check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 14-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, par Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega et Martine Ostorero

Citation : SDS VD D 1 14-1

Licence : CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jaquet de Panissère, de Chardonne

1477 août 26 – septembre 19. Château d’Ouchy

Jaquet de Panissère alias Magnyn, de Chardonne, comparait le 26 août 1477, devant l’official Baptiste d’Aycard, au château épiscopal d’Ouchy. Le vice-inquisiteur Pierre de Pascua le rejoint le 4 septembre, lors de la deuxième monition, pour instruire avec lui la suite du procès. Au cours des trois premières monitions, l’inculpé reconnait avoir déjà été emprisonné et jugé comme hérétique par le seigneur d’Oron-le-Châtel. Ce dernier, qui l’aurait incité à dénoncer une femme, lui avait imposé une pénitence et l’avait banni de tout le diocèse, après paiement de la caution par les fils de l’inculpé. Le 10 septembre, suite à la quatrième monition, le procureur de la foi Mermet Nycod demande la sentence interlocutoire afin de soumettre Jaquet à la question, laquelle sentence sera rendue par la cour le même jour et exécutée immédiatement par le châtelain d’Ouchy ; soulevé par la corde et interrogé sous torture, il refuse toujours de passer aux aveux. Le lendemain, à l’instigation de l’official, Jaquet avoue et dénonce trois hommes. Le 12 septembre il poursuit ses aveux après avoir été à nouveau torturé et dénonce huit personnes (3 hommes et 5 femmes). Il ratifie et poursuit ses aveux à trois reprises le 13, le 15 et le 16 septembre, date à laquelle il dénonce un dernier complice (au total : 7 hommes et 5 femmes). Jaquet ratifie et complète ses aveux le 17 septembre devant la cour présidée par l’inquisiteur Thomas Gogat, qui demande une dernière ratification le 19 septembre. Ce même jour, le procès est clos par l’inquisiteur, qui assigne les parties au lendemain pour la publication de la sentence [de mort par le feu].

Les procès de Jaquet de Panissère (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 228–258), Jordana de Baulmes (SDS VD D 1 15-1 : ACV, Ac 29, p. 208–227), Claude Bochet (SDS VD D 1 16-1 : ACV, Ac 29, p.  264–275), Jean Poesiouz (SDS VD D 1 17-1 : ACV, Ac 29, p. 301–312), Jeannette Barattier (SDS VD D 1 18-1 : ACV, Ac 29, p. 276–300), Antoine de Vernex (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 313–327) et Jean Gallot (SDS VD D 1 20-1 : ACV, Ac 29, p. 333–348) ont tous été intentés entre 1477 et 1484. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique, après la première vague des années 1448–1449.

Le procès de Jaquet de Panissère occupe les pages 228 à 258 du registre Ac 29. Avant leur reliure, les actes de ce procès formaient deux dossiers distincts. L’un comprenait la première partie du procès, soit les protocoles des trois premières séances, le texte de la sentence interlocutoire et le résumé de la première séance de torture (p. 252–263). Dans l’autre dossier se trouvait toute la seconde partie du procès (p. 228–251). Dans cette perspective, l’ancien « dossier Panissère I » a été consigné dans un cahier qui comptait six folios, dont le premier avait été déjà utilisé des deux côtés pour rédiger la plainte de Léopard de Bosco (SDS VD D 1 13-1 : ACV, Ac 29, p. 252–253). Ainsi, la première partie du procès Panissère occupe les pages 254 à 258 de ce cahier, lequel ne porte pas de notes ni d’inscriptions au dos. L’ancien « dossier Panissère II » a été consigné dans un dossier qui comptait douze folios. Au dos de la dernière page de ce second dossier, soit à la page 251, se trouvent trois inscriptions dorsales attribuées à trois mains différentes, dont la première pourrait relever du notaire De Cresto, qui signe également toute la deuxième partie. Dans les deux cas, des pages ont été laissées en blanc ; pour l’ancien « dossier Panissère I », il s’agit des pages 259 à 263, pour l’ancien « dossier Panissère I », ce sont les pages 244 à 250.

Les actes du procès de Jaquet de Panissère ne sont pas rédigés par un seul notaire : pour les quatre séances contenues dans l’ancien « dossier Panissère I », l’on distingue de manière sûre quatre mains différentes. Jean de Fonte signe les deux premières séances, André Delayens la troisième ; pour la quatrième séance, on voit deux mains, celle de Mermet Nycod et celle d’un anonyme, qui est l’auteur de la sentence interlocutoire. De par une comparaison avec d’autres manuscrits, ce dernier peut être identifié à l’official Baptiste d’Aycard. Toute la seconde partie du procès, soit les pages 228 à 251 est rédigée par le notaire De Cresto. Les deux annotations en marge, qui se trouvent aux pages 230 et 231, ne relèvent pourtant toutefois pas de sa main. Elles ont sûrement été ajoutées lors d’une relecture plus tardive. Quant à l’ancien « dossier Panissère I », il est très difficile d’évaluer l’auteur des titres et des annotations en marge : il n’est pas possible de les attribuer avec certitude ni à Baptiste d’Aycard, ni à un des notaires mentionnés. Il faut plutôt croire qu’il s’agit d’une seconde main inconnue, qui aurait annoté cette première partie lors d’une relecture plus tardive. Elle n’est en aucun cas identique à celle que l’on retrouve dans la seconde partie des actes.

Texte édité

[Note d’archives dans la marge de gauche par une main du XXe siècle :] 1477 août 26Date : 26.08.1477

26 août 1477

Prima monitioTerme : Jaqueti PanicerisPersonne :

aAnno Domini millesimo CCCCo septuagesimo septimo die vero vicesima sexta mensis augustiDate : 26.08.1477, de mandato reverendi in ChristoPersonne : patris et domini domini BenedictiÀ l’original : B de MonteferrandoPersonne : Dei et apostolice Sedis gratia episcopiTerme : LausannensisOrganisation : b–Prima monitioNote dans la marge de gauche par main secondaire (B)–b et commictisCorrigé de : comitisTerme : c d–seu exCorrigé de : e eius vicariiTerme : et locumtenentis examinatus–d Jaquetus Panisere alias MagninPersonne : incarceratus f obcasioneCorrigé de : occasioneg cuiusdam pretensi bampni perAjout au-dessus de la ligneh ipsum, ut dicebatur, perpetrati et in deffectu fidejusoris per judicem temporalem incarceratus, maxime tamen de crimine heresisTerme : deffamatusTerme : , fuit per venerabilem et egregium virum dominum BaptistamÀ l’original : Baptam d’AycardisPersonne : officialem LausannensisOrganisation : , i–decretorum doctoremAjout dans la marge de gauche avec un signe d’insertion–i, j–in absentiaCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : assistente in abstentia–j venerabilis domini inquisitorisTerme : medio eius juramento ad sacra Dei euvangelia, corporaliter tactis Scripturis, examinatus et interrogatus ; primo si sciret causam propter quam fuisset detentus et incarceratus, respondit quod non, nisi pro dicto asserto bampno.
Interrogatus si numquam fuerit de crimine heresis deffamatus, dixit quod non.
Interrogatus si numquam fuerit sibi improperatum quod esset hereticus, respondit quod non.
Interrogatus si numquam fuerit captus pro causa heresisTerme : , respondit quod sic, licet non sit hereticusTerme : .
Interrogatus per quem fuit captus, respondit quod per clientes domini de HoromOrganisation : 1.
Interrogatus si fuerit per dictos clientes questionatus, respondit quod non, licet fuit super pluribus concernentibus causam heresis interrogatus.
Item si aliqua confessus fuit in presentia illorum quod concernat heresim, respondet quod non, quia nichil sciebat nec scit.
Interrogatus si aliquem accusaverit, respondit quod sic, videlicet JohannetamÀ l’original : Jonetam BartholaPersonne : eius proximamCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : proixk vicinam.
Interrogatus si sit heretica, respondit non, saltim quod sciat.
Interrogatus quare ipsam inculpavit et accusavit, dixit quod dicti clientes fecerunt ipsum accusare.
Interrogatus qualiter fuit liberatus, respondit quod eius filii redimerunt eum, nescit tamen de cautoCorrigé de : cautiol, et fuit etiam de toto episcopatu per dominum d’OronOrganisation : bannitus, et fuit sibi data penitentia de eundo ad Sanctum JacobumLieu : , ad Sanctum AnthoniumLieu : et ad Sanctum ClaudiumLieu : .
Interrogatus si alia confessus fuerit et si sit talis qualis dicitur, respondet quod non, nec ulterius respondere voluit. Quibus auditis, prefatus dominus officialis monuit dictum JaquetumPersonne : pro prima monitione que talibus ac pro tali crimine tactis fieri solet, offerendo sibi Ecclesie misericordiam si sponte casum suum confiteri vellet, videlicet quod si sponte delictum suum confiCorrigé de : confiteretm et sine aliqua turturaTerme : et errorem suum abjurareTerme : vellet, quod Ecclesia non clauderet sibi gremium et quod eius confessio non importaret sibi dampnum nec vituperium in corpore nec in bonis. Qui JaquetusPersonne : respondit se non esse talem, ymo totaliter a casu heresis innocentem ; quare assignatus fuit ad primum ipsius domini officialis [adventum]Omission, complété(e) par analogien ad ulterius confitendum pro secunda dilatione. [p. 255]Saut de pagePresentibus Roleto de MontonPersonne : castellanoTerme : ripe HochiaciOrganisation : et Henrico d’OronPersonne : de HeverdunoLieu : , testibus ad hec vocatis specialiter et rogatis. Datum in castro HochiaciLieu d’origine : in magna aula, die, anno et iCorrigé de : o mense quibus supra scriptisAjout à la hauteur de la ligne avec une autre encrepDate : 26.08.1477.

[p. 256]Saut de page

4 septembre 1477

Secunda monitio

q–2a monitioNote dans la marge de gauche par main secondaire (B)–qrAnno a nativitate Domini Mo IIIIc LXXVII, indictione decima, die vero jovis quarta mensis septembrisDate : 04.09.1477, in castro OchiaciLieu d’origine : coram venerabili et egregio viro domino Baptista de AycardisPersonne : decretorum doctore vicarioque generali in spiritualibus reverendi in ChristoPersonne : patris et domini domini Benedicti de MonteferrandoPersonne : Dei et apostolice Sedis gratia LausannensisOrganisation : episcopi et comitis, ac venerabili et religioso viro domino et fratre Petro PascuaPersonne : ordinis Predicatorum conventus Beate Marie LausannensisOrganisation : , tamquam procuratore orthodose fideiTerme : et vices gerente inquisitoris alme fidei catholice s meique notariiTerme : publici subscripti t testiumque subscriptorum [presentia]Omission, complété(e) par analogieu, personaliter constitutus Jaquetus MagninPersonne : de ChardonaLieu : parrochie CorsiaciLieu : , qui ad sancta euvangelia in manibus dicti domini BaptistePersonne : vicarii juravit de dicendo puram, meram et integram veritatem de hiis de quibus interrogaretur. Et primo interrrogatus qua occasione foret carceribus mancipatusCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : mancipav[it]v, dixit occasione unius banni, ad quodam fuerat ad clamam cuiusdam per dominum salterium officiarium condempnatus.

Interrogatus ulterius si unquam fuerit de crimine heresis inculpatus vel diffamatus, respondit quod non.

Interrogatus si unquam fuerat detentus pro dicto crimine, dixit et deposuit quod sic, per officiarios et servitores domini de OronOrganisation : .

Interrogatus si fuerat per eos interrogatus w de heresi, dixit quod sic.

Interrogatus si aliquem accusaverit, dixit quod non, licet fuerit instigatus de accusando aliquos.

Interrogatus si fuerit positus ad torturam, dixit quod non.

Interrogatus si fuerit confessus huiusmodi crimen, dixit quod non.

Interrogatus quomodo fuit liberatus, dixit filii eius redimerunt eum, nescit tamen de quo.

Interrogatus si injunxerit sibi dicti officiarii de faciendo aliquam penitentiam, dixit quod sic, de eundo ad Sanctum JacobumLieu : et Sanctum ClaudiumLieu :  ; et ulterius quod bannisarunt eum a patria.

[p. 257]Saut de page

Interrogatus an sciret et qua occasione fuerat x captus per dominum de OronOrganisation : seu eius officiarios aut servitores, dixit propter malivolentiam et y propter invidiam et odium nonnullorum z qui dicebant ipsum fore hereticum ; numquam fuisset nec esset talis.

Interrogatus quare fuerat bannitus et cruce signatus, dixit propter dictas malivolentias et inculpationes injuste de ipsosCorrigé de : ipsisaa factas.

Interrogatus quidCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : quareab confessus fuit, quare bannitus2 fuit, dixit quod nescit ; nec ulterius quitquam dicere voluit.

Tunc prefatus dominus BaptistaPersonne : vicarius cum dicto fratre PetroPersonne : monuit eundem pro secunda dilatione et assignavit ad primam, etcAbréviation.

[Signature :] JohannesÀ l’original : Jo de FontePersonne :
Seing/signe notarial

9 septembre 1477

3a monitio

ac–3a monitioNote dans la marge de gauche par main secondaire (B)–acadDie martis nona mensis septembrisDate : 09.09.1477, prefatus dominus BaptistaPersonne : officialisTerme : monuit JacobumPersonne : supranominatum tertio et pro tertia dilatione. Qui interrogatus per eundem dominum officialem nichil voluit confiteri, quare assignavit eundem ad cras ad audiendum interloqutoriam sentenciamTerme : À l’original : interloqum senm super premissis intitullatis et interrogatis. Nichil aliud voluerit respondere. Presentibus AntonioPersonne : nepote dicti domini officialis, fratre Petro PascuaPersonne : , fratre GermanoCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : Je[rmano]aePersonne : ordinis fratrum Predicatorum LausannensisÀ l’original : LausOrganisation : , etcAbréviation.

[Signature :] DelayensPersonne :
Seing/signe notarial

10 septembre 1477

Quarta monitio

af–4a monitioNote dans la marge de gauche par main secondaire (B)–afagDie vero mercurii decima mensis septembris anno quo supraDate : 10.09.1477, in aula castri HochiaciLieu d’origine : coram prefatis dominis, officiali et viceinquisitoreTerme : , constitutus dictus JaquetusPersonne :  ; et per prefatos dominos pro quarta dilatione monitus ut supra premissis puram vellet recognoscere veritatem, vel alias causam dicere, quare non deberet contra ipsum super torturaTerme : et questioneTerme : in eius corpore interloqui, quiCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : cuiah JaquetusPersonne : dixit se alias nescire quam supra confessus fuit et quod torturam et tormenta subire paratus erat nec aliud dicere volebat. Quibus premissis et auditis, procurator fidei petiit per dictos dominos super dicta tortura interloqui ; declararunt dicti domini et interlocuti sunt, ut in ai–quadam papiro queCorrigé de : quodam papiro qui–ai sequitur : « Nos BaptistaPersonne :  ».

[Signature :] Marmetus NycodiPersonne :
Seing/signe notarial

[p. 258]Saut de page

Interloqutoria

aj3Nos Baptista de AycardisPersonne : decretorum doctor, vicarius et officialis predictus de conscilio ak–et etCorrigé de : et–ak consensu venerabilis et religiosi viri domini fratris Petri de PascuaPersonne : viceinquisitoris, visis actis huiusmodi inquisitionis in casu fidei contra Jacobum Panicesseres alias MagniniPersonne : , visis primo eius detentione ac eius diffamatione, visis tribus al monitionibus per nos sibi factis, visis responsionibus ad interrogatoria cum juramento am coram nobis pariter factis ac variationibus eius et perjurio inde secutis, visa demum quarta monitione ex habundanti sibi facta ac aliis, visis videndis, dicimus an dictum JacobumPersonne : , atentis infamationibus contra ipsum laborantibus ac eius perseverantiam in non exprimendo confessata per ipsum coram officiariis domini de OronsOrganisation : ac eius liberationem et bannitionem a toto dominio eius, ipsum torquendumTerme : ao et in eius personam querendum et inquirendum esse, citra tamen sanguisCorrigé de : sanguinisap effusionem, mortem et membrorum mutilationem declaranCorrigé de : declarandumaq et pronuncianCorrigé de : pronunciandumar esse. Et ita in hiis scriptis pronunciamus et declaramus, et quia parum prodesset sententias proferre nisi exequtioni demandaretur huiusmodi nostre interlocutorie et declarationis Roletum de MontoPersonne : castellanum OchiaciOrganisation : executionem decernimus, mandantes sibi quatenus eandem sententiam nostram, omni excusatione postposita, executioni mandare debeat et exequetur.

10 septembre 1477

Prima tortura sive inquisitio

as–Prima torturaNote dans la marge de gauche–as atAnno, die et mense quibus supraDate : 10.09.1477, presentibus [...]Manquant (4 mots)au et AnthonioPersonne : nepote domini officialis ac Henrico DoteniPersonne : et castellano predicto, lecta et publicata fuit dicta interloquutoria et per dictum RoletumPersonne : castellanum executioni in parte demandata, inAjout au-dessus de la ligneav hoc modo, videlicet quia dictus castellanus duxit dictum JaquetumPersonne : ad locum torture et ligavit ipsum ad cordamTerme : et modicum aw a terra levavit nec supra multis et diversis concernentibus casum heresis interrogatus, aliqua confeteriCorrigé de : confiteriax noluit, tandem ipso dimisso, fuit ad primam diem proximam assignatus ad se advisandum et veritatem recognoscendum.

[Signature :] Marmetus NicodPersonne :
Seing/signe notarial

[p. 259]Saut de page

[p. 260]Saut de page

[p. 261]Saut de page

[p. 262]Saut de page

[p. 263]Saut de page

[p. 228]Saut de page
[Note d’archives dans la marge de gauche par une main du XXe siècle :] 1477 sept. 11Date : 11.09.1477

11 septembre 1477

ayAnno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die vero jovis post nativitatem beate MariePersonne : virginis, que fuit undecima mensis septembrisDate : 11.09.1477, sequitur inquisitio et processus inquisitionalis qui fieri proponitur ex mero officio inquisitionis fidei per venerabilemCorrection par-dessus, remplace : venerabilisaz et circonspectum virum dominum BabstisstamCorrigé de : Baptistamba de AycardisPersonne : decretorum doctorem [...]Manquant (2 mots)bb, officialem LausannensemOrganisation : pro parte reverendi in ChristoPersonne : patris et domini domini BenedictioCorrection au-dessus de la ligne, remplace : Bartholomeibc de MonteferrandoPersonne : miseratione divina LausannensisOrganisation : episcopi et comitis, necnon per venerabilem ac religiosum virum fratrern Thomam GogatiPersonne : ordinis fratrum PredicatorumOrganisation : heretice pravitatis inquisitorem a sancta Sede apostolica specialiter deputatum in civitatibus et diocesibus LausannensiLieu : , GebennensiLieu : , SedunensiLieu : et in nonnullis aliis locis contra et adversus Jaquetum de Panissyerez alias MagnynPersonne : parrochie de CorsierLieu : supra ViviacumLieu : , nunc in castro OchiaciLieu : detentum.

In primis fuit dicta die fuitCorrigé de : bd dictus JaquetusPersonne : coram venerabili viro domino officiali supradicto necnon coram reverendo in ChristoPersonne : patre et domino domino Glaudio RupPersonne : , Glaudio YpolitanoPersonne : vicario in hac parte prelibati domini inquisitoris, per prefatum dominum officialem interrogatus an esset aliquid advisatus et vellet aliquid confiteri cunCorrigé de : cumbe sibi fuerint facte monitiones condigne, scilicet prima, secunda, tertia et quarta desuper habundantia bf, sibi presentando misericordiam Ecclesie prout lacius continetur in ipsis monitionibus receptis per dominos Andream DelayensCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : DucabgPersonne : , JohannemÀ l’original : Jo de FontePersonne : et MermetoÀ l’original : Mertum NycodiPersonne : capellanisTerme : À l’original : cap ut mihi, notario subscripto, retulerunt ; qui JaquetusPersonne : respondit quod de facto heresis nichil scit.

[p. 229]Saut de page

Item interrogatus si unquam aliquis loqutus fuit sibi de prefato heresis crimine, dixit quod sunt circa viginti anniDate : 1457 elapsi quod quadam die ipseCorrection par-dessus, remplace : ipsabh ibat VivacumLieu : , ipse reperit quendam hominem qui vocabatur GautePersonne : , qui dixit sibi : « Quo vadis ? » – « Ego vado ViviacumLieu :  ». Qui GautePersonne : bi dixit sibi : « Opportet quod tu venias mecum et ego te faciam divitem ». Qui JaquetusPersonne : incontinenti consentiit et dixit : « Ego contemtor ». Et incontinenti a quodam dumo exivit quidam vulpes. Tunc dictus GautePersonne : dixit prefato JaquetoPersonne :  : « Opportet quod tu facias isti omagiumTerme :  ». Qui JaquetusPersonne : obsculatus est culum illius animalis.

Item interrogatus in quo loco hoc fuit, dixit iuxta quandam Crucem de PlaniLieu : 4.

Interrogatus si aliud fecerit, dixit quod ille GautePersonne : interrogavit ipsum si portaret aliquas pecunias, qui dixit quod non. Tunc possuit sibi unum baculumTerme : Correction à la hauteur de la ligne, remplace : p[aculum]bj inter tibias, et incontinenti reperit se ad quendam locum vocatum Molyt RignaulLieu : Changement de langue : français, et etiam dictus bk GautePersonne : et vulpes fuerunt incontinenti sicut et ipse.

Item interrogatus quid ibi fecit et quid vidit, dixit quod ibi reperit magnam quantitatem gentium, videlicet hominum et mulierum ; et tunc dictus GauthePersonne : dixit sibi iterum : bl–OmagiumNote dans la marge de gauche–bl « Opportet quod tu facias omagium isti ». Et tunc dictus vulpes presentavit se et veroLecture incertainebm JaquetusPersonne : obsculatus est sibi culum. Tunc dictus vulpes dixit sibi : « Opportet quod tu neges Deum ». Qui JaquetusPersonne : negavit Deum ore, sed non corde. Et in signum omagiiTerme : dedit sibi unam capram albam. Et dicit quod faciebamCorrigé de : faciebantbn ignem qui erat coloris blovozTerme : .

[p. 230]Saut de page

Item interrogatus qui erant presentes, dixit quod non cognovit bo–ComplicesNote dans la marge de gauche par main secondaire (B)–bo nisi JohannemPersonne : et Ludovicum Dynoyrez alias BrandunyerPersonne : . Et aliud nescit, quare fuit assignatus ad diem veneris sequentemDate : vendredi, 12.09.1477 ad se advisandum et magis confitendum. Datum in aula OchiaciLieu d’origine : die et anno quibus supraDate : 11.09.1477, presentibus religiosis viris fratribus Germano d’AcliniPersonne : , Ludovico CatibodiPersonne : ordinis PredicatorumOrganisation : necnon honorabilibus viris dominis Anthonio MichodiPersonne : et Nycodo CutellierPersonne : capellanisTerme : , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

12 septembre 1477

Anno quo supra die vero veneris post nativitatem beate MariePersonne : virginisDate : 12.09.1477, in aula OchiaciLieu d’origine : personaliter constitutus prefatus JaquetusPersonne :  ; per venerabilem et circonspectum dominum officialem interrogatus utrum esset aliquid advisatus, qui dixit quod sunt bene viginti quinque anni vel circaDate : 1452 quod quadam die de qua non recordatur, eundo ViviacumLieu : , ipse reperit dictum GauthePersonne : , prout superius dixit, et obsculatus est culum illi animali.

Interrogatus quod animal erat, dixit quod erat vulpes. Qui dederuntCorrigé de : deditbp sibi unum baculum, prout jam dixit, et posueruntCorrigé de : posuitbq sibi inter tibias, dicendo sibi quod non se signaret. Et statim reperit se ad quendam locum vocatum Molyt RignaulLieu : Changement de langue : français5, et iterum obsculatus est sibi culum et negavit Deum et sanctum bapsimaTerme : .
Interrogatus siCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : sibr ille vulpes se postmodum transfiguraverit in alia, ipse dixit quod sic, in specie cuiusdam hominis vestiti quasi de nigro.

Item interrogatus quomodo loquebatur, dixit quod turpiter et habebat quandam vocem grossam.
Interrogatus quem credebat illum bs–Nomen magistriTerme : Note dans la marge de gauche–bs esse et quis vocatur, dixit quod credebat quod esset dyabolus et vocatur TurtemantPersonne : .

[p. 231]Saut de page

Item interrogatus qui erant [presentes]Omission, complété(e) par analogiebt, dixit quod erant homines et mulieres, et erat unus cacabus supraCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : inbu ignem, in quo dequoquebantur carnes.

Item interrogatus que carnes erant, dixit quod erant carnes puerorum, sed ipse nichil comedit.
Interrogatus que hora erat, dixit quod de mane.
Interrogatus qui erant presentes et quid fecerunt post commestionem, dixit quod non bv–ComplicesNote dans la marge de gauche par main secondaire (B)–bv cognovit nisi LudovicumPersonne : et Johannem Dymyrrez alias BrandunyerPersonne : , et dixit quod homines habitaverunt cum mulieribus per ultra naturam. Et aliud nescit.

Quibus auditis, venerabilis vir dominus Mermetus NycodiPersonne : cappellanus, procurator fidei in hac parte, dixit et petiit quod attentis perjuriis per ipsum JaquetumPersonne : perpetratis bw necnon suis variationibus, ipsum torqueri et questionari, donec et quousque veritas ab ore suo habeatur.

Qui JaquetusPersonne : fuit ductus ad locum torture et fuit ligatus et modicum a terra levatus. Qui statin rogavit quod removeretur a dicta tortura et ipse puram veritatem diceret. Qui fuit relaxatus et deligatus et ad aulam ductus. Qui confessus est pro quadam alia vice ipse fuit ad quendam montem supra BlonayLieu : ubi reperit bene sex viginti personas utriusque sexus.
Interrogatus que hora erat, dixit quod erat inter andeciamCorrigé de : undecimambx et duodecimam horasCorrigé de : horamby noctisPériode : la nuit.

Interrogatus quomodo ivit, dixit quod ivit supra unum baculum quem dictus magister suus dederat sibi. Et dixit quod unxit dictum baculum de quibusdam pinguidinibusAinsi quas dictus dyabolus magister suus dederat sibi, ponendo dictum baculum inter tibias suas ; et incontinenti reperit se supra dictum montem.

[p. 232]Saut de page

Item interrogatus quid dicebat quando ascendebat supra dictum baculum, dixit quod dicebat : « Vade in nomine dyaboli », quia dictus TurtegmantPersonne : preceperat sibi sic fieri.

Interrogatus de quo videbat, dixit quod erat grossus ignis qui habebat colorem blovaz, et etiam erant candele

bz–HomicidiumNote dans la marge de gauche–bz Item dixit quod sunt circa viginti tres anniDate : 1454 quod fuit presens in occisione cuiusdam pueri in domo Nycodi PutoPersonne : de CorsierLieu : , et ipsum occiderunt iuxta matrem et ipso mortuo recesserunt. Qui puer fuit in crastinum sepultus, et tunc de nocte ipsi iverunt ad locum et desepelierunt ipsum et portaverunt ipsumCorrection par-dessus, remplace : ipsamca ad domum Perrodi MogernePersonne : iuxta hospitaleCorrigé de : hospitalemcb ViviaciLieu : 6. Et ipsum assaverunt et postmodum commederunt.

Interrogatus si portaverint integrum, dixit quod sic, nisi quod ipsi deposuerunt in fronte hoc ubi ponitur crismaCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : cis[ma]cc.
Interrogatus quem saporem habent dicte carnes, dixit quod bonum et dulcem.

Item interrogatus quia dixit quod supra dictum montem vidit grossum ignem et quod erant candele, interrogatus de quo fuerint candele, dixit quod de pinguedinibus puerorum.

Item interrogatus de quo cd fiunt les lerementChangement de langue : français7, qui dicit quod de budellis puerorum.

ce–ComplicesNote dans la marge de gauche–ce Item interrogatus qui erant presentes dixit quod vidit Thomam de MyvillaPersonne : de CorsallesLieu : Correction à la hauteur de la ligne, remplace : ActalensLieu : cf parrochie de ActalensLieu : , Mermetum BerruyerPersonne : de ChardunazLieu : , JenetamPersonne : uxorem Johannis AssugnarezPersonne : de ChardunazLieu : parrochie de CorsierLieu : , JenetamPersonne : relictam Johannis de CrestPersonne : dicti loci, uxoremPersonne : Jenodi GalozPersonne : de GrangesLieu : parrochie de ActalensLieu : , Petrum RivezozPersonne : de ChardunazLieu : , JaquetumCorrigé de : JaquetamcgPersonne : uxorem Umberti de LavinerPersonne : etiam vidit matremPersonne : uxoris Jaqueti BugnyonPersonne : de CheybrytLieu : Changement de langue : françaisCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : Chych, sed non recordatur de nomine. Et aliud nescit, quare fuit assignatusCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : adsig[natus]ci ad diem crastinamDate : 13.09.1477 [p. 233]Saut de pagead se advisandum et magis confitendum. Datum die et anno quibus supraDate : 12.09.1477, presentibus ibidem religioso viro fratre Germano d’AcliniPersonne : ordinis PredicatorumOrganisation : necnon venerabili viro domino Mermeto NycodiPersonne : capellano et nobili viro Johanne GaudiPersonne : ac etiam discreto viro Stephano RoletiPersonne : , testibus ad premissa vocatis.

13 septembre 1477

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die vero sabati post nativitatem beate MariePersonne : virginiDate : 13.09.1477, personaliter constitutus prefatus JaquetusPersonne : in aula OchiaciLieu d’origine :  ; per venerabilem virum dominum officialem et per religiosum virum fratrem Petrum PasscuaPersonne : vicarium domini inquisitoris interrogatus an ipse sit aliquid advisatu et si omnia per ipsum superius confessata sint vera, qui JaquetusPersonne : respondit et dixit quod sunt circa viginti quinque anni vel circaDate : 1452 quod ipse ibat ViviacumLieu : , et eundo iuxta Crucem de PlaniLieu : , ipse reperit quendam vocatum GautePersonne : qui fuit combustus postmodum. Qui interrogavit ipsum dicendo sibi : « Quo vadis ? ». Tunc dictus JaquetusPersonne : dixit sibi : « Ego vado ViviacumLieu :  ». Tunc dictus GautePersonne : dixit sibi : « Si tu velis venire mecum, ego faciam te divitem ». Qui JaquetusPersonne : fuit contentus, et incontinenti a cj–Forma omagiiNote dans la marge de gauche–cj quodam dumoCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : de[mo]ck exivit unus vulpes. Tunc dictus GautePersonne : dixit : « Opportet quod tu facias omagium isti ». Qui JaquetusPersonne : obsculatus [est]Omission, complété(e) par analogiecl sibi culum. Qui GautePersonne : interrogavit prefatum JaquetumPersonne : si portaret aliquas pecunias, qui dixit quod non. Tunc sibi posueruntCorrigé de : posuitcm unum baculum inter tibias et incontinenti reperit se in quodam loco vocato Molyt RignaulLieu : Changement de langue : français. Et ibi reperit magnam quantitatem hominum et mulierum. Tunc dictus GautePersonne : dixit sibi : « Opportet quod tu facias sicut et nos fecimus, videlicet quod tu neges Deum et sanctum baptismia ». Qui JaquetusPersonne : negavit Deum et sanctum baptismiaCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : babstcn. Et tunc sibi dederunt in dominum et magistrum quendam vocatum TurtegmantPersonne : . Qui TurtegmantPersonne : dixit prefato JaquetoPersonne :  : « Opportet quod tu des mihi aliquid ». Tunc dictus JaquetusPersonne : dixit sibi : « Ego do tibi unam capram », que erat cum ceteris animalibus in pascuis.
Interrogatus que capra erat, dixit quod erat alba, et quando venit de nocte, dicta capra non venit. Tunc uxor prefati JaquetiPersonne : dixit : « Quid devenit capra nostra ? ». Tunc dictus JaquetusPersonne : dixit : « ForsitamCorrigé de : Forsitanco lupus comedit ».

[p. 234]Saut de page

Item interrogatus quem credebat esse illum TurtigmantPersonne : , dixit quod credebat quod esset dyabolus.

Item interrogatus quomodo loquebatur, dixit quod habebat vocem turpissiamCorrigé de : turpissimamcp et raucam.
Item dixit quod modicum post dictus TurtigmanPersonne : dedit sibi unum pissidem ad ungendum baculum suum.
lnterrogatus ubi est etCorrigé de : cq baculus, dixit quod fuit detentus per dominum de OronsOrganisation : , qui fecit sibi proicere infra lacum.

Item interrogatus quid dictus TurtigmanPersonne : dabat sibi, dixit quod promiserat sibi dare omni mense quinque solidosUnité monétaire : 5 sols , sed numquam dedit sibi nisi quinque vicibus.

cr–ComplicesNote dans la marge de gauche–cr Item interrogatus qui erant presentes, dixit quod tunc non cognovit nisi LudovicumPersonne : et Johannem Dymyerez alias BrandunerPersonne : .

Item interrogatus que dies erat, dixit quod erat quadam die mercuriPériode : mercredi.
Interrogatus si omni anno recipiebat corpus ChristiTerme : , dixit quod sic.

Item interrogatus quid magister suus dicebat sibi, dixit quod sibi precipiebat quod quando reciperet8, quod portaret ad sectamTerme : . Qui JaquetusPersonne : semel portavit et tradidit magistro suo.

Interrogatus quid fecerunt, dixit quod nescit cs et illud fuit in secta supra montem de BlonayLieu : .

ct–HomicidiumNote dans la marge de gauche–ct Item interrogatus si ipse fecerit aliquod malum, dixit quod est annus vel circaDate : 1476 quod ipse JaquetusPersonne : fecit mori duas vacas, quarum una erat Mermeto BerruyerPersonne : que erat pili rubeyTerme : Changement de langue : français ; alia erat Girardo CoctetPersonne : , que erat pili blanchessatTerme : Changement de langue : français.

Item interrogatus quomodo fecit mori dictasCorrection par-dessus, remplace : dictuscu vacas, dixit quod tetigit ipsas de pinguedinibus sibi datis per magistrum suum.

cv–HomicidiumNote dans la marge de gauche–cv Item dixit [quod]Omission, complété(e) par analogiecw sunt tres anni vel circaDate : 1474 quod fecit mori Glaudiam MostyerezPersonne : uxoremCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : relictamcx Boneti DrochatPersonne : de ChardunazLieu : et hoc tangendo ipsam de pinguedinibus supradictis.

[p. 235]Saut de page

Item interrogatus quare hoc fecit, dixit quia GlaudiaPersonne : dicebat sibi injurias, videlicet quod erat hereticus.

Item interrogatus quid ipsi faciunt in secta, dixit quod homines habitant cum mulieribus per ultra naturam.
Interrogatus que erat amasia sua, dixit quod JenetaPersonne : relicta Johannis de CrestPersonne : . Et aliud nescit, quare fuit assignatus ad diem lune futuramDate : lundi, 15.09.1477 ad se advisandum et magis confitendum. Datum die et anno supradictisDate : 13.09.1477, presentibus cy–ibidem venerabiliCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : ibi v[enerabili]–cy viro domino Mermeto NycodiPersonne : cappellano necnon nobilibus viris JohanneÀ l’original : Jo GaudePersonne : et castellano OchiaciOrganisation : testibus ad premissa vocatis.

15 septembre 1477

Anno quo retro, die vero lune post nativitatem beate MariePersonne : virginisDate : 15.09.1477, personaliter constitutus prefatus JaquetusPersonne : in aula OchiaciLieu d’origine :  ; interrogatus per quos supra an ipse sit aliquid advisatus et si omnia superius per ipsum confessata vera sint, dixit quod sunt vera.

cz–ComplicesNote dans la marge de gauche–cz Item interrogatus quot vicibus bene fuit in secta, dixit quod fuit bene viginti quinque vicibus. Et dixit quod recordatur quod in dicta secta supra montem de BlonayLieu : ipse vidit Jaquetum BroytPersonne : de ChastilliensLieu : .

Interrogatus quare ipse non nominavit prefatum Jaquetum BroytPersonne : quando nominavit alios, dixit quod bene recordabatur sed nolebat ipsum nominare eo quod ipse est de progenie uxoris sue.

Item interrogatus quot vicibus in ebdomada ipsi vadunt [in secta]Omission, complété(e) par analogieda et quibus diebus, dixit quod non vadunt omni ebdomada et quod quando est aliquotAinsi bonum festum sicuti PaschaTerme : Date : des fêtes sans date fixe, PenthecosteÀ l’original : PenthTerme : Date : des fêtes sans date fixe, Nativitas Domini et sic de aliis, quod tunc libenter vadunt ; et libenter vadunt in die jovisPériode : jeudi.

Interrogatus qua hora, dixit quod circa mediam noctemPériode : la nuit.
lnterrogatus de quo videbant, dixit quod erat ignis grossus coloris blovoz et candele eiusdem coloris, et dixit quod erant in dicta secta supra BlonayLieu : bene sex vigintiDate : 1451.

[p. 236]Saut de page

Item interrogatus quid ipsi faciebamCorrigé de : faciebantdb de igne, dixit quod ipseCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : ipsidc vidit unum dd–magnum magnumCorrigé de : magnum–dd cacabum in quo quoquebantur carnes puerorumTerme : .
Interrogatus quid ipsi fecerunt, dixit quod comederunt.

Interrogatus si comederit, dixit quod sic, et quod habent saporem dulcem et bonum magis quam alie carnes.

de–HomicidiumNote dans la marge de gauche–de Interrogatus quis portaverat, dixit quod nescit ; et si unquam portaverit aliquem puerum, dixit quod sunt tres anni vel circaDate : 1474 quod ivit unacum magistro suo ad domum Petri PicarPersonne : parrochie de ActalensLieu : circa mediam noctemPériode : la nuit. Et ibi iuxta matrem ipse occidit unum puerum masculum stringendoTerme : ipsum et tangendo de dictis pinguedinibus, et in crastinum fuit sepultus. Et tunc ipse et magister suus TurtygmantPersonne : desepelieruntCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : dess[epelierunt]df ipsum ; et portavit ad sectam, videlicet supra BlonayLieu : .

Interrogatus que hora erat, dixit quod erat circa mediam noctemPériode : la nuit.
Interrogatus si portaverint integrum, dixit quod sic.

Item interrogatus quomodo intravit domum dicti Petri PicarPersonne : , dixit quod magister suus TurtygmantPersonne : aperuit.

dg–ComplicesNote dans la marge de gauche–dg Item interrogatus quid fecerunt de dicto puero quando fuit in secta per ipsum portatus, dixit quod ipsi posuerunt coqui et post comederunt. Et erant presentes, dixit quod Thomas de MediavillaPersonne : de CorsellisLieu : parrochie de ActallensLieu : , uxorPersonne : Jenodi GalotPersonne : de GrangesLieu : parrochie de ActallensLieu : , sed nescit nomen dicte mulieris, JenetaPersonne : uxor Johannis de CrestPersonne : de ChardunazLieu : , que est amasia in secta dicti JaquetiPersonne : , Mermetus BerruyerPersonne : de ChardunazLieu : , LudovicusPersonne : et Johannes Dymyerrez alias BrandunerPersonne : , JenetaPersonne : uxor Johannis AssugnarezPersonne : de ChardunazLieu : , Jaquetus BroytPersonne : de ChastilliensLieu : , Petrus RivezezPersonne : de ChardunazLieu : , materPersonne : uxoris Jaqueti BugnyonPersonne : de CheybrytLieu : Changement de langue : français.

Interrogatus quid bibebant, dixit quod bibebant vinum album et rubeum.
Interrogatus quid faciunt post cenam, dixit quod hominesCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : hocdh habitant cum mulieribus sicut bestie.
Interrogatus si cognoverit aliquam, dixit quod sic, videlicet uxoremPersonne : JohannisÀ l’original : Jo de CrestPersonne : quia erat amasia sua in secta ; et aliud nescit, quare fuit assignatus ad diem crastinamDate : 16.09.1477 ad se advisandum. Datum die et anno quibus supraDate : 15.09.1477, presentibus ibidem religioso viro fratre Petro PascuaPersonne : et di venerabili viro domino Mermeto NycodiPersonne : , testibus ad premissa vocatis.

[p. 237]Saut de page

16 septembre 1477

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die vero martis sequentiDate : 16.09.1477, personaliter constitutus prefatus JaquetusPersonne : in aula OchiaciLieu d’origine : coram venerabili vuroCorrigé de : virodj domino officiali ; interrogatus utrum ipse sit advisatus, qui confessus est quod sunt fere duo anni elapsiDate : 1475 quod iuxta quandam planchiam in parrochia de ActalensLieu : interfecitTerme : unum equumTerme : PetroCorrigé de : Petridk MistralisPersonne : de TartroLieu : dicte parrochie.

Interrogatus ubi erat dictus equus, respondit quod erat in quadam planchia ligatus cum uno capistro.

Interrogatus quomodo illum interfecit, respondit quod primo illum maledixit, deinde cepit capistrum et fecit unum nodum currentem – et monstravit modum faciendi dictum nodum in quodam fune sibi tradito – posmodumCorrigé de : postmodumdl tantum traxit capistrum quod dictum equum interfecit.

Item interrogatus quare hoc fecit, respondit quia inimicabatur dicto PetroPersonne : cui erat dictus equus.

dm–HomicidiumNote dans la marge de gauche–dm Item confitetur se voluisse interficere omnia animalia Petri ArnaudiPersonne : parrochie Sancti SinphoriaciLieu : sunt circa quatuor anni elapsi circa festum Sancti GeorgiiPersonne : Date : 23.04.1473, quando pratoCorrigé de : pratumdn incipiunt custodiriCorrigé de : custodiredo, in quodam campo, sed non potuit interficere nisi tria de illis animalibus, que tetigit solum de suo digito uncto dp quodam unguentoTerme : a dyabolo magistro suo sibi tradito.

Interrogatus quare hoc fecit, respondit quod dicta animalia transibant per quendam suum campum, propter quod ante habuerat debatum cum patre dicti ArnaudiPersonne : .

Item dixit et confitetur quod alias fuit transportatus per dq aera supra nubes cum aliis multis suis complicibus, ubi grandines illis ministrabantur in calatis, et dictas grandines suis manibus aspergebant in terram.

[p. 238]Saut de page

Item interrogatus quomodo sciebat horam eundi ad dictas tempestatesTerme : aspergendum et quomodo ita deportabatur, respondit quod sibi ac ceteris suis complicibus notifficabatur per suos magistros qui illos deportabant ad loca grandinum.

Item interrogatus ad cuius promotionem seu instantiam, si ab eis dicte grandines fiebant vel ab eorum magistris, qui JaquetusPersonne : respondere noluit.

Item interrogatus si inter eos in dicta secta sit equalitas et si omnes habeant unam et eandem auctoritatem, respondit quod non, sed inter eos aliqui sunt minores et aliqui maiores.

Item interrogatus si dictas grandines faciant cadere ubi volunt, respondit quod non, quia sacerdotes id fieri prohibent9.

17 septembre 1477

Anno Domini Mo CCCC LXX septimo die vero mercuri ante festum Sancti MatheiPersonne : apostoliDate : 17.09.1477, personaliter constitutus prefatus JaquetusPersonne : in aula OchiaciLieu d’origine :  ; et interrogatus per reverendum patrem fratremCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : d[ominum]dr Thomam GogatiPersonne : heretice pravitatis inquisitorem an omnia per ipsum confessata vera sint, respondit quod sic.

Item interrogatus si recordetur de hiis que confessus est, dixit dixitCorrigé de : ds quod sintCorrigé de : suntdt circa viginti quinque anniDate : 1452 quod eundo ViviacumLieu : ipse reperit quendam hominem vocatum GauthePersonne : , qui dixit sibi : « Quo vadis ? » – « Ego vado ViviacumLieu :  ». Tunc dictus GautePersonne : dixit sibi : « Si tu velis venire mecum, ego faciam te divitem ». Qui JaquetusPersonne : dixit quod sic. [p. 239]Saut de pageTunc dictus GautePersonne : fecit venire incontinenti quoddam animal et dixit sibi : « Opportet quod tu facias omagium isti, videlicet quod tu obsculetis sibi culum ». Qui JaquetusPersonne : fecit, videlicet obsculatus est culum.

Interrogatus quod animal erat, dixit quod erat vulpes, et dixit quod ixivitCorrigé de : exivitdu de quodam dumo ibi prope.

Item interrogatus in quo loco erat, dixit quod iuxta Crucem de PlaniLieu :  ; et dixit quod hoc facto, ipsi interrogaverunt ipsum si portaret aliquas pecunias, qui dixit quod non. Tunc posuerunt sibi unum baculum inter tibias.

Interrogatus quid ipse dicebat quando ascendebat supra dictum baculum, dixit quod dicebat : « Vade in nomine diabolyTerme :  ». Et incontinenti ipse cum dicto GautePersonne : fuit in quodam loco vocato Molyt RignaulLieu : Changement de langue : français, et ibi erant multi homines et mulieres dv.

Item interrogatus que hora erat, dixit quod erat de mane prope prandiumPériode : le matin et quod ibi erat dw quidam grossus cacabus in quo quoquebantur carnes.

Interrogatus que carnes erant, dixit quod erant carnes puerorum.

dx–Forma omagiiNote dans la marge de gauche–dx Item interrogatus si ille vulpes erat presens, dixit quod sic et quod dictus dy GautePersonne : dixit sibi : « Opportet quod tu facias sicut et nos, videlicet quod tu neges Deum, gloriosam virginem MariamPersonne : et sanctum baptisma ».

Qui JaquetusPersonne : iterum obsculatus est sibi culum et negavit Deum, gloriosam virginem MariamPersonne : et sanctum baptisma, et tunc dederunt sibi in magistrum quendam vocatum TurtigmantPersonne : .

Interrogatus quem credebat esse illum TurtigmantPersonne : et quomodo loquebatur, dixit quod credebat quod esset dyabolus et quod loquebatur turpiter et rauce.

[p. 240]Saut de page

Item dixit quod dictus TurtigmanPersonne : dixit sibi : « Opportet quod tu des mihi aliquid ». Qui dedit sibi unam capram albam que erat in passcuis cum ceteris animalibus.

Interrogatus si dictus magister suus habuerit dictam capram, dixit quod credit quod sic, quia de sero non venCorrigé de : venitdz cum ceteris animalibus.

Item interrogatus quid dictus magister suus dabat sibi, dixit quod promiserat sibi dare omni mense quinque solidosUnité monétaire : 5 sols .

Interrogatus si unquam receperit, dixit quod sic, videlicet tribus vicibus.

Interrogatus quis dabat sibi, dixit quod magister suus dabat sibi dictas pecunias.

Item interrogatus si ille pecunie erant bone, dixit quod sic, quia ipse implicabat sicut alias pecunias.

Item interrogatus de corpore Christi. Quid magister suus precipiebat sibi, dixit quod precipiebat sibi quod adportaretAinsi ad sectam. Qui JaquetusPersonne : hoc fecit bene sex vicibus.

Interrogatus cui dabat, dixit quod dabat magistro suo, sed nescit quid faciebat.

Interrogatus in quo loco ipse portavit, dixit quod portavit supra quendam montem supra BlonayLieu : , ubi tenebatur secta.

ltem interrogatus quomodo ipse ibat ad sectam, dixit supra quendam ea–baculum quemCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : bacum q[uem]–ea magister suus dederat sibi.

[p. 241]Saut de page

Item interrogatus quid dicebat et quid faciebat antequam ascenderet supra dictum baculum, dixit quod ungebat ipsum de quibusdam pinguedinibus per magistrum suum sibi traditis ; et quod dicebat : « Vade in nomine dyaboliTerme :  ». Et aliud nescit.

Quare fuit assignatus ad diem crastinamDate : 18.09.147710 ad se advisandum et magis confitendum. Datum die et anno quibus supraDate : 17.09.1477, presentibus ibidem religiosis fratribus Guidone BatiPersonne : et Humberto NesonisPersonne : ordinis PredicatorumOrganisation : necnon venerabili viro domino Mermeto NycodiPersonne : , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

19 septembre 1477

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die vero veneris ante festum Sancti MatheyPersonne : apostoliDate : 19.09.1477, personaliter constitutus prefatus JaquetusPersonne : in aula OchiaciLieu d’origine : eb ; per reverendum fratremCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : p[atrem]ec Thomam GogatiPersonne : heretice pravitatis inguisitorem interrogatus mediante juramento super sacrosanctis Dei euvangeliis per ipsum prius prestito, utrum omnia in suo processu scripta per ipsum confessata vera sint, dixit et respondit quod sic.

Item interrogatus de corpore Christi, quid magister suus dicebat sibi, dixit quod precipiebat sibi quod portareCorrigé de : portareted ad sectam.

Interrogatus si portaverit, dixit quod sic, bene sex vicibus, sed nescit quod faciebat magister suus, nisi semel quod vidit quod posuit in quodam cacabo qui erat supra ignem. Et dixit quod quando ipse difficiebatCorrigé de : deficiebatee ire ad sectam, quod ipse erat pro uno certo aut saltim erat verberatus.

[p. 242]Saut de page

Item dixit quod dictus TurtegmantPersonne : , quando fecit sibi omagium et quod negavit Deum, gloriosam virginem MariamPersonne : et sanctum baptisma, quod ipse petebat sibi quod daret sibi unum puerum. Sed non dedit.

ef–Quid dedit de corpore suo in signum omagiiNote dans la marge de gauche–ef Interrogatus quid dedit sibi, dixit quod dedit sibi artuculumCorrigé de : articulumeg grossum pedis sui dextri post mortem suam in signum omagii.

Item dixit quod in dicta secta satis bibunt et comedunt, sed numquam sateranturCorrigé de : satiantureh.

Item dixit quod quando ipsi erant in secta supra montem supra BlonayLieu : , in quodam prato, quando erba erat quasi parata ad falcandum, quod videbatur quod propter conculcationem ipsorum quod numquam falcaretur, sed statim post recessum ipsorum dicta erba erat ut prius.

Item interrogatus si a post quod fuit in dicta secta et quod negavit Deum, si fuerit intentionis confitendi, dixit quod sic, sed magister suus non dimictebat.

Interrogatus si vellet addi vel minui aliquid in dicto suo processu, qui dixit quod non.

Quibus auditis, procurator fidei instans et prefatus JaquetusPersonne : inquisitus petierunt concludi et diffiniri.

[p. 243]Saut de page

Quibus auditis, dictus inquisitor conclusit, assignando ipsis dietim ad audiendum jus sive sententiam diffinitivamTerme : . Datum die et anno quibus supraDate : 19.09.1477, presentibus ibidem venerabilibus viris dominis Mermeto NycodiPersonne : et Johanne de FontePersonne : ei, capellanisTerme : , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[Signature :] StephanoÀ l’original : Ste de CrestoPersonne :
Seing/signe notarial

[p. 244]Saut de page

[p. 245]Saut de page

[p. 246]Saut de page

[p. 247]Saut de page

[p. 248]Saut de page

[p. 249]Saut de page

[p. 250]Saut de page

[p. 251]Saut de page

Processus Jaqueti de Panisiere alias MagnynPersonne :

Reperta sunt nomina accusatorum

Dessin à la plume X

Extracta sunt nomina accusatorum

Annotations

  1. Changement de main : main secondaire (B).
  2. Note dans la marge de gauche par main secondaire (B).
  3. Corrigé de : comitisTerme : .
  4. Suppression par biffage.
  5. Corrigé de : .
  6. Suppression par biffage : pro ab.
  7. Corrigé de : occasione.
  8. Ajout au-dessus de la ligne.
  9. Ajout dans la marge de gauche avec un signe d’insertion.
  10. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : assistente in abstentia.
  11. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : proix.
  12. Corrigé de : cautio.
  13. Corrigé de : confiteret.
  14. Omission, complété(e) par analogie.
  15. Corrigé de : .
  16. Ajout à la hauteur de la ligne avec une autre encre.
  17. Note dans la marge de gauche par main secondaire (B).
  18. Changement de main : main secondaire (C).
  19. Suppression par biffage : presentia.
  20. Suppression par biffage : presentia personaliter.
  21. Omission, complété(e) par analogie.
  22. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : mancipav[it].
  23. Suppression par biffage : si.
  24. Suppression par biffage : b[annitus].
  25. Suppression par biffage : quia.
  26. Suppression par biffage : fuerat.
  27. Corrigé de : ipsis.
  28. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : quare.
  29. Note dans la marge de gauche par main secondaire (B).
  30. Changement de main : main secondaire (D).
  31. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : Je[rmano].
  32. Note dans la marge de gauche par main secondaire (B).
  33. Changement de main : main secondaire (E).
  34. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : cui.
  35. Corrigé de : quodam papiro qui.
  36. Changement de main : main secondaire (F).
  37. Corrigé de : et.
  38. Suppression par biffage : denu[ntiationibus].
  39. Suppression par biffage : coram nobis.
  40. Suppression par biffage : et declaramus.
  41. Suppression par biffage : esse.
  42. Corrigé de : sanguinis.
  43. Corrigé de : declarandum.
  44. Corrigé de : pronunciandum.
  45. Note dans la marge de gauche.
  46. Changement de main : main secondaire (E).
  47. Manquant (4 mots).
  48. Ajout au-dessus de la ligne.
  49. Suppression par biffage : alte.
  50. Corrigé de : confiteri.
  51. Changement de main : main principale (A).
  52. Correction par-dessus, remplace : venerabilis.
  53. Corrigé de : Baptistam.
  54. Manquant (2 mots).
  55. Correction au-dessus de la ligne, remplace : Bartholomei.
  56. Corrigé de : .
  57. Corrigé de : cum.
  58. Suppression par biffage : prout consta[t].
  59. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : Duca.
  60. Correction par-dessus, remplace : ipsa.
  61. Suppression par biffage : d[ixit].
  62. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : p[aculum].
  63. Suppression par biffage : re[perit].
  64. Note dans la marge de gauche.
  65. Lecture incertaine.
  66. Corrigé de : faciebant.
  67. Note dans la marge de gauche par main secondaire (B).
  68. Corrigé de : dedit.
  69. Corrigé de : posuit.
  70. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : si.
  71. Note dans la marge de gauche.
  72. Omission, complété(e) par analogie.
  73. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : in.
  74. Note dans la marge de gauche par main secondaire (B).
  75. Suppression par biffage : n[ecnon].
  76. Corrigé de : undecimam.
  77. Corrigé de : horam.
  78. Note dans la marge de gauche.
  79. Correction par-dessus, remplace : ipsam.
  80. Corrigé de : hospitalem.
  81. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : cis[ma].
  82. Suppression par biffage : fit li.
  83. Note dans la marge de gauche.
  84. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : ActalensLieu : .
  85. Corrigé de : Jaquetam.
  86. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : Chy.
  87. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : adsig[natus].
  88. Note dans la marge de gauche.
  89. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : de[mo].
  90. Omission, complété(e) par analogie.
  91. Corrigé de : posuit.
  92. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : babst.
  93. Corrigé de : Forsitan.
  94. Corrigé de : turpissimam.
  95. Corrigé de : .
  96. Note dans la marge de gauche.
  97. Suppression par biffage : sec[ta].
  98. Note dans la marge de gauche.
  99. Correction par-dessus, remplace : dictus.
  100. Note dans la marge de gauche.
  101. Omission, complété(e) par analogie.
  102. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : relictam.
  103. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : ibi v[enerabili].
  104. Note dans la marge de gauche.
  105. Omission, complété(e) par analogie.
  106. Corrigé de : faciebant.
  107. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : ipsi.
  108. Corrigé de : magnum.
  109. Note dans la marge de gauche.
  110. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : dess[epelierunt].
  111. Note dans la marge de gauche.
  112. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : hoc.
  113. Suppression par biffage : Mer[meto].
  114. Corrigé de : viro.
  115. Corrigé de : Petri.
  116. Corrigé de : postmodum.
  117. Note dans la marge de gauche.
  118. Corrigé de : pratum.
  119. Corrigé de : custodire.
  120. Suppression par biffage : de.
  121. Suppression par biffage : aera.
  122. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : d[ominum].
  123. Corrigé de : .
  124. Corrigé de : sunt.
  125. Corrigé de : exivit.
  126. Suppression par biffage : i[nterrogatus].
  127. Suppression par biffage : v.
  128. Note dans la marge de gauche.
  129. Suppression par biffage : re.
  130. Corrigé de : venit.
  131. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : bacum q[uem].
  132. Suppression par biffage : r[everendum].
  133. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : p[atrem].
  134. Corrigé de : portaret.
  135. Corrigé de : deficiebat.
  136. Note dans la marge de gauche.
  137. Corrigé de : articulum.
  138. Corrigé de : satiantur.
  139. Suppression par biffage : te[stibus].
  1. En 1477Date : 1477, la seigneurie d’OronLieu : appartient à Louis de GruyèrePersonne : (comte de 1475 à 1493), fils de François IerPersonne : (DHS, de Gruyère).
  2. Dans des procès d’hérésie menés par l’inquisition, la sentence pouvait ordonner le port de croix. Pour un temps précis, l’accusé devait alors porter sur ses vêtements de manière visible deux croix jaunes, l’une sur la poitrine, l’autre dans le dos.
  3. Par comparaison avec d’autres manuscrits, la sentence interlocutoire pourrait avoir été écrite par la main de l’official Baptiste d’AycardPersonne : .
  4. Éventuellement lieu-dit au bord du LémanLieu : à l’ouest de la VeveyseLieu : . Ce territoire faisait anciennement partie de la paroisse de CorsierLieu : (ACV, GC 1343).
  5. Probablement La MollieLieu : , au nord-est du Mont PèlerinLieu : , sur la commune de ChardonneLieu : (ACV, GC 343 D), ou Mollie MargaultLieu : , au nord de SavignyLieu : .
  6. Il est difficile à déterminer s’il s’agit de l’Hopital Neuf du Vieux-MazelLieu : de VeveyLieu : (Mottaz 1982, II, p. 753), donc au cœur de la ville, ou si, au contraire, il s’agit de l’hôpital Marie-Madeleine du Mont-JouxLieu : qui se trouve hors de la ville (De Montet 1884, p. 52–53).
  7. L’expression dans le texte latin « les lerement » ne peut être identifiée ; d’après le contexte, il doit pourtant s’agir de mèches.
  8. Il faut comprendre ici qu’il reçoit l’hostie, objet de la question précédente.
  9. Le procès-verbal s’arrête ici brusquement ; il manque les formules conclusives.
  10. Le procès reprend en fait le 19 septembreDate : 19.09.1477.