro domino officiali supradicto necnon coram reverendo in ChristoPerson: patre et domino domino Glaudio RupPerson: , Glaudio YpolitanoPerson: vicario in hac parte prelibati domini inquisitoris, per prefatum dominum officialem interrogatus an esset aliquid advisatus et vellet aliquid confiteri cunCorrected from: cumbe sibi fuerint facte monitiones condigne, scilicet prima, secunda, tertia et quarta desuper habundantia bf, sibi presentando misericordiam Ecclesie prout lacius continetur in ipsis monitionibus receptis per dominos Andream DelayensCorrection inline, replaces: DucabgPerson: , JohannemIn the original: Jo de FontePerson: et MermetoIn the original: Mertum NycodiPerson: capellanisTerm: In the original: cap ut mihi, notario subscripto, retulerunt ; qui JaquetusPerson: respondit quod de facto heresis nichil scit.

[p. 229]Page break

Item interrogatus si unquam aliquis loqutus fuit sibi de prefato heresis crimine, dixit quod sunt circa viginti anniDate: 1457 elapsi quod quadam die ipseCorrection overwritten, replaces: ipsabh ibat VivacumPlace: , ipse reperit quendam hominem qui vocabatur GautePerson: , qui dixit sibi : « Quo vadis ? » – « Ego vado ViviacumPlace:  ». Qui GautePerson: bi dixit sibi : « Opportet quod tu venias mecum et ego te faciam divitem ». Qui JaquetusPerson: incontinenti consentiit et dixit : « Ego contemtor ». Et incontinenti a quodam dumo exivit quidam vulpes. Tunc dictus GautePerson: dixit prefato JaquetoPerson:  : « Opportet quod tu facias isti omagiumTerm:  ». Qui JaquetusPerson: obsculatus est culum illius animalis.

Item interrogatus in quo loco hoc fuit, dixit iuxta quandam Crucem de PlaniPlace: 4.

Interrogatus si aliud fecerit, dixit quod ille GautePerson: interrogavit ipsum si portaret aliquas pecunias, qui dixit quod non. Tunc possuit sibi unum baculumTerm: Correction inline, replaces: p[aculum]bj inter tibias, et incontinenti reperit se ad quendam locum vocatum Molyt RignaulPlace: Language change: French, et etiam dictus bk GautePerson: et vulpes fuerunt incontinenti sicut et ipse.

Item interrogatus quid ibi fecit et quid vidit, dixit quod ibi reperit magnam quantitatem gentium, videlicet hominum et mulierum ; et tunc dictus GauthePerson: dixit sibi iterum : bl–OmagiumMarginal note in the left margin–bl « Opportet quod tu facias omagium isti ». Et tunc dictus vulpes presentavit se et veroUncertain readingbm JaquetusPerson: obsculatus est sibi culum. Tunc dictus vulpes dixit sibi : « Opportet quod tu neges Deum ». Qui JaquetusPerson: negavit Deum ore, sed non corde. Et in signum omagiiTerm: dedit sibi unam capram albam. Et dicit quod faciebamCorrected from: faciebantbn ignem qui erat coloris blovozTerm: .

[p. 230]Page break

Item interrogatus qui erant presentes, dixit quod non cognovit bo–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–bo nisi JohannemPerson: et Ludovicum Dynoyrez alias BrandunyerPerson: . Et aliud nescit, quare fuit assignatus ad diem veneris sequentemDate: Friday, 12.9.1477 ad se advisandum et magis confitendum. Datum in aula OchiaciPlace of origin: die et anno quibus supraDate of origin: 11.9.1477, presentibus religiosis viris fratribus Germano d’AcliniPerson: , Ludovico CatibodiPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: necnon honorabilibus viris dominis Anthonio MichodiPerson: et Nycodo CutellierPerson: capellanisTerm: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

12 septembre 1477

Anno quo supra die vero veneris post nativitatem beate MariePerson: virginisDate of origin: 12.9.1477, in aula OchiaciPlace of origin: personaliter constitutus prefatus JaquetusPerson:  ; per venerabilem et circonspectum dominum officialem interrogatus utrum esset aliquid advisatus, qui dixit quod sunt bene viginti quinque anni vel circaDate: 1452 quod quadam die de qua non recordatur, eundo ViviacumPlace: , ipse reperit dictum GauthePerson: , prout superius dixit, et obsculatus est culum illi animali.

Interrogatus quod animal erat, dixit quod erat vulpes. Qui dederuntCorrected from: deditbp sibi unum baculum, prout jam dixit, et posueruntCorrected from: posuitbq sibi inter tibias, dicendo sibi quod non se signaret. Et statim reperit se ad quendam locum vocatum Molyt RignaulPlace: Language change: French5, et iterum obsculatus est sibi culum et negavit Deum et sanctum bapsimaTerm: .
Interrogatus siCorrection inline, replaces: sibr ille vulpes se postmodum transfiguraverit in alia, ipse dixit quod sic, in specie cuiusdam hominis vestiti quasi de nigro.

Item interrogatus quomodo loquebatur, dixit quod turpiter et habebat quandam vocem grossam.
Interrogatus quem credebat illum bs–Nomen magistriTerm: Marginal note in the left margin–bs esse et quis vocatur, dixit quod credebat quod esset dyabolus et vocatur TurtemantPerson: .

[p. 231]Page break

Item interrogatus qui erant [presentes]Omission, restored by analogybt, dixit quod erant homines et mulieres, et erat unus cacabus supraCorrection inline, replaces: inbu ignem, in quo dequoquebantur carnes.

Item interrogatus que carnes erant, dixit quod erant carnes puerorum, sed ipse nichil comedit.
Interrogatus que hora erat, dixit quod de mane.
Interrogatus qui erant presentes et quid fecerunt post commestionem, dixit quod non bv–ComplicesMarginal note in the left margin by other hand (B)–bv cognovit nisi LudovicumPerson: et Johannem Dymyrrez alias BrandunyerPerson: , et dixit quod homines habitaverunt cum mulieribus per ultra naturam. Et aliud nescit.

Quibus auditis, venerabilis vir dominus Mermetus NycodiPerson: cappellanus, procurator fidei in hac parte, dixit et petiit quod attentis perjuriis per ipsum JaquetumPerson: perpetratis bw necnon suis variationibus, ipsum torqueri et questionari, donec et quousque veritas ab ore suo habeatur.

Qui JaquetusPerson: fuit ductus ad locum torture et fuit ligatus et modicum a terra levatus. Qui statin rogavit quod removeretur a dicta tortura et ipse puram veritatem diceret. Qui fuit relaxatus et deligatus et ad aulam ductus. Qui confessus est pro quadam alia vice ipse fuit ad quendam montem supra BlonayPlace: ubi reperit bene sex viginti personas utriusque sexus.
Interrogatus que hora erat, dixit quod erat inter andeciamCorrected from: undecimambx et duodecimam horasCorrected from: horamby noctisDuration: night.

Interrogatus quomodo ivit, dixit quod ivit supra unum baculum quem dictus magister suus dederat sibi. Et dixit quod unxit dictum baculum de quibusdam pinguidinibusNotable spelling quas dictus dyabolus magister suus dederat sibi, ponendo dictum baculum inter tibias suas ; et incontinenti reperit se supra dictum montem.

[p. 232]Page break

Item interrogatus quid dicebat quando ascendebat supra dictum baculum, dixit quod dicebat : « Vade in nomine dyaboli », quia dictus TurtegmantPerson: preceperat sibi sic fieri.

Interrogatus de quo videbat, dixit quod erat grossus ignis qui habebat colorem blovaz, et etiam erant candele

bz–HomicidiumMarginal note in the left margin–bz Item dixit quod sunt circa viginti tres anniDate: 1454 quod fuit presens in occisione cuiusdam pueri in domo Nycodi PutoPerson: de CorsierPlace: , et ipsum occiderunt iuxta matrem et ipso mortuo recesserunt. Qui puer fuit in crastinum sepultus, et tunc de nocte ipsi iverunt ad locum et desepelierunt ipsum et portaverunt ipsumCorrection overwritten, replaces: ipsamca ad domum Perrodi MogernePerson: iuxta hospitaleCorrected from: hospitalemcb ViviaciPlace: 6. Et ipsum assaverunt et postmodum commederunt.

Interrogatus si portaverint integrum, dixit quod sic, nisi quod ipsi deposuerunt in fronte hoc ubi ponitur crismaCorrection inline, replaces: cis[ma]cc.
Interrogatus quem saporem habent dicte carnes, dixit quod bonum et dulcem.

Item interrogatus quia dixit quod supra dictum montem vidit grossum ignem et quod erant candele, interrogatus de quo fuerint candele, dixit quod de pinguedinibus puerorum.

Item interrogatus de quo cd fiunt les lerementLanguage change: French7, qui dicit quod de budellis puerorum.

ce–ComplicesMarginal note in the left margin–ce Item interrogatus qui erant presentes dixit quod vidit Thomam de MyvillaPerson: de CorsallesPlace: Correction inline, replaces: ActalensPlace: cf parrochie de ActalensPlace: , Mermetum BerruyerPerson: de ChardunazPlace: , JenetamPerson: uxorem Johannis AssugnarezPerson: de ChardunazPlace: parrochie de CorsierPlace: , JenetamPerson: relictam Johannis de CrestPerson: dicti loci, uxoremPerson: Jenodi GalozPerson: de GrangesPlace: parrochie de ActalensPlace: , Petrum RivezozPerson: de ChardunazPlace: , JaquetumCorrected from: JaquetamcgPerson: uxorem Umberti de LavinerPerson: etiam vidit matremPerson: uxoris Jaqueti BugnyonPerson: de CheybrytPlace: Language change: FrenchCorrection inline, replaces: Chych, sed non recordatur de nomine. Et aliud nescit, quare fuit assignatusCorrection inline, replaces: adsig[natus]ci ad diem crastinamDate: 13.9.1477 [p. 233]Page breakad se advisandum et magis confitendum. Datum die et anno quibus supraDate of origin: 12.9.1477, presentibus ibidem religioso viro fratre Germano d’AcliniPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: necnon venerabili viro domino Mermeto NycodiPerson: capellano et nobili viro Johanne GaudiPerson: ac etiam discreto viro Stephano RoletiPerson: , testibus ad premissa vocatis.

13 septembre 1477

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die vero sabati post nativitatem beate MariePerson: virginiDate of origin: 13.9.1477, personaliter constitutus prefatus JaquetusPerson: in aula OchiaciPlace of origin:  ; per venerabilem virum dominum officialem et per religiosum virum fratrem Petrum PasscuaPerson: vicarium domini inquisitoris interrogatus an ipse sit aliquid advisatu et si omnia per ipsum superius confessata sint vera, qui JaquetusPerson: respondit et dixit quod sunt circa viginti quinque anni vel circaDate: 1452 quod ipse ibat ViviacumPlace: , et eundo iuxta Crucem de PlaniPlace: , ipse reperit quendam vocatum GautePerson: qui fuit combustus postmodum. Qui interrogavit ipsum dicendo sibi : « Quo vadis ? ». Tunc dictus JaquetusPerson: dixit sibi : « Ego vado ViviacumPlace:  ». Tunc dictus GautePerson: dixit sibi : « Si tu velis venire mecum, ego faciam te divitem ». Qui JaquetusPerson: fuit contentus, et incontinenti a cj–Forma omagiiMarginal note in the left margin–cj quodam dumoCorrection inline, replaces: de[mo]ck exivit unus vulpes. Tunc dictus GautePerson: dixit : « Opportet quod tu facias omagium isti ». Qui JaquetusPerson: obsculatus [est]Omission, restored by analogycl sibi culum. Qui GautePerson: interrogavit prefatum JaquetumPerson: si portaret aliquas pecunias, qui dixit quod non. Tunc sibi posueruntCorrected from: posuitcm unum baculum inter tibias et incontinenti reperit se in quodam loco vocato Molyt RignaulPlace: Language change: French. Et ibi reperit magnam quantitatem hominum et mulierum. Tunc dictus GautePerson: dixit sibi : « Opportet quod tu facias sicut et nos fecimus, videlicet quod tu neges Deum et sanctum baptismia ». Qui JaquetusPerson: negavit Deum et sanctum baptismiaCorrection inline, replaces: babstcn. Et tunc sibi dederunt in dominum et magistrum quendam vocatum TurtegmantPerson: . Qui TurtegmantPerson: dixit prefato JaquetoPerson:  : « Opportet quod tu des mihi aliquid ». Tunc dictus JaquetusPerson: dixit sibi : « Ego do tibi unam capram », que erat cum ceteris animalibus in pascuis.
Interrogatus que capra erat, dixit quod erat alba, et quando venit de nocte, dicta capra non venit. Tunc uxor prefati JaquetiPerson: dixit : « Quid devenit capra nostra ? ». Tunc dictus JaquetusPerson: dixit : « ForsitamCorrected from: Forsitanco lupus comedit ».

[p. 234]Page break

Item interrogatus quem credebat esse illum TurtigmantPerson: , dixit quod credebat quod esset dyabolus.

Item interrogatus quomodo loquebatur, dixit quod habebat vocem turpissiamCorrected from: turpissimamcp et raucam.
Item dixit quod modicum post dictus TurtigmanPerson: dedit sibi unum pissidem ad ungendum baculum suum.
lnterrogatus ubi est etCorrected from: cq baculus, dixit quod fuit detentus per dominum de OronsOrganisation: , qui fecit sibi proicere infra lacum.

Item interrogatus quid dictus TurtigmanPerson: dabat sibi, dixit quod promiserat sibi dare omni mense quinque solidosCurrency: 5 , sed numquam dedit sibi nisi quinque vicibus.

cr–ComplicesMarginal note in the left margin–cr Item interrogatus qui erant presentes, dixit quod tunc non cognovit nisi LudovicumPerson: et Johannem Dymyerez alias BrandunerPerson: .

Item interrogatus que dies erat, dixit quod erat quadam die mercuriDuration: Wednesday.
Interrogatus si omni anno recipiebat corpus ChristiTerm: , dixit quod sic.

Item interrogatus quid magister suus dicebat sibi, dixit quod sibi precipiebat quod quando reciperet8, quod portaret ad sectamTerm: . Qui JaquetusPerson: semel portavit et tradidit magistro suo.

Interrogatus quid fecerunt, dixit quod nescit cs et illud fuit in secta supra montem de BlonayPlace: .

ct–HomicidiumMarginal note in the left margin–ct Item interrogatus si ipse fecerit aliquod malum, dixit quod est annus vel circaDate: 1476 quod ipse JaquetusPerson: fecit mori duas vacas, quarum una erat Mermeto BerruyerPerson: que erat pili rubeyTerm: Language change: French ; alia erat Girardo CoctetPerson: , que erat pili blanchessatTerm: Language change: French.

Item interrogatus quomodo fecit mori dictasCorrection overwritten, replaces: dictuscu vacas, dixit quod tetigit ipsas de pinguedinibus sibi datis per magistrum suum.

cv–HomicidiumMarginal note in the left margin–cv Item dixit [quod]Omission, restored by analogycw sunt tres anni vel circaDate: 1474 quod fecit mori Glaudiam MostyerezPerson: uxoremCorrection inline, replaces: relictamcx Boneti DrochatPerson: de ChardunazPlace: et hoc tangendo ipsam de pinguedinibus supradictis.

[p. 235]Page break

Item interrogatus quare hoc fecit, dixit quia GlaudiaPerson: dicebat sibi injurias, videlicet quod erat hereticus.

Item interrogatus quid ipsi faciunt in secta, dixit quod homines habitant cum mulieribus per ultra naturam.
Interrogatus que erat amasia sua, dixit quod JenetaPerson: relicta Johannis de CrestPerson: . Et aliud nescit, quare fuit assignatus ad diem lune futuramDate: Monday, 15.9.1477 ad se advisandum et magis confitendum. Datum die et anno supradictisDate: 13.9.1477, presentibus cy–ibidem venerabiliCorrection inline, replaces: ibi v[enerabili]–cy viro domino Mermeto NycodiPerson: cappellano necnon nobilibus viris JohanneIn the original: Jo GaudePerson: et castellano OchiaciOrganisation: testibus ad premissa vocatis.

15 septembre 1477

Anno quo retro, die vero lune post nativitatem beate MariePerson: virginisDate of origin: 15.9.1477, personaliter constitutus prefatus JaquetusPerson: in aula OchiaciPlace of origin:  ; interrogatus per quos supra an ipse sit aliquid advisatus et si omnia superius per ipsum confessata vera sint, dixit quod sunt vera.

cz–ComplicesMarginal note in the left margin–cz Item interrogatus quot vicibus bene fuit in secta, dixit quod fuit bene viginti quinque vicibus. Et dixit quod recordatur quod in dicta secta supra montem de BlonayPlace: ipse vidit Jaquetum BroytPerson: de ChastilliensPlace: .

Interrogatus quare ipse non nominavit prefatum Jaquetum BroytPerson: quando nominavit alios, dixit quod bene recordabatur sed nolebat ipsum nominare eo quod ipse est de progenie uxoris sue.

Item interrogatus quot vicibus in ebdomada ipsi vadunt [in secta]Omission, restored by analogyda et quibus diebus, dixit quod non vadunt omni ebdomada et quod quando est aliquotNotable spelling bonum festum sicuti PaschaTerm: Date: floating holiday, PenthecosteIn the original: PenthTerm: Date: floating holiday, Nativitas Domini et sic de aliis, quod tunc libenter vadunt ; et libenter vadunt in die jovisDuration: Thursday.

Interrogatus qua hora, dixit quod circa mediam noctemDuration: night.
lnterrogatus de quo videbant, dixit quod erat ignis grossus coloris blovoz et candele eiusdem coloris, et dixit quod erant in dicta secta supra BlonayPlace: bene sex vigintiDate: 1451.

[p. 236]Page break

Item interrogatus quid ipsi faciebamCorrected from: faciebantdb de igne, dixit quod ipseCorrection inline, replaces: ipsidc vidit unum dd–magnum magnumCorrected from: magnum–dd cacabum in quo quoquebantur carnes puerorumTerm: .
Interrogatus quid ipsi fecerunt, dixit quod comederunt.

Interrogatus si comederit, dixit quod sic, et quod habent saporem dulcem et bonum magis quam alie carnes.

de–HomicidiumMarginal note in the left margin–de Interrogatus quis portaverat, dixit quod nescit ; et si unquam portaverit aliquem puerum, dixit quod sunt tres anni vel circaDate: 1474 quod ivit unacum magistro suo ad domum Petri PicarPerson: parrochie de ActalensPlace: circa mediam noctemDuration: night. Et ibi iuxta matrem ipse occidit unum puerum masculum stringendoTerm: ipsum et tangendo de dictis pinguedinibus, et in crastinum fuit sepultus. Et tunc ipse et magister suus TurtygmantPerson: desepelieruntCorrection inline, replaces: dess[epelierunt]df ipsum ; et portavit ad sectam, videlicet supra BlonayPlace: .

Interrogatus que hora erat, dixit quod erat circa mediam noctemDuration: night.
Interrogatus si portaverint integrum, dixit quod sic.

Item interrogatus quomodo intravit domum dicti Petri PicarPerson: , dixit quod magister suus TurtygmantPerson: aperuit.

dg–ComplicesMarginal note in the left margin–dg Item interrogatus quid fecerunt de dicto puero quando fuit in secta per ipsum portatus, dixit quod ipsi posuerunt coqui et post comederunt. Et erant presentes, dixit quod Thomas de MediavillaPerson: de CorsellisPlace: parrochie de ActallensPlace: , uxorPerson: Jenodi GalotPerson: de GrangesPlace: parrochie de ActallensPlace: , sed nescit nomen dicte mulieris, JenetaPerson: uxor Johannis de CrestPerson: de ChardunazPlace: , que est amasia in secta dicti JaquetiPerson: , Mermetus BerruyerPerson: de ChardunazPlace: , LudovicusPerson: et Johannes Dymyerrez alias BrandunerPerson: , JenetaPerson: uxor Johannis AssugnarezPerson: de ChardunazPlace: , Jaquetus BroytPerson: de ChastilliensPlace: , Petrus RivezezPerson: de ChardunazPlace: , materPerson: uxoris Jaqueti BugnyonPerson: de CheybrytPlace: Language change: French.

Interrogatus quid bibebant, dixit quod bibebant vinum album et rubeum.
Interrogatus quid faciunt post cenam, dixit quod hominesCorrection inline, replaces: hocdh habitant cum mulieribus sicut bestie.
Interrogatus si cognoverit aliquam, dixit quod sic, videlicet uxoremPerson: JohannisIn the original: Jo de CrestPerson: quia erat amasia sua in secta ; et aliud nescit, quare fuit assignatus ad diem crastinamDate: 16.9.1477 ad se advisandum. Datum die et anno quibus supraDate of origin: 15.9.1477, presentibus ibidem religioso viro fratre Petro PascuaPerson: et di venerabili viro domino Mermeto NycodiPerson: , testibus ad premissa vocatis.

[p. 237]Page break

16 septembre 1477

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die vero martis sequentiDate of origin: 16.9.1477, personaliter constitutus prefatus JaquetusPerson: in aula OchiaciPlace of origin: coram venerabili vuroCorrected from: virodj domino officiali ; interrogatus utrum ipse sit advisatus, qui confessus est quod sunt fere duo anni elapsiDate: 1475 quod iuxta quandam planchiam in parrochia de ActalensPlace: interfecitTerm: unum equumTerm: PetroCorrected from: Petridk MistralisPerson: de TartroPlace: dicte parrochie.

Interrogatus ubi erat dictus equus, respondit quod erat in quadam planchia ligatus cum uno capistro.

Interrogatus quomodo illum interfecit, respondit quod primo illum maledixit, deinde cepit capistrum et fecit unum nodum currentem – et monstravit modum faciendi dictum nodum in quodam fune sibi tradito – posmodumCorrected from: postmodumdl tantum traxit capistrum quod dictum equum interfecit.

Item interrogatus quare hoc fecit, respondit quia inimicabatur dicto PetroPerson: cui erat dictus equus.

dm–HomicidiumMarginal note in the left margin–dm Item confitetur se voluisse interficere omnia animalia Petri ArnaudiPerson: parrochie Sancti SinphoriaciPlace: sunt circa quatuor anni elapsi circa festum Sancti GeorgiiPerson: Date: 23.4.1473, quando pratoCorrected from: pratumdn incipiunt custodiriCorrected from: custodiredo, in quodam campo, sed non potuit interficere nisi tria de illis animalibus, que tetigit solum de suo digito uncto dp quodam unguentoTerm: a dyabolo magistro suo sibi tradito.

Interrogatus quare hoc fecit, respondit quod dicta animalia transibant per quendam suum campum, propter quod ante habuerat debatum cum patre dicti ArnaudiPerson: .

Item dixit et confitetur quod alias fuit transportatus per dq aera supra nubes cum aliis multis suis complicibus, ubi grandines illis ministrabantur in calatis, et dictas grandines suis manibus aspergebant in terram.

[p. 238]Page break

Item interrogatus quomodo sciebat horam eundi ad dictas tempestatesTerm: aspergendum et quomodo ita deportabatur, respondit quod sibi ac ceteris suis complicibus notifficabatur per suos magistros qui illos deportabant ad loca grandinum.

Item interrogatus ad cuius promotionem seu instantiam, si ab eis dicte grandines fiebant vel ab eorum magistris, qui JaquetusPerson: respondere noluit.

Item interrogatus si inter eos in dicta secta sit equalitas et si omnes habeant unam et eandem auctoritatem, respondit quod non, sed inter eos aliqui sunt minores et aliqui maiores.

Item interrogatus si dictas grandines faciant cadere ubi volunt, respondit quod non, quia sacerdotes id fieri prohibent9.

17 septembre 1477

Anno Domini Mo CCCC LXX septimo die vero mercuri ante festum Sancti MatheiPerson: apostoliDate of origin: 17.9.1477, personaliter constitutus prefatus JaquetusPerson: in aula OchiaciPlace of origin:  ; et interrogatus per reverendum patrem fratremCorrection inline, replaces: d[ominum]dr Thomam GogatiPerson: heretice pravitatis inquisitorem an omnia per ipsum confessata vera sint, respondit quod sic.

Item interrogatus si recordetur de hiis que confessus est, dixit dixitCorrected from: ds quod sintCorrected from: suntdt circa viginti quinque anniDate: 1452 quod eundo ViviacumPlace: ipse reperit quendam hominem vocatum GauthePerson: , qui dixit sibi : « Quo vadis ? » – « Ego vado ViviacumPlace:  ». Tunc dictus GautePerson: dixit sibi : « Si tu velis venire mecum, ego faciam te divitem ». Qui JaquetusPerson: dixit quod sic. [p. 239]Page breakTunc dictus GautePerson: fecit venire incontinenti quoddam animal et dixit sibi : « Opportet quod tu facias omagium isti, videlicet quod tu obsculetis sibi culum ». Qui JaquetusPerson: fecit, videlicet obsculatus est culum.

Interrogatus quod animal erat, dixit quod erat vulpes, et dixit quod ixivitCorrected from: exivitdu de quodam dumo ibi prope.

Item interrogatus in quo loco erat, dixit quod iuxta Crucem de PlaniPlace:  ; et dixit quod hoc facto, ipsi interrogaverunt ipsum si portaret aliquas pecunias, qui dixit quod non. Tunc posuerunt sibi unum baculum inter tibias.

Interrogatus quid ipse dicebat quando ascendebat supra dictum baculum, dixit quod dicebat : « Vade in nomine diabolyTerm:  ». Et incontinenti ipse cum dicto GautePerson: fuit in quodam loco vocato Molyt RignaulPlace: Language change: French, et ibi erant multi homines et mulieres dv.

Item interrogatus que hora erat, dixit quod erat de mane prope prandiumDuration: morning et quod ibi erat dw quidam grossus cacabus in quo quoquebantur carnes.

Interrogatus que carnes erant, dixit quod erant carnes puerorum.

dx–Forma omagiiMarginal note in the left margin–dx Item interrogatus si ille vulpes erat presens, dixit quod sic et quod dictus dy GautePerson: dixit sibi : « Opportet quod tu facias sicut et nos, videlicet quod tu neges Deum, gloriosam virginem MariamPerson: et sanctum baptisma ».

Qui JaquetusPerson: iterum obsculatus est sibi culum et negavit Deum, gloriosam virginem MariamPerson: et sanctum baptisma, et tunc dederunt sibi in magistrum quendam vocatum TurtigmantPerson: .

Interrogatus quem credebat esse illum TurtigmantPerson: et quomodo loquebatur, dixit quod credebat quod esset dyabolus et quod loquebatur turpiter et rauce.

[p. 240]Page break

Item dixit quod dictus TurtigmanPerson: dixit sibi : « Opportet quod tu des mihi aliquid ». Qui dedit sibi unam capram albam que erat in passcuis cum ceteris animalibus.

Interrogatus si dictus magister suus habuerit dictam capram, dixit quod credit quod sic, quia de sero non venCorrected from: venitdz cum ceteris animalibus.

Item interrogatus quid dictus magister suus dabat sibi, dixit quod promiserat sibi dare omni mense quinque solidosCurrency: 5 .

Interrogatus si unquam receperit, dixit quod sic, videlicet tribus vicibus.

Interrogatus quis dabat sibi, dixit quod magister suus dabat sibi dictas pecunias.

Item interrogatus si ille pecunie erant bone, dixit quod sic, quia ipse implicabat sicut alias pecunias.

Item interrogatus de corpore Christi. Quid magister suus precipiebat sibi, dixit quod precipiebat sibi quod adportaretNotable spelling ad sectam. Qui JaquetusPerson: hoc fecit bene sex vicibus.

Interrogatus cui dabat, dixit quod dabat magistro suo, sed nescit quid faciebat.

Interrogatus in quo loco ipse portavit, dixit quod portavit supra quendam montem supra BlonayPlace: , ubi tenebatur secta.

ltem interrogatus quomodo ipse ibat ad sectam, dixit supra quendam ea–baculum quemCorrection inline, replaces: bacum q[uem]–ea magister suus dederat sibi.

[p. 241]Page break

Item interrogatus quid dicebat et quid faciebat antequam ascenderet supra dictum baculum, dixit quod ungebat ipsum de quibusdam pinguedinibus per magistrum suum sibi traditis ; et quod dicebat : « Vade in nomine dyaboliTerm:  ». Et aliud nescit.

Quare fuit assignatus ad diem crastinamDate: 18.9.147710 ad se advisandum et magis confitendum. Datum die et anno quibus supraDate of origin: 17.9.1477, presentibus ibidem religiosis fratribus Guidone BatiPerson: et Humberto NesonisPerson: ordinis PredicatorumOrganisation: necnon venerabili viro domino Mermeto NycodiPerson: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

19 septembre 1477

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die vero veneris ante festum Sancti MatheyPerson: apostoliDate of origin: 19.9.1477, personaliter constitutus prefatus JaquetusPerson: in aula OchiaciPlace of origin: eb ; per reverendum fratremCorrection inline, replaces: p[atrem]ec Thomam GogatiPerson: heretice pravitatis inguisitorem interrogatus mediante juramento super sacrosanctis Dei euvangeliis per ipsum prius prestito, utrum omnia in suo processu scripta per ipsum confessata vera sint, dixit et respondit quod sic.

Item interrogatus de corpore Christi, quid magister suus dicebat sibi, dixit quod precipiebat sibi quod portareCorrected from: portareted ad sectam.

Interrogatus si portaverit, dixit quod sic, bene sex vicibus, sed nescit quod faciebat magister suus, nisi semel quod vidit quod posuit in quodam cacabo qui erat supra ignem. Et dixit quod quando ipse difficiebatCorrected from: deficiebatee ire ad sectam, quod ipse erat pro uno certo aut saltim erat verberatus.

[p. 242]Page break

Item dixit quod dictus TurtegmantPerson: , quando fecit sibi omagium et quod negavit Deum, gloriosam virginem MariamPerson: et sanctum baptisma, quod ipse petebat sibi quod daret sibi unum puerum. Sed non dedit.

ef–Quid dedit de corpore suo in signum omagiiMarginal note in the left margin–ef Interrogatus quid dedit sibi, dixit quod dedit sibi artuculumCorrected from: articulumeg grossum pedis sui dextri post mortem suam in signum omagii.

Item dixit quod in dicta secta satis bibunt et comedunt, sed numquam sateranturCorrected from: satiantureh.

Item dixit quod quando ipsi erant in secta supra montem supra BlonayPlace: , in quodam prato, quando erba erat quasi parata ad falcandum, quod videbatur quod propter conculcationem ipsorum quod numquam falcaretur, sed statim post recessum ipsorum dicta erba erat ut prius.

Item interrogatus si a post quod fuit in dicta secta et quod negavit Deum, si fuerit intentionis confitendi, dixit quod sic, sed magister suus non dimictebat.

Interrogatus si vellet addi vel minui aliquid in dicto suo processu, qui dixit quod non.

Quibus auditis, procurator fidei instans et prefatus JaquetusPerson: inquisitus petierunt concludi et diffiniri.

[p. 243]Page break

Quibus auditis, dictus inquisitor conclusit, assignando ipsis dietim ad audiendum jus sive sententiam diffinitivamTerm: . Datum die et anno quibus supraDate of origin: 19.9.1477, presentibus ibidem venerabilibus viris dominis Mermeto NycodiPerson: et Johanne de FontePerson: ei, capellanisTerm: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[Signature:] StephanoIn the original: Ste de CrestoPerson:
Notarial sign

[p. 244]Page break

[p. 245]Page break

[p. 246]Page break

[p. 247]Page break

[p. 248]Page break

[p. 249]Page break

[p. 250]Page break

[p. 251]Page break

Processus Jaqueti de Panisiere alias MagnynPerson:

Reperta sunt nomina accusatorum

Pen and ink drawing X

Extracta sunt nomina accusatorum

Notes

  1. Change of hand: other hand (B).↩
  2. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  3. Corrected from: comitisTerm: .↩
  4. Deletion by strikethrough.↩
  5. Corrected from: .↩
  6. Deletion by strikethrough: pro ab.↩
  7. Corrected from: occasione.↩
  8. Addition above the line.↩
  9. Addition on the left margin by insertion mark.↩
  10. Correction inline, replaces: assistente in abstentia.↩
  11. Correction inline, replaces: proix.↩
  12. Corrected from: cautio.↩
  13. Corrected from: confiteret.↩
  14. Omission, restored by analogy.↩
  15. Corrected from: .↩
  16. Addition inline with different ink.↩
  17. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  18. Change of hand: other hand (C).↩
  19. Deletion by strikethrough: presentia.↩
  20. Deletion by strikethrough: presentia personaliter.↩
  21. Omission, restored by analogy.↩
  22. Correction inline, replaces: mancipav[it].↩
  23. Deletion by strikethrough: si.↩
  24. Deletion by strikethrough: b[annitus].↩
  25. Deletion by strikethrough: quia.↩
  26. Deletion by strikethrough: fuerat.↩
  27. Corrected from: ipsis.↩
  28. Correction inline, replaces: quare.↩
  29. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  30. Change of hand: other hand (D).↩
  31. Correction inline, replaces: Je[rmano].↩
  32. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  33. Change of hand: other hand (E).↩
  34. Correction inline, replaces: cui.↩
  35. Corrected from: quodam papiro qui.↩
  36. Change of hand: other hand (F).↩
  37. Corrected from: et.↩
  38. Deletion by strikethrough: denu[ntiationibus].↩
  39. Deletion by strikethrough: coram nobis.↩
  40. Deletion by strikethrough: et declaramus.↩
  41. Deletion by strikethrough: esse.↩
  42. Corrected from: sanguinis.↩
  43. Corrected from: declarandum.↩
  44. Corrected from: pronunciandum.↩
  45. Marginal note in the left margin.↩
  46. Change of hand: other hand (E).↩
  47. Missing (4 words).↩
  48. Addition above the line.↩
  49. Deletion by strikethrough: alte.↩
  50. Corrected from: confiteri.↩
  51. Change of hand: main hand (A).↩
  52. Correction overwritten, replaces: venerabilis.↩
  53. Corrected from: Baptistam.↩
  54. Missing (2 words).↩
  55. Correction above the line, replaces: Bartholomei.↩
  56. Corrected from: .↩
  57. Corrected from: cum.↩
  58. Deletion by strikethrough: prout consta[t].↩
  59. Correction inline, replaces: Duca.↩
  60. Correction overwritten, replaces: ipsa.↩
  61. Deletion by strikethrough: d[ixit].↩
  62. Correction inline, replaces: p[aculum].↩
  63. Deletion by strikethrough: re[perit].↩
  64. Marginal note in the left margin.↩
  65. Uncertain reading.↩
  66. Corrected from: faciebant.↩
  67. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  68. Corrected from: dedit.↩
  69. Corrected from: posuit.↩
  70. Correction inline, replaces: si.↩
  71. Marginal note in the left margin.↩
  72. Omission, restored by analogy.↩
  73. Correction inline, replaces: in.↩
  74. Marginal note in the left margin by other hand (B).↩
  75. Deletion by strikethrough: n[ecnon].↩
  76. Corrected from: undecimam.↩
  77. Corrected from: horam.↩
  78. Marginal note in the left margin.↩
  79. Correction overwritten, replaces: ipsam.↩
  80. Corrected from: hospitalem.↩
  81. Correction inline, replaces: cis[ma].↩
  82. Deletion by strikethrough: fit li.↩
  83. Marginal note in the left margin.↩
  84. Correction inline, replaces: ActalensPlace: .↩
  85. Corrected from: Jaquetam.↩
  86. Correction inline, replaces: Chy.↩
  87. Correction inline, replaces: adsig[natus].↩
  88. Marginal note in the left margin.↩
  89. Correction inline, replaces: de[mo].↩
  90. Omission, restored by analogy.↩
  91. Corrected from: posuit.↩
  92. Correction inline, replaces: babst.↩
  93. Corrected from: Forsitan.↩
  94. Corrected from: turpissimam.↩
  95. Corrected from: .↩
  96. Marginal note in the left margin.↩
  97. Deletion by strikethrough: sec[ta].↩
  98. Marginal note in the left margin.↩
  99. Correction overwritten, replaces: dictus.↩
  100. Marginal note in the left margin.↩
  101. Omission, restored by analogy.↩
  102. Correction inline, replaces: relictam.↩
  103. Correction inline, replaces: ibi v[enerabili].↩
  104. Marginal note in the left margin.↩
  105. Omission, restored by analogy.↩
  106. Corrected from: faciebant.↩
  107. Correction inline, replaces: ipsi.↩
  108. Corrected from: magnum.↩
  109. Marginal note in the left margin.↩
  110. Correction inline, replaces: dess[epelierunt].↩
  111. Marginal note in the left margin.↩
  112. Correction inline, replaces: hoc.↩
  113. Deletion by strikethrough: Mer[meto].↩
  114. Corrected from: viro.↩
  115. Corrected from: Petri.↩
  116. Corrected from: postmodum.↩
  117. Marginal note in the left margin.↩
  118. Corrected from: pratum.↩
  119. Corrected from: custodire.↩
  120. Deletion by strikethrough: de.↩
  121. Deletion by strikethrough: aera.↩
  122. Correction inline, replaces: d[ominum].↩
  123. Corrected from: .↩
  124. Corrected from: sunt.↩
  125. Corrected from: exivit.↩
  126. Deletion by strikethrough: i[nterrogatus].↩
  127. Deletion by strikethrough: v.↩
  128. Marginal note in the left margin.↩
  129. Deletion by strikethrough: re.↩
  130. Corrected from: venit.↩
  131. Correction inline, replaces: bacum q[uem].↩
  132. Deletion by strikethrough: r[everendum].↩
  133. Correction inline, replaces: p[atrem].↩
  134. Corrected from: portaret.↩
  135. Corrected from: deficiebat.↩
  136. Marginal note in the left margin.↩
  137. Corrected from: articulum.↩
  138. Corrected from: satiantur.↩
  139. Deletion by strikethrough: te[stibus].↩
  1. En 1477Date: 1477, la seigneurie d’OronPlace: appartient à Louis de GruyèrePerson: (comte de 1475 à 1493), fils de François IerPerson: (DHS, de Gruyère).↩
  2. Dans des procès d’hérésie menés par l’inquisition, la sentence pouvait ordonner le port de croix. Pour un temps précis, l’accusé devait alors porter sur ses vêtements de manière visible deux croix jaunes, l’une sur la poitrine, l’autre dans le dos.↩
  3. Par comparaison avec d’autres manuscrits, la sentence interlocutoire pourrait avoir été écrite par la main de l’official Baptiste d’AycardPerson: .↩
  4. Éventuellement lieu-dit au bord du LémanPlace: à l’ouest de la VeveysePlace: . Ce territoire faisait anciennement partie de la paroisse de CorsierPlace: (ACV, GC 1343).↩
  5. Probablement La MolliePlace: , au nord-est du Mont PèlerinPlace: , sur la commune de ChardonnePlace: (ACV, GC 343 D), ou Mollie MargaultPlace: , au nord de SavignyPlace: .↩
  6. Il est difficile à déterminer s’il s’agit de l’Hopital Neuf du Vieux-MazelPlace: de VeveyPlace: (Mottaz 1982, II, p. 753), donc au cœur de la ville, ou si, au contraire, il s’agit de l’hôpital Marie-Madeleine du Mont-JouxPlace: qui se trouve hors de la ville (De Montet 1884, p. 52–53).↩
  7. L’expression dans le texte latin « les lerement » ne peut être identifiée ; d’après le contexte, il doit pourtant s’agir de mèches.↩
  8. Il faut comprendre ici qu’il reçoit l’hostie, objet de la question précédente.↩
  9. Le procès-verbal s’arrête ici brusquement ; il manque les formules conclusives.↩
  10. Le procès reprend en fait le 19 septembreDate: 19.9.1477.↩