check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 18-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, by Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega and Martine Ostorero

Citation: SDS VD D 1 18-1

License: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jeannette Barattier, de Brent

1480 November 6 – 24. Château du Châtelard

Jeannette Barattier, de Brent, comparait le 6 novembre 1480 devant le vice-inquisiteur et représentant de l’évêque de Lausanne Jean Blanchet, au château du Châtelard. Le lendemain, après à la deuxième monition, elle avoue devant le juge, mentionnant un premier complice, puis est remise en prison. Le 13 novembre, suite à la troisième monition, l’inculpée poursuit ses aveux en évoquant le nom d’un autre homme. Le 14 novembre elle ratifie et poursuit ses aveux, en ajoutant un nouveau nom à la liste de ses complices. Ce même jour, le procureur de la foi, Jean Colin, demande la sentence interlocutoire afin de soumettre Jeannette à la question, laquelle sentence sera rendue par la cour et exécutée immédiatement par les officiers du châtelain, sans obtenir pourtant de nouveaux aveux de la part de l’inculpée. Le lendemain, Jeannette poursuit ses aveux devant le vice-inquisiteur et dénonce un quatrième homme comme complice, avant d’être à nouveau soumise à la torture, sans résultats évidents. Le 16 novembre, l’inculpée est examinée par le notaire François de Paleria, châtelain du château de Châtelard et juré de la cour du duc de Savoie et de la cour de l’official épiscopal de Lausanne, agissant ici comme juge délégué par le vice-inquisiteur pendant son absence temporaire. Selon la lettre testimoniale rédigée par ledit châtelain, Jeannette aurait alors avoué spontanément et dénoncé huit autres personnes (4 hommes et 4 femmes), en ratifiant trois fois ses aveux. Ce sont ainsi 12 personnes (8 hommes et 4 femmes) qui ont été dénoncées au cours de ce procès. La sentence finale est rendue par la cour, présidée à nouveau par le vice-inquisiteur Jean Blanchet, le 24 novembre. Selon la sentence, lue ce même jour devant le château de Châtelard, Jeannette est condamnée à la confiscation de ses biens et à la remise au bras séculier pour être punie.

Les procès de Jaquet de Panissère (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 228–258), Jordana de Baulmes (SDS VD D 1 15-1 : ACV, Ac 29, p. 208–227), Claude Bochet (SDS VD D 1 16-1 : ACV, Ac 29, p.  264–275), Jean Poesiouz (SDS VD D 1 17-1 : ACV, Ac 29, p. 301–312), Jeannette Barattier (SDS VD D 1 18-1 : ACV, Ac 29, p. 276–300), Antoine de Vernex (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 313–327) et Jean Gallot (SDS VD D 1 20-1 : ACV, Ac 29, p. 333–348) ont tous été intentés entre 1477 et 1484. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique, après la première vague des années 1448–1449.

Le procès de Jeannette Barattier occupe les pages 276–300 du registre Ac 29. Le numéro 281 a été omis lors de la reliure – ainsi, la numérotation des pages passe directement de 280 à 282. La page 292 n’a pas été utilisée ; on l’a probablement volontairement laissée en blanc pour insérer plus tard le compte-rendu du châtelain François de Paleria. Comme une page n’a pas suffi, il a inscrit son rapport de deux pages et demie après la sentence finale, qui occupe les pages 293 et 294. Les trois pages allant de 297 à 299 sont restées vierges. La page 300, qui constitue le dos de l’ancien dossier, porte des notes inscrites à l’envers. La page 276 – page de garde de l’ancien dossier et première page du procès-verbal – comporte une note dorsale identique à celles des procès de Jean Poesiouz et d’Antoine de Vernex (« reperta sunt accusatorum nomina »), mais il ne s’agit sans doute pas de la même main anonyme.

Les actes de ce procès sont écrits par différentes mains ; le notaire Jean de Nanto signe les procès-verbaux de presque toutes les séances. Le rapport de la séance du 16 novembre 1480, par contre, a été rédigé par le châtelain François de Paleria. La copie même de la sentence finale n’est pas signée ; elle relève d’une main inconnue. Le passage qui confirme la lecture publique de la sentence finale provient de la main du notaire Pierre Maior.

Edition Text

[Registratur’s sign on the left margin in a hand of the 20th century:] 1480Date: 1480
a–Reperta sunt accusatorum nominaAddition on the left margin in another hand–a

Processus ex mero sacre inquisitionis fidei officio instanteque eiusdem sacre fidei procuratoreTerm: formatus contra et adversus JohannetamPerson: relictam quondam Johannis BaractierPerson: de BrentPlace: parrochie MustruaciPlace: LausannensisPlace: dyocesis. Right

6 novembre 1480

Anno Domini millesimo quatercentesimo octuagesimo die vero lune sexta mensis novembrisDate of origin: 6.9.1480, sequitur inquisitio seu inquisitionalis processus qui et que fiunt et fieri proponunt ex mero sacre fidei inquisitionis officio, per me Johannem de NantoPerson: burgensemTerm: LausannensemOrganisation: notarium et dicte sacre fidei inquisitionis officii scripbamCorrected from: scribamb, de mandato venerabilis religiosi fratris Johannis BlanchetiPerson: ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: , heretice pravitatis in dyocesibus LausannensiPlace: et SedunensiPlace: viceinquisitorisTerm: generalis per reverendum patrem fratrem Thomam GogactiPerson: eiusdem ordinis sacre theologie generalem predicatorem in dyocesibus LausannensiPlace: , GebennensiPlace: et SedunensiPlace: sacre fidei inquisitoremTerm: generalem vicariumqueTerm: in hac parte reverendi in ChristoPerson: patris et domini domini Benedicti de MonteferrandoPerson: miseratione divina LausannensisOrganisation: episcopiTerm: et comitisTerm: , specialiter deputatCorrected from: deputatic et judexCorrected from: judicisd in hac parte ; contra et adversus JohannetamPerson: relictam quondam Johannis BaractierPerson: de BrentPlace: parrochie MustruaciPlace: eiusdem dyocesis [p. 277]Page breakLausannensisPlace: inquisitam superius intitulatam. QueCorrection overwritten, replaces: ie de mandato prefati domini viceinquisitoris capta extitit et [detenta]Omission, restored by analogyf in carceribus castri CastellariiPlace of origin: in dicta parrochia MustruaciPlace: tamquam de fide suspecta notataque et vehementer diffamataTerm: de dampnatoTerm: heresis crimineTerm: . Quequidem JohannetaPerson: existens et personaliter constituta coram prefato domino viceinquisitore, omni carceris vinculo soluta ac per eundem examinata et interrogata, eius mediante juramento in ipsius viceinquisitoris manibus ad sancta Dei euvangelia corporaliter tacta prestito tanquam principalis in facto suo et ut testis in alieno :
Videlicet primo an sciat causam sue detentionis, prius sibi apposito quomodo Ecclesia numquam claudit cremiumNotable spelling redeunti nec pecati venia penitentibus quovis tempore denegetur, queCorrection overwritten, replaces: ig dicit quod nescit. Deinde pauloposCorrected from: pauloposth advisata et dicit quod ita, quia castellanusTerm: eiusdem CastellariiOrganisation: sibi dixit quod ipsa erat capta pro heresis criminemCorrected from: criminei.

Item interrogata an habeat aliquos emulos seu malivolos in parrochie MustruaciPlace: vel allibi, que dicit quod ita, videlicet Johannem ChampensPerson: eo quod ipse JohannesPerson: sibi reproquinquaverat : « Mater tua fuit combusta et commedit pueros meos, et adhuc forte tu facies sic » ; et eo quod dictaCorrected from: dictusj JohannesPerson: sibi petebat unam techiam feni quam prestiterat viro dicte JohannetePerson: delate ; et nonnullos alios.

Item interrogata an unquam per aliquem seu aliquos crimen heresis eidem fuerit sibi k improperatum, que respondet quod ita, quare Nycodus MuryPerson: de CholensPlace:  ; et dixit quod dicta delata quodam semel vachas dicti GlaudiiPerson: 1 maledixit. Quiquidem NycodusPerson: Correction inline, replaces: Glaudiu[s]l [p. 278]Page breakeidem delate dicit : « Vade heresicaTerm: , quare maledixistiTerm: vachas meas, caveas quid erit ».

Item interrogata a quo tempore dictum crimem heresis eidem delate fuit inproperatum, que respondet quod non recordatur.

lnterrogata an unquam sententiam excommunicationis subscrivit per longum tempus vel alias, que respondet quod sic, per spatium unius anniDate: 1479.

lnterrogata que fuit causa per quam dictam excommunicationis sententiam hoc longum tempus subscrivit, que respondet ex eo quia non habebat unde satisffacere suis creditoribus.

Item interrogata an in quolibet festo PascheTerm: , eucaristie sacramentumDate: floating holiday, ut moris est unicuique fideli christiano, reciperitNotable spelling, respondet quod ita, et dicit quod quodam semel recipiendo dictum eucaristie sacramentum, ipsa delata a demoneTerm: temptata fuit de exeundo ab ore eius dictum eucaristie sacramentum pro videndo an erat corpus ChristiTerm: vel ne, dicendo in corde eius : « Quomodo potest esse, quia non est nisi panis ». Et sic dictum corpus Domini in ore eiusdem delate reservavit, sed non extra os suum exivit, ut dicit.

Item interrogata an unquam cognovit Petrum RegisPerson: , que dicit quod ita.
Interrogata an cum eodem PetroPerson: biberit, commederit aut alias quovismodo in sociateCorrected from: societateTerm: m dicti Petri RegisPerson: frequentavit, dicit quod non.

Item interrogata an crimen heresis pro quo detinetur et de quo inculpatur confiteri velit et ad gremium sancte matris Ecclesie redimereCorrected from: rediren voluerit, que delata [p. 279]Page breakrespondit se de dicto crimine nichil scire nec confiteri velle. Quibus sic actis, fuit idemCorrected from: eademo delata p per eundem dominum viceinquisitorem gratiose monitaCorrection overwritten, replaces: usq prima monitione canonica, sibi presentando gratiam et misericordiam Ecclesie casu quo veritatem dicti criminis heresis confiteri velit fuitque per prefatum dominum viceinquisitorem remissa et assignata ad diem martis septimam mensis novembrisDate: Tuesday, 7.11.1480 nisi feriata fuerit, etcAbbreviation., ad comparendum personaliter coram eodem et veritatem omnimodam confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius r via juris procedendum et procedi videndum et audiendum peremptorie et precise. Deinde tradita et remissa per eundem dominum viceinquisitorem nobili viro FranciscoPerson: de Laz PaleyrizLanguage change: French castellano dicti castri CastellariiPlace of origin: , presenti et acceptanti firmis carceribus predictis, per eumCorrection overwritten, replaces: eundems Ecclesie acommodatus tute custodiendum sub penis juris. Datum in quoquina dicti castri CastellariiPlace of origin: , presentibus ibidem discretis viris Francisco de PaleriaPerson: , Petro MayorPerson: , Humberto FleyerPerson: , Johanne ChampensPerson: de ChornesPlace: , Johanneto ColinPerson: de BrentsPlace: , Roleto de TurrePerson: de ChalliePlace: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[Signature:] JohannesIn the original: Joes de NantoPerson: Notarial sign

7 novembre 1480

Alia repetitioTerm: cum secunda monitioneCentered

Anno quo supra et die vero martis septima mensis novembrisDate of origin: 7.11.1480, fuit prenominata JohannetaPerson: inquisita extra carceres adducta et coram prefato domino viceinquisitore [p. 280]Page breakpersonaliter constituta omnique carceris vinculo soluta, per eundemque interrogata et examinata juramento suo simili quo supra, videlicet an crimen heresis pro quo detinetur confiteri velit. Dicit quod sic, dicens et confitens quod quodam die jovisDuration: Thursday, ipsa delata in domo sua existentemCorrected from: existentet, hora noturnaDuration: night demon u–VariatioMarginal note in the left margin–u sibi apparens in specie hominis vestiti veste nigra, eandem JohannetamPerson: delatam eumdem demon in quodam loco vocato Apud EscublyPlace: Language change: French [deportavit]Omission, restored by analogyv.
Interrogata w–Tempus ingressusMarginal note in the left margin–w [quantum]Omission, restored by analogyx tempus est, dicit et respondet quod sunt circa viginti septem anniDate: 1453, quibus eundem demonem dictam delatam in dicto loco deportavit.

Item interrogata quid in dicto loco faciebant, respondet quod bibebant et commedebant et gallabant.

y–VariatioMarginal note in the left margin–y Item interrogata que epule ibidem commedebant, dicit quod ipsi commedebant gallinas et cappones.

Item interrogata an in dicto loco de EscublyPlace: Language change: French erat aliquod lumen, respondet quod ita, videlicet quod erant candele et etiam ignis.

Item interrogatusCorrected from: interrogataz cuius coloris ille ignis erat, dicit quod coloris toppozTerm: Language change: French et non dabat hoc magnum lumen sic alius ignis.

Item iterrogata an in dicto loco neminem viderit nec cognoverit, que respondet quod non.

Deinde, eadem JohannetaPerson: in dicto loco existente, eundem demon sibi JohannetePerson: inquisite dicit : « Opportet quod tu facias michi homagiumTerm:  ». Que delata contenta fuit. Et tunc ibidem apparuit quendam grossum curvum nigrum per terram ambulantem et loquebatur quadam voce roca, male intelligibili, aa–NegatioMarginal note in the left margin–aa sibi dicendo, prout jam dixit : « Opportet quod tu facias michi homagium negesque Deum creatorem tuum, virginem MariamPerson: eius piissimam matrem, totam curiam celestem et sanctum baptisma, et me [p. 282]Page break2 recipias in dominum et magistrum tuum ». Que delata ab–eidem demonCorrected from: eundem demonem–ab interrogavit dicendo : « Quis es tu ? ». ac–Nomen dyaboliTerm: Marginal note in the left margin–ac Qui demon respondit : « Ego sis dyabolusTerm: , et vocor GrabrielPerson: . Si tu velis michi credere et facere que tibi dicam, faciam tibi multa bona et tibi dabo pecunias ». Qui demon sibi delate dare convenit pecunias. Que delata ad ad–Abnegatio creatorisMarginal note in the left margin–ad persuasionem dicti demonis contenta fuit homagium ae–VariatioMarginal note in the left margin–ae facere, dicendo : « Ego nego Deum creatorem meum, virginem MariamPerson: eiusque piissimam matrem, fidem catholicam, sanctos et sanctas Dei et sacrum baptisma et omnia que Dei sunt. Et te demonem vocatum GrabrielemPerson: recipio in verum dominum et magistrum meum ». Et ibidem homagium fecit eidem in culo af–HomagiumMarginal note in the left margin–af obsculando, in specie qua supra.
Et tunc facto homagio, eundem demon sibi palpas dedit in suis manibus. Sed tamen dicit quod sibi videtur quod in dictis palpis non erant cruces3. Ipse vero demon eidem delate sibi petiit ut aliquid de suis bonis sibi dare vellet in signum homagii. Que delata dicit : « Quid vis habere ? » Ipse vero demon sibi petiit et dicit : « Opportet quod tu des michi puerum quem tu portas in corpore tuo ». Que ag–TributumMarginal note in the left margin–ag noluit. Sed tamen bene sibi dedit unum capriolum, et sibi in dicto loco de ScublyPlace: Language change: French quadam die jovisDuration: Thursday portavit.
Item interrogata in quantis synagogisTerm: ipsa fuit, ah–dicit quod ipsa fuit,Corrected from: –ah dicit ai–Numerus synagogarumMarginal note in the left margin–ai et respondet quod in tribus, videlicet in illa de EscublyPlace: Language change: French, En CornautPlace: Language change: French et in Prato de ChissePlace: 4. Et dicit se fuisse in qualibet dictarum synagogarum bina vice.
Item confitetur ipsa delata quod ipse demon eius magister eidem delate precepit quod omnia aj–PreceptaMarginal note in the left margin–aj mala que posset facere faceret, quod non iret ad ecclesiam nec honorem Deo impenderet et [p. 283]Page breaknon diceret fidem suam catholicam. Deinde sibi dicit quod veniret ad synagogas totiens quotiens fuerit evocata, et quod neminem incusaret sub pena verberis. Et hoc dicit et asserit eadem delata premissa per eam confessa fuisse et esse vera, sub periculo anime sue. Et nichil pro tunc confiteri voluit fuitque per prefatum dominum viceinquisitorem remissa et assignata per eundemque gratiose monita secunda monitione canonica, sibi presentando gratiam et misericordiam Ecclesie presentandoCorrected from: ak ad al primum adventum eiusdem domini viceinquisitoris ad comparendum personaliter coram eodem et veritatem omnimodam dicti criminis confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius via juris procedendum et procedi videndum et audiendum perhemptorie et precise. Datum in stuphaTerm: dicti castri CastellariiPlace of origin: , anno, die et presentibus quibus supraDate of origin: 7.11.1480, testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[Signature:] JohannesIn the original: Joes de NantoPerson: Notarial sign

13 novembre 1480

Alia repetitio tercie monitionis cum continuatione et variatione confessionisRight

Anno quo supra et die lune tresdecima mensis novembrisDate of origin: 13.11.1480, iterum antenominata JohannetaPerson: delata extra carceres adducta ad locum auditorii et coram prefato domino viceinquisitore adducta et per eundem interrogata et examinata am, eius mediante juramento simili quo supra, an se aliquid advisaverit et veritatem dicti criminis heresis pro quo detinetur confiteri velit. Que dicit 5.

[p. 284]Page break

Item dicit et confitetur eadem JohannetaPerson: delata quod quodam semel ipsa existente in quodam campo vocataCorrected from: vocatoan En ValierizPlace: Language change: French6 circa horam meridianamDuration: noon, demone sibi apparente in specie hominis, qui dicit : « Tu habes nescio quid et magnam melenconiamTerm: de tuis liberis qui deffuncti sunt. Si tu velis michi credere, ego tibi monstrabo liberos tuos ». Que JohannetaIn the original: JotaPerson: delata respondit : « Quid vis ut faciam ? ». Qui demon respondit : « Quod tu credas michi et quod tu neges Deum creatorem tuum, beatam virginem MariamPerson: eius piissimam matrem, sanctum baptisma, sanctos et sanctas Dei et omnia que Dei sunt ». Que delata ao–VariatioMarginal note in the left margin–ao contenta fuit abnegare omnia preter beatam virginem MariamPerson: et sanctum baptisma.
Interrogata quo loco eadem delata talem abnegationem fecit, respondet quod En CublyPlace: Language change: French.
Interrogata quomodo ibat ad synagogas, dicit quod demon magister suus eam veniebat querere et sibi adducebat quemdam parvum equum nygrum.
Interrogata quid in dicta loco de CublyPlace: faciebat, dicit quod ipsa faciebat honorem et reverentiam magistro suo, sibi obsculando in culo ; et dicit quod sensit eum frigidum et mollem, in specie unius curvi nygri.
Interrogata an aliquasCorrection overwritten, replaces: osap personas in synagogis viderit, dicit quod non.
Interrogata quid in dictis synagogis faciebat quando recedere volebat, dicit et respondet quod omnes in dicto loco existentes homines cum mulieribus ibant et faciebant prout animalia faciebant, videlicet per retro.
Interrogata qua die ibat in synagogis, dicit quod die luneDuration: Monday aq vel die martisDuration: Tuesday.
Et dicit quod ipsa delata habebat amasium suum in dicta synagoga vocatum Johannem BoytPerson: , non recordatur de loco sue habitationis.
Item dicit et confitetur quod in dicta synagoga commedebant carnes bovinales. Et nichil pro tunc confiteri noluitCorrected from: voluitar, [p. 285]Page breaksed fuit monita tercia monitione canonica et remissa ad diem crastinam quatuordecimam mensis novembrisDate: 14.11.1480, nisi feriata, etcAbbreviation., ad comparendum coram eodem et omninodam veritatem dicti criminis heresis dicendum et confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius via juris procedendum et procedi videndum et audiendum perhemptorie et precise. Datum et actum anno, dieDate of origin: 13.11.1480 et loco quibus supra, presentibus ibidem venerabiliCorrected from: venerabilibusas et discretis viris domino Rolino FabriPerson: capellanoTerm: , Francisco de PaleriaPerson: et Humberto deAddition above the lineat FleierPerson: clerico, testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[Signature:] JohannesIn the original: Joes de NantoPerson: Notarial sign

14 novembre 1480

Alia repetitio cum sententia interloquutoriaTerm: Centered

Anno quo supra et die martis decima quarta mensis novembrisDate of origin: 14.11.1480, superius proxime assignata, existens et personaliter constituta coram prefato domino viceinquisitore prenominata Johanneta BaractierizPerson: inquisita, et coram eodem adducta omnique carceris vinculo soluta ac per eundem dominum viceinquisitorem interrogata et examinata eius mediante juramento simili quo supra prestito, an se aliquid advisaverit et veritatem dicti criminis heresis, pro quo detinetur, confiteri velit. Que inquisita dicit quod ita, videlicet quod premissa omnia et singula per eandem confessata sunt vera.

[p. 286]Page break

Item fuit interrogata in quantis synagogis fuit, au–VariatioMarginal note in the left margin–au dicit quod in tribus, videlicet En CublyPlace: Language change: French, En CornaultPlace: Language change: French et in Prato de ChissiePlace: , dicens eadem delata se non fuisse in qualibet dictarum synagogarum nisi semel.
Interrogata quibus horis et quibus diebus, dicit diebus luneDuration: Monday vel martisDuration: Tuesday, hora nona post meridiemDuration: evening.
Interrogata quantus tempus est quibus ipsa delata primo fecit homagium [dyaboli]Omission, restored by analogyav, dicit et respondet quod pauloposCorrected from: paulopostaw magnum viagium RomePlace: 7.
Interrogata que fuit causa per quam fecit homagium demoni, dicit quod causa mortis liberorum suorum, prout jam dixit.
Interrogata an demon, facto homagio, sibi de corpore suo ax aliquid petierit, dicit [quod]Omission, restored by analogyay ita, quia ipse demon sibi petiit corpus suum, sibi dicendo : « Opportet quod tu des michi corpus tuum », quod facere noluit nec fecit.
Item ulterius az eundem demon dicte delate dicit : « Opportet quod tu facias mori puerum quem geris in utero tuo ». Que delCorrected from: delataba sepiissime se interposuit de faciendo ipsum mori, appodiando ventrem suum super cuvas pro faciendo preceptum demonis eius magistri. Quod et facere non potuit.
Item dicit et confitetur quod quodam semel eadem delata in lecto suo de nocteDuration: night existente, quodam semel somniavit quod quidam canis eam supponebat. De tempore non recordatur.
Item bb–VariatioMarginal note in the left margin–bbinterrogata an a dicto demone pecunias nec donum receperit, que respondet quod non.
Interrogata eadem delata an ipsa dicto demoni aliquid de suis bonis dederit, dicit quod ita, unum capriolum chamossaTerm: .
Item interrogata an eidem portaverit vel ne, dicit quod non sibi portavit, sed eundem capriolum posuit in quadem platea ante domum ipsius delate. Et tunc inter noctem et diem demon sibi apparuit in specie hominis [p. 287]Page breaksibi dicendo : « Ego venio quesitum ea que michi promisisti ». Et tunc demon eundem capriolum cepit, eum deportavit.
Interrogata an aliquos in predictis synagogis viderit, dicit quod non, preterquam EscublyPlace: Language change: French prenominatum Johannem BoytPerson: eius amasium, et in synagoga de [En]Omission, restored by analogybc CornaultPlace: Language change: French dicit se vidisse Jaquetum NycolletPerson: de BrentPlace: et nullos alios. Et nichil aliud pro tunc confiteri voluitCorrection overwritten, replaces: nbd. Quibus omnibus per eundem dominum viceinquisitorem auditis, comparuit vir honorabilis Johannes ColiniPerson: , sacre fidei procurator, exhibens et producens processus et informationes contra dictam JohannetamPerson: delatam sumptis et formatis, petens et requirens hodierne assignationi satisfieri in que et super huiusmodi processu juxta assignata jus et interloquutoriam sententiam ferri, attentis variationibus, multiplici infamiaTerm: et perjuriis in eum resultantibus, ex una parte, et dicta JohannetaPerson: delata nichil justi opponens ex adverso, quare interloqui non debeat et ordinari. Quibus partibus hinc et inde per eundem dominum viceinquisitorem auditis, idem dominus viceinquisitor ad suam processit sententiam interloquutoriam seu ordinationem in hunc qui sequitur modum :

Et nos viceinquisitor supra mencionatus, visis processibus et informationibus contra et adversum te Johannetam BaractierizPerson: super intitulatam sumptis et formatis, necnon infamia et indiciis adversum te objectis cum tuis responsionibus ac variationibus et perjuriis per te factis et commissis, et in eisdem [p. 288]Page breakresponsionibus tuis annotatis omnibusque aliis de jure videndum et signanter assignatione nostra hodierna ad jus et ordinationem nostram interloquutoriam ferri videndum et audiendum ; pro tribunali more majorum sedentes, Deum et sacras scripturas pre occulis habentes nichilque de contigentibus obmittentes, sed servatis servandum juris solempnitatibus in talibus opportunis.
ChristiPerson: nomine invocato et facto venerande crucis signo Pen and ink drawing†, participato consilio cum libris et peritis, per hanc nostram sententiam seu ordinationem interloquutoriam quam de juris peritorum assensu ferimus in hiis scriptis, dicimus, pronuntiamus, sententiamus et interloquendo ordinamus te Johannetam BaractierizPerson: presentem et nichil justi opponentem premissis attentis, tortureTerm: subiciendum fore torturarique et questionari debere, juxta indiciorum in te objectorum qualitatem et ut veritas ab ore tuo eruatur, citra tamen mortem, membrorum mutilationem et sanguynis effusionem, de quibus expresse protestamur. In nomine Patris, etcAbbreviation. Exequutionem huiusmodi sententie commitentes nobili Francisco de PaleriaPerson: castellano dicti castri CastellariiOrganisation: et eius officiariis presenti et acceptanti sub penis juris, prout decet in talibus fiendum.
Data, lata, lecta fuit et promulgata hec nostra presens sententia seu ordinatio interloquutoria in supradicto castro videlicet in stupha ipsius castri, anno et die be et presentibus quibus supraDate of origin: 14.11.1480.

[p. 289]Page break

Deinde vero paulopstCorrected from: paulopostbf fuit supranominata JohannetaIn the original: JotaPerson: inquisita per prefatum bg nobilem bh Franciscum de PaleriaPerson: , castellanum dicti castri CastellariiOrganisation: ad locum torture ducta, videlicet ad dictam stupham dicti castri CastellariiPlace: , et ibidem in exequutionem dicte sententie ad cordamTerm: ligata, manibus a tergo remotis. Deinde modicum sursum a terra elevata, sibique data una parva cavallata. Que nichil aliud preterquam id, quod jam confessavit, confiteri voluit. Sed fuit per eundem dominum viceinquisitorem remissa et assignata bi ad eius primum adventum nisi feriata etcAbbreviation., ad comparendum coram eodem die mercuri crastina quindecima mensis huius novembrisDate: Wednesday, 15.11.1480, nisi feriata, etcAbbreviation., ad omnimodam veritatem dicti criminis heresis pro quo detinetur ut supra confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius via juris procedendum et procedi videndum et audiendum perhemptorie et precise ; datum et actum anno, die, loco et presentibus quibus supra, testibus ad premissa vocatis et rogatis, etcAbbreviation.

[Signature:] JohannesIn the original: Joes de NantoPerson: Notarial sign

15 novembre 1480

Alia repetitio cum continuatione torture Right

Anno quo supra et die mercuri quindecima mensis novembrisDate of origin: 15.11.1480, superius proxime assignata, fuit iterum prenominata JohannetaPerson: inquisita per prefatum [p. 290]Page breakviceinquisitorem repetita et examinata eius mediante juramento per eum ut supra prestito, interrogata an bj se advisaverit et veritatem dicti criminis heresis, pro quo detinetur, confiteri velit, respondet quod premissa per eam jam confessata sunt vera.
Item ulterius confitetur eadem JohannetaIn the original: JotaPerson: delata servivisse eundem demonem eius magistrum per spacium dymidii anniDuration: 6 months.
Item ulterius confitetur ipsa inquisita vidisse et realiter cognovisse a duobus annis citraDate: 1478 bk–ComplicesMarginal note in the left margin–bk Johannem MonetPerson: de Castello Sancti DyonisiiPlace: in synagoga tenta En ChissiezPlace: Language change: French, facientem « prout nos alii heretici bl asseruere consuereUncertain readingbm facimus in synagogis », et Jaquetum NycolletPerson: de BrentPlace: , combustumAddition on the left margin by insertion markbn, in synagoga tenta En CornaultPlace: Language change: French. Et dicit vidisse Johannem de BoytPerson: de ultra lacum8 in synagoga tenta En CublyPlace: Language change: French, et quod ipse JohannePerson: erat amasius suusCorrection overwritten, replaces: sumbo et quod sunt circa triginta quinque anniDate: 1445. Et dicit nichil aliud scire. Qua responsione sic facta comparuit vir discretus Johannes ColiniPerson: procurator predictus, exhibens et judicialiter producens prout alias processus et informationes contra eamdemNotable spelling delatam sumptis et formatis, petens et requirens eandem delatam torqueriTerm: et questionari etCorrected from: bp ut veritas ab ore eius eruatur.
Quibus sic actis, fuit prenominata JohannetaPerson: inquisita ad locum tormentorum ducta, et deinde in catamTerm: per spacium unius bone hore posita et dimissa. Et inde per bq prefatum dominum viceinquisitorem interrogata et examinata an veritatem dicti criminis heresis confiteri velit, que respondit se de eodem crimine nichil [p. 291]Page breakscire, preterquam id quod pre janCorrected from: jambr confessavit. Ac inde a dicta cata remota et supra quemdam scalam bs ligata et inde accetum per nares positum. Que fuit per eundem dominum viceinquisitorem interrogata prout jam dictum est. Que respondit se de eodem crimine nichil aliud scire nisi id quod jam sepiissime confessavit. Et nichil bt–pro tuncCorrection inline, replaces: prout–bt confiteri noluitCorrected from: voluitbu, sed fuit bv per eundem dominum viceinquisitorem remissa et assignata ad eius primum adventum nisi feriata etcAbbreviation. ad comparendum coram eodem ad omnimodam veritatem dicti criminis heresis dicendum et confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius via juris procedendum et procedi videndum et audiendum perhemptorie et precise. Datum et actum anno, die et loco quibus supra presentibus ibidem venerabilibus viris dominis Rolino FabriPerson: , Glaudio JordaniPerson: vicario MustruaciPlace: , Francisco de PaleriaPerson: , Humberto de FleyerPerson: , Johanneto ColiniPerson: de BrentPlace: , Nycodo CochardiPerson: sindico predicte parrochie MustruaciPlace: , Roleto de TurrePerson: de ChalliePlace: , Johanne de FurnoPerson: de PalinPlace: , nobili Nycodo MayorPerson: et Johanne TetazPerson: , testibus ad premissa vocatis et rogatis, etcAbbreviation.

[Signature:] JohannesIn the original: Joes de NantoPerson: Notarial sign

[p. 292]Page break

[p. 293]Page break

24 novembre 1480

IhesusPerson: Centered

Sententia diffinitivaTerm: contra Johannetam BarathierizPerson: Right

In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris, Filii et Spiritus Sancti, amen. Nos frater Johannes BlanchetiPerson: ordinis Predicatorum, heretice pravitatis in diocesibus LausannensiPlace: et SedunensiPlace: viceinquisitor generalis per reverendum patrem fratrem Thomam GogatiPerson: , eiusdem ordinis et conventus LausannensisOrganisation: inquisitorem generalem bw, vicariusque in hac parteAddition above the linebx reverendi in ChristoPerson: patris et domini domini Benedicti de MonteferrandoPerson: miseratione divina LausannensisOrganisation: episcopi et comitis, auctoritate apostolica specialiter deputatus, contra nonnullos de heresis crimine notatos et diffamatos, et pressertimNotable spelling per processum contra te JohannetamPerson: relictam quondam Johannis BarathierPerson: de BrentPlace: parrochie MustruaciPlace: LausannensisPlace: diocesis, hereticamTerm: , ydolatramTerm: et a fide catholica deviam, ex quo nobis clarissime constat per tuam legittimam confessionem factam et pluries repetitam, ac per personam publicam in scriptis fideliter redactam, luculenter comperimus te, Johannetam BarathierazPerson: , hereticam supradictam, Deum omnipotentem mundi redemptorem, virginem MariamPerson: eius piissimam matrem, fidem catholicam, sanctum baptisma, sanctam crucem totamque curiam celestem et omnia que Dei sunt infideliter abnegasse; preterea dyabolo Dei adversario et humani generis inveterato inimico in forma visibili apparenti in suumCorrected from: tuumby verum dominum et magistrum recepisse [p. 294]Page breaket in posterioribus sui confecti corporis in signum homagiiTerm: turpiter obsculatam fuisse, et quamplurima alia execrabilia et auditu aborrenda crimina que pro meliori subticentur commisisse et perpetrasse et in eisdem criminibus per multa annorum curricula insoroduisseNotable spelling.
Eapropter nos viceinquisitor prefatus et vicarius in hac parte, premissis attentis et sedule consideratis tuis JohannetePerson: culpis et sceleribus nephandis, que in facto dampnameCorrected from: dampnatissimebz heresis commisisti, nolentes quod his qui nequam et nequior fiat propter impugnitatem scelerum, ad nostram procedimus sententiam diffinitivam in hunc qui sequitur modum :
Christique nomine invocato, a quo omne rectum procedit judicium, solum Deum pre occulis habentes, non declinantes a dextris neque sinistris, sed equo libramine librantes, ut de vultu Dei nostrum procedat judicium, pro tribunali sedentes, per hanc nostram diffinitivam sententiam dicimus, pronunciamus, sententiamus, declaramus ca, diffinimus et ordinamusAddition inline in another handcb cc te JohannetamPerson: hereticam, ydolatram et apostatamTerm: fore et esse et tanquam impenitentem condempnamus in hiis scriptis teque brachio seculariTerm: potestatis tamquam cadaver et membrum putridum relinquimus per presentes, declarantes autem et pronunciantes [p. 295]Page breakomnia et singula bona que habes et habere potuisti a tempore commissi criminis esse et fuisse confiscata confiscataque pronuntiamus prout jura volunt dividenda. In nomine Patris, etcAbbreviation.

cdData, lata et lecta est nostra presens diffinitiva sententia ante et prope castrum CastellariiPlace of origin: , die XXIIIIta novembris anno Domini Mo IIIIc LXXXmoDate of origin: 24.11.1480, presentibus ibidem venerabilibus viris dominis Glaudio JordaniPerson: , Johanne MugneriiPerson: capellanoTerm: , nobili ceviroCorrection overwritten, replaces: viriscf cg Glaudio MajorisPerson: , Roleto GravelliPerson: , Johanne ChivalleriiPerson: et Johanne de FurnoPerson: et pluribus aliis testibus, etcAbbreviation., et me notarioTerm: subsignato.

[Signature:] PetrusIn the original: Pus MajorisPerson: Notarial sign

16 novembre 1480 (rédigé le 24)

chEgo, Franciscus de PaleriaPerson: , parrochie Sancti SimphorianiPlace: diocesis LausannensisPlace: ci, auctoritate imperiali notarius publicus curiarumque illustrissimi principis et domini domini nostri SabaudieOrganisation: ducis et venerabilis et circumspecti viri domini officialis curie LausannensisOrganisation: juratus, universis et singulis presentibus et futuris notum serie presentium fiat atque manifestum, quod cum Johanneta BaraterizPerson: relicta Johannis BarateirPerson: de BrentPlace: parrochie MustruaciPlace: superius in presenti processu nominata, detenta in castro CastellariiPlace: dicte parrochie MustruaciPlace: per venerabilem virum fratrem Johannem BlanchetiPerson: viceinquisitorem prenominatum ipseque dominus viceinquisitor cj occupatus fuerit certis aliis negotiis concernentibus dictum suum officium, michi prefato Francisco de PaleriaPerson: velut castellano dicti castri CastellariiPlace: et jurato curiarum predictarum dederit in mandatis et commisserit durante tempore, quo dictus dominus viceinquisitor fuerit alibi et in dicto castro CastellariiPlace of origin: non potuerit interesse, scilicet examinandi predictam JohannetamPerson: super predicto casu criminis heresis super quo ipsa JobannetaPerson: detenta est ; et ipsam JohannetamPerson: interrogari qui erant sui complices et socii in dicta sectaTerm: heresis : hinc et quod ego prefatus Franciscus [p. 296]Page breakde PaleriaPerson: , volens obedire mandati dicti domini viceinquisitoris, prenominatam JohannetamPerson: interrogavi quos complices habebat et qui erant in eius societate quando dicta JohannetaPerson: erat in sectis superius descriptis in suo proccessu faciendo opera hereticorum.
Quequidem JohannetaPerson: ex eius spontanea et libera voluntate absque tortura et violentia sui corporis, michi prefato FranciscoPerson: dixit et recognovit in presentia honestorum virorum Petri MajorisPerson: et Humberti de FleyelPerson: dicte parrochie domicellorum et notariorum, videlicet quod ipsa JohannetaPerson: delata vidit interesse et presentes esse in duabus sectis hereticorum descriptis in predicto processu suo, videlicet in sectis de Prato de CheissierPlace: et de CurnauzPlace: personas subscriptas facientes opera que heretici in dictis sectis faciunt, videlicet de nocteDuration: night : primo Johannetum de TavelloPerson: quem dixit ipsa JohannetaPerson: ck–ComplicesMarginal note in the left margin–ck esse amasium suum, Johannem de SalesPerson: , MermetamPerson: relictam Anthonii RossierPerson: de BrentPlace: , Mermetam dictam PoncinazPerson: , Jaquetum NycolletPerson: quondam, Roletum HognessazPerson: et BeatrixiamPerson: eius uxorem quondam, GuillimetamPerson: cl uxorem Johannis BacellynPerson: antenati, omnes predicte parrochie MustruaciPlace: , et Johannem RossetPerson: de ChillionPlace: 9.
Et premissa prefata JohannetaPerson: inquisita asseruit esse vera mediante eius juramento jam per prefatum dominum viceinquisitorem sibi prius prestito de veritate dicenda. Et prenominatas personas dicta JohannetaPerson: michi dicto FranciscoPerson: repetivit easdem vidisse in predictis sectis trina vice absque ulla variatione per eandem JohannetamPerson: in premissis quovismodo facta.
Datum et factum fuit predictum examen per me prefatum FranciscumPerson: notarium subscriptum in presentia testium superius nominatorum in absentia prefati domini inquisitoris et de eius precepto, die jovis ante festum Sancti ClementisPerson: que fuit dies sexdecima mensis novembris anno Domini Mo Illlc octuagesimoDate of origin: 16.11.1480. De quibus omnibus et singulis premissis prefatus dominus viceinquisitor petiit sibi per me predictum Franciscum de PaleriaPerson: notarium subscriptum sibi fieri litteram testimonialem fidem facientem de premissis, quam eidem feci signetoque meo manuali signavi sub sigillo prelibati domini officialis curie LausannensisOrganisation: , cuius curie ego prefatus FranciscusPerson: juratus sum, in robur et testimonium premissorum veritatis. Datum quo ad petitionem predicte littere testimonialis in castro CastellariiPlace of origin: die XXIIIIta dicti mensis novembris anno quo supraDate of origin: 24.11.1480, etcAbbreviation.

Curie LausannensisOrganisation: est notariusIn the original: n idem

[Signature:] FranciscusIn the original: Fcus de PaleriaPerson: Notarial sign

[p. 297]Page break

[p. 298]Page break

[p. 299]Page break

[p. 300]Page break

10In processibus Johannette CharrotonaPerson: , Jaqueti NycolletPerson: , Johannete BaratirezPerson: , Petri RegisPerson: , sunt IIIIor salvo pluri.

JohannetusIn the original: Jo de TavelloPerson:

JohannesIn the original: Jo RossetPerson: in processu Nycoleti, CharotonaPerson: , La BaratirezPerson: , sunt tres de isto.

Notes

  1. Addition on the left margin in another hand.
  2. Corrected from: scribam.
  3. Corrected from: deputati.
  4. Corrected from: judicis.
  5. Correction overwritten, replaces: i.
  6. Omission, restored by analogy.
  7. Correction overwritten, replaces: i.
  8. Corrected from: paulopost.
  9. Corrected from: crimine.
  10. Corrected from: dictus.
  11. Deletion by strikethrough: i.
  12. Correction inline, replaces: Glaudiu[s].
  13. Corrected from: societateTerm: .
  14. Corrected from: redire.
  15. Corrected from: eadem.
  16. Deletion by strikethrough: Jaquetus delatus.
  17. Correction overwritten, replaces: us.
  18. Deletion by strikethrough: ver.
  19. Correction overwritten, replaces: eundem.
  20. Corrected from: existente.
  21. Marginal note in the left margin.
  22. Omission, restored by analogy.
  23. Marginal note in the left margin.
  24. Omission, restored by analogy.
  25. Marginal note in the left margin.
  26. Corrected from: interrogata.
  27. Marginal note in the left margin.
  28. Corrected from: eundem demonem.
  29. Marginal note in the left margin.
  30. Marginal note in the left margin.
  31. Marginal note in the left margin.
  32. Marginal note in the left margin.
  33. Marginal note in the left margin.
  34. Corrected from: .
  35. Marginal note in the left margin.
  36. Marginal note in the left margin.
  37. Corrected from: .
  38. Deletion by strikethrough: ad.
  39. Deletion by strikethrough: j[uramento].
  40. Corrected from: vocato.
  41. Marginal note in the left margin.
  42. Correction overwritten, replaces: os.
  43. Deletion by strikethrough: lune.
  44. Corrected from: voluit.
  45. Corrected from: venerabilibus.
  46. Addition above the line.
  47. Marginal note in the left margin.
  48. Omission, restored by analogy.
  49. Corrected from: paulopost.
  50. Deletion by strikethrough: p[ecierit].
  51. Omission, restored by analogy.
  52. Deletion by strikethrough: sibi dicit.
  53. Corrected from: delata.
  54. Marginal note in the left margin.
  55. Omission, restored by analogy.
  56. Correction overwritten, replaces: n.
  57. Deletion by strikethrough: quibus supra.
  58. Corrected from: paulopost.
  59. Deletion by strikethrough: d[ominum].
  60. Deletion by strikethrough: castellanum.
  61. Deletion by strikethrough: quod.
  62. Deletion by strikethrough: crimen.
  63. Marginal note in the left margin.
  64. Deletion by strikethrough: con.
  65. Uncertain reading.
  66. Addition on the left margin by insertion mark.
  67. Correction overwritten, replaces: sum.
  68. Corrected from: .
  69. Deletion by strikethrough: spacium.
  70. Corrected from: jam.
  71. Deletion by strikethrough: r[emota].
  72. Correction inline, replaces: prout.
  73. Corrected from: voluit.
  74. Deletion by strikethrough: r[emissa].
  75. Deletion by strikethrough: auctoritate apostolica specialiter deputatum.
  76. Addition above the line.
  77. Corrected from: tuum.
  78. Corrected from: dampnatissime.
  79. Deletion by strikethrough: et.
  80. Addition inline in another hand.
  81. Deletion by strikethrough: condempnamus.
  82. Change of hand: other hand (B).
  83. Deletion by strikethrough: discretis.
  84. Correction overwritten, replaces: viris.
  85. Deletion by strikethrough: domino.
  86. Change of hand: other hand (C).
  87. Deletion by strikethrough: nota[rius].
  88. Deletion by strikethrough: ob.
  89. Marginal note in the left margin.
  90. Deletion by strikethrough: J[ohannis].
  1. Le notaire se trompe à deux reprises concernant le prénom de Nicod MoryPerson: .
  2. Saut de pagination dans le manuscrit.
  3. Désigne sans doute les deniers en circulation dans l’évêché de Lausanne, qui sont frappés au revers d’une croix pattée.
  4. Pré à l’est du MolardPlace: , sur la commune de MontreuxPlace: .
  5. Le texte s’arrête ici.
  6. Eventuellement La ValeyrePlace: , combe boisée dans les hauts de VeytauxPlace: (Jaccard 1978, p. 486).
  7. Il s’agit d’un grand pèlerinage à RomePlace: qui est lié au Jubilé de 1450Date: 1450 (Morerod 2011).
  8. De la rive sud du lac LémanPlace: .
  9. Bourg de ChillonPlace: , localité maintenant disparue qui s’étendait en dessus du château de ChillonPlace: , situé au bord du lac LémanPlace: , entre MontreuxPlace: et VilleneuvePlace: (Mottaz 1982, I, p. 443).
  10. Texte écrit à l’envers au dos du dossier.