check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 18-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, par Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega et Martine Ostorero

Citation : SDS VD D 1 18-1

Licence : CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jeannette Barattier, de Brent

1480 novembre 6 – 24. Château du Châtelard

Jeannette Barattier, de Brent, comparait le 6 novembre 1480 devant le vice-inquisiteur et représentant de l’évêque de Lausanne Jean Blanchet, au château du Châtelard. Le lendemain, après à la deuxième monition, elle avoue devant le juge, mentionnant un premier complice, puis est remise en prison. Le 13 novembre, suite à la troisième monition, l’inculpée poursuit ses aveux en évoquant le nom d’un autre homme. Le 14 novembre elle ratifie et poursuit ses aveux, en ajoutant un nouveau nom à la liste de ses complices. Ce même jour, le procureur de la foi, Jean Colin, demande la sentence interlocutoire afin de soumettre Jeannette à la question, laquelle sentence sera rendue par la cour et exécutée immédiatement par les officiers du châtelain, sans obtenir pourtant de nouveaux aveux de la part de l’inculpée. Le lendemain, Jeannette poursuit ses aveux devant le vice-inquisiteur et dénonce un quatrième homme comme complice, avant d’être à nouveau soumise à la torture, sans résultats évidents. Le 16 novembre, l’inculpée est examinée par le notaire François de Paleria, châtelain du château de Châtelard et juré de la cour du duc de Savoie et de la cour de l’official épiscopal de Lausanne, agissant ici comme juge délégué par le vice-inquisiteur pendant son absence temporaire. Selon la lettre testimoniale rédigée par ledit châtelain, Jeannette aurait alors avoué spontanément et dénoncé huit autres personnes (4 hommes et 4 femmes), en ratifiant trois fois ses aveux. Ce sont ainsi 12 personnes (8 hommes et 4 femmes) qui ont été dénoncées au cours de ce procès. La sentence finale est rendue par la cour, présidée à nouveau par le vice-inquisiteur Jean Blanchet, le 24 novembre. Selon la sentence, lue ce même jour devant le château de Châtelard, Jeannette est condamnée à la confiscation de ses biens et à la remise au bras séculier pour être punie.

Les procès de Jaquet de Panissère (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 228–258), Jordana de Baulmes (SDS VD D 1 15-1 : ACV, Ac 29, p. 208–227), Claude Bochet (SDS VD D 1 16-1 : ACV, Ac 29, p.  264–275), Jean Poesiouz (SDS VD D 1 17-1 : ACV, Ac 29, p. 301–312), Jeannette Barattier (SDS VD D 1 18-1 : ACV, Ac 29, p. 276–300), Antoine de Vernex (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 313–327) et Jean Gallot (SDS VD D 1 20-1 : ACV, Ac 29, p. 333–348) ont tous été intentés entre 1477 et 1484. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique, après la première vague des années 1448–1449.

Le procès de Jeannette Barattier occupe les pages 276–300 du registre Ac 29. Le numéro 281 a été omis lors de la reliure – ainsi, la numérotation des pages passe directement de 280 à 282. La page 292 n’a pas été utilisée ; on l’a probablement volontairement laissée en blanc pour insérer plus tard le compte-rendu du châtelain François de Paleria. Comme une page n’a pas suffi, il a inscrit son rapport de deux pages et demie après la sentence finale, qui occupe les pages 293 et 294. Les trois pages allant de 297 à 299 sont restées vierges. La page 300, qui constitue le dos de l’ancien dossier, porte des notes inscrites à l’envers. La page 276 – page de garde de l’ancien dossier et première page du procès-verbal – comporte une note dorsale identique à celles des procès de Jean Poesiouz et d’Antoine de Vernex (« reperta sunt accusatorum nomina »), mais il ne s’agit sans doute pas de la même main anonyme.

Les actes de ce procès sont écrits par différentes mains ; le notaire Jean de Nanto signe les procès-verbaux de presque toutes les séances. Le rapport de la séance du 16 novembre 1480, par contre, a été rédigé par le châtelain François de Paleria. La copie même de la sentence finale n’est pas signée ; elle relève d’une main inconnue. Le passage qui confirme la lecture publique de la sentence finale provient de la main du notaire Pierre Maior.

Texte édité

[Note d’archives dans la marge de gauche par une main du XXe siècle :] 1480Date : 1480
a–Reperta sunt accusatorum nominaAjout dans la marge de gauche par une autre main–a

Processus ex mero sacre inquisitionis fidei officio instanteque eiusdem sacre fidei procuratoreTerme : formatus contra et adversus JohannetamPersonne : relictam quondam Johannis BaractierPersonne : de BrentLieu : parrochie MustruaciLieu : LausannensisLieu : dyocesis. Aligné à droite

6 novembre 1480

Anno Domini millesimo quatercentesimo octuagesimo die vero lune sexta mensis novembrisDate : 06.09.1480, sequitur inquisitio seu inquisitionalis processus qui et que fiunt et fieri proponunt ex mero sacre fidei inquisitionis officio, per me Johannem de NantoPersonne : burgensemTerme : LausannensemOrganisation : notarium et dicte sacre fidei inquisitionis officii scripbamCorrigé de : scribamb, de mandato venerabilis religiosi fratris Johannis BlanchetiPersonne : ordinis fratrum PredicatorumOrganisation : , heretice pravitatis in dyocesibus LausannensiLieu : et SedunensiLieu : viceinquisitorisTerme : generalis per reverendum patrem fratrem Thomam GogactiPersonne : eiusdem ordinis sacre theologie generalem predicatorem in dyocesibus LausannensiLieu : , GebennensiLieu : et SedunensiLieu : sacre fidei inquisitoremTerme : generalem vicariumqueTerme : in hac parte reverendi in ChristoPersonne : patris et domini domini Benedicti de MonteferrandoPersonne : miseratione divina LausannensisOrganisation : episcopiTerme : et comitisTerme : , specialiter deputatCorrigé de : deputatic et judexCorrigé de : judicisd in hac parte ; contra et adversus JohannetamPersonne : relictam quondam Johannis BaractierPersonne : de BrentLieu : parrochie MustruaciLieu : eiusdem dyocesis [p. 277]Saut de pageLausannensisLieu : inquisitam superius intitulatam. QueCorrection par-dessus, remplace : ie de mandato prefati domini viceinquisitoris capta extitit et [detenta]Omission, complété(e) par analogief in carceribus castri CastellariiLieu d’origine : in dicta parrochia MustruaciLieu : tamquam de fide suspecta notataque et vehementer diffamataTerme : de dampnatoTerme : heresis crimineTerme : . Quequidem JohannetaPersonne : existens et personaliter constituta coram prefato domino viceinquisitore, omni carceris vinculo soluta ac per eundem examinata et interrogata, eius mediante juramento in ipsius viceinquisitoris manibus ad sancta Dei euvangelia corporaliter tacta prestito tanquam principalis in facto suo et ut testis in alieno :
Videlicet primo an sciat causam sue detentionis, prius sibi apposito quomodo Ecclesia numquam claudit cremiumAinsi redeunti nec pecati venia penitentibus quovis tempore denegetur, queCorrection par-dessus, remplace : ig dicit quod nescit. Deinde pauloposCorrigé de : pauloposth advisata et dicit quod ita, quia castellanusTerme : eiusdem CastellariiOrganisation : sibi dixit quod ipsa erat capta pro heresis criminemCorrigé de : criminei.

Item interrogata an habeat aliquos emulos seu malivolos in parrochie MustruaciLieu : vel allibi, que dicit quod ita, videlicet Johannem ChampensPersonne : eo quod ipse JohannesPersonne : sibi reproquinquaverat : « Mater tua fuit combusta et commedit pueros meos, et adhuc forte tu facies sic » ; et eo quod dictaCorrigé de : dictusj JohannesPersonne : sibi petebat unam techiam feni quam prestiterat viro dicte JohannetePersonne : delate ; et nonnullos alios.

Item interrogata an unquam per aliquem seu aliquos crimen heresis eidem fuerit sibi k improperatum, que respondet quod ita, quare Nycodus MuryPersonne : de CholensLieu :  ; et dixit quod dicta delata quodam semel vachas dicti GlaudiiPersonne : 1 maledixit. Quiquidem NycodusPersonne : Correction à la hauteur de la ligne, remplace : Glaudiu[s]l [p. 278]Saut de pageeidem delate dicit : « Vade heresicaTerme : , quare maledixistiTerme : vachas meas, caveas quid erit ».

Item interrogata a quo tempore dictum crimem heresis eidem delate fuit inproperatum, que respondet quod non recordatur.

lnterrogata an unquam sententiam excommunicationis subscrivit per longum tempus vel alias, que respondet quod sic, per spatium unius anniDate : 1479.

lnterrogata que fuit causa per quam dictam excommunicationis sententiam hoc longum tempus subscrivit, que respondet ex eo quia non habebat unde satisffacere suis creditoribus.

Item interrogata an in quolibet festo PascheTerme : , eucaristie sacramentumDate : des fêtes sans date fixe, ut moris est unicuique fideli christiano, reciperitAinsi, respondet quod ita, et dicit quod quodam semel recipiendo dictum eucaristie sacramentum, ipsa delata a demoneTerme : temptata fuit de exeundo ab ore eius dictum eucaristie sacramentum pro videndo an erat corpus ChristiTerme : vel ne, dicendo in corde eius : « Quomodo potest esse, quia non est nisi panis ». Et sic dictum corpus Domini in ore eiusdem delate reservavit, sed non extra os suum exivit, ut dicit.

Item interrogata an unquam cognovit Petrum RegisPersonne : , que dicit quod ita.
Interrogata an cum eodem PetroPersonne : biberit, commederit aut alias quovismodo in sociateCorrigé de : societateTerme : m dicti Petri RegisPersonne : frequentavit, dicit quod non.

Item interrogata an crimen heresis pro quo detinetur et de quo inculpatur confiteri velit et ad gremium sancte matris Ecclesie redimereCorrigé de : rediren voluerit, que delata [p. 279]Saut de pagerespondit se de dicto crimine nichil scire nec confiteri velle. Quibus sic actis, fuit idemCorrigé de : eademo delata p per eundem dominum viceinquisitorem gratiose monitaCorrection par-dessus, remplace : usq prima monitione canonica, sibi presentando gratiam et misericordiam Ecclesie casu quo veritatem dicti criminis heresis confiteri velit fuitque per prefatum dominum viceinquisitorem remissa et assignata ad diem martis septimam mensis novembrisDate : mardi, 07.11.1480 nisi feriata fuerit, etcAbréviation., ad comparendum personaliter coram eodem et veritatem omnimodam confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius r via juris procedendum et procedi videndum et audiendum peremptorie et precise. Deinde tradita et remissa per eundem dominum viceinquisitorem nobili viro FranciscoPersonne : de Laz PaleyrizChangement de langue : français castellano dicti castri CastellariiLieu d’origine : , presenti et acceptanti firmis carceribus predictis, per eumCorrection par-dessus, remplace : eundems Ecclesie acommodatus tute custodiendum sub penis juris. Datum in quoquina dicti castri CastellariiLieu d’origine : , presentibus ibidem discretis viris Francisco de PaleriaPersonne : , Petro MayorPersonne : , Humberto FleyerPersonne : , Johanne ChampensPersonne : de ChornesLieu : , Johanneto ColinPersonne : de BrentsLieu : , Roleto de TurrePersonne : de ChallieLieu : , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[Signature :] JohannesÀ l’original : Joes de NantoPersonne : Seing/signe notarial

7 novembre 1480

Alia repetitioTerme : cum secunda monitioneCentré

Anno quo supra et die vero martis septima mensis novembrisDate : 07.11.1480, fuit prenominata JohannetaPersonne : inquisita extra carceres adducta et coram prefato domino viceinquisitore [p. 280]Saut de pagepersonaliter constituta omnique carceris vinculo soluta, per eundemque interrogata et examinata juramento suo simili quo supra, videlicet an crimen heresis pro quo detinetur confiteri velit. Dicit quod sic, dicens et confitens quod quodam die jovisPériode : jeudi, ipsa delata in domo sua existentemCorrigé de : existentet, hora noturnaPériode : la nuit demon u–VariatioNote dans la marge de gauche–u sibi apparens in specie hominis vestiti veste nigra, eandem JohannetamPersonne : delatam eumdem demon in quodam loco vocato Apud EscublyLieu : Changement de langue : français [deportavit]Omission, complété(e) par analogiev.
Interrogata w–Tempus ingressusNote dans la marge de gauche–w [quantum]Omission, complété(e) par analogiex tempus est, dicit et respondet quod sunt circa viginti septem anniDate : 1453, quibus eundem demonem dictam delatam in dicto loco deportavit.

Item interrogata quid in dicto loco faciebant, respondet quod bibebant et commedebant et gallabant.

y–VariatioNote dans la marge de gauche–y Item interrogata que epule ibidem commedebant, dicit quod ipsi commedebant gallinas et cappones.

Item interrogata an in dicto loco de EscublyLieu : Changement de langue : français erat aliquod lumen, respondet quod ita, videlicet quod erant candele et etiam ignis.

Item interrogatusCorrigé de : interrogataz cuius coloris ille ignis erat, dicit quod coloris toppozTerme : Changement de langue : français et non dabat hoc magnum lumen sic alius ignis.

Item iterrogata an in dicto loco neminem viderit nec cognoverit, que respondet quod non.

Deinde, eadem JohannetaPersonne : in dicto loco existente, eundem demon sibi JohannetePersonne : inquisite dicit : « Opportet quod tu facias michi homagiumTerme :  ». Que delata contenta fuit. Et tunc ibidem apparuit quendam grossum curvum nigrum per terram ambulantem et loquebatur quadam voce roca, male intelligibili, aa–NegatioNote dans la marge de gauche–aa sibi dicendo, prout jam dixit : « Opportet quod tu facias michi homagium negesque Deum creatorem tuum, virginem MariamPersonne : eius piissimam matrem, totam curiam celestem et sanctum baptisma, et me [p. 282]Saut de page2 recipias in dominum et magistrum tuum ». Que delata ab–eidem demonCorrigé de : eundem demonem–ab interrogavit dicendo : « Quis es tu ? ». ac–Nomen dyaboliTerme : Note dans la marge de gauche–ac Qui demon respondit : « Ego sis dyabolusTerme : , et vocor GrabrielPersonne : . Si tu velis michi credere et facere que tibi dicam, faciam tibi multa bona et tibi dabo pecunias ». Qui demon sibi delate dare convenit pecunias. Que delata ad ad–Abnegatio creatorisNote dans la marge de gauche–ad persuasionem dicti demonis contenta fuit homagium ae–VariatioNote dans la marge de gauche–ae facere, dicendo : « Ego nego Deum creatorem meum, virginem MariamPersonne : eiusque piissimam matrem, fidem catholicam, sanctos et sanctas Dei et sacrum baptisma et omnia que Dei sunt. Et te demonem vocatum GrabrielemPersonne : recipio in verum dominum et magistrum meum ». Et ibidem homagium fecit eidem in culo af–HomagiumNote dans la marge de gauche–af obsculando, in specie qua supra.
Et tunc facto homagio, eundem demon sibi palpas dedit in suis manibus. Sed tamen dicit quod sibi videtur quod in dictis palpis non erant cruces3. Ipse vero demon eidem delate sibi petiit ut aliquid de suis bonis sibi dare vellet in signum homagii. Que delata dicit : « Quid vis habere ? » Ipse vero demon sibi petiit et dicit : « Opportet quod tu des michi puerum quem tu portas in corpore tuo ». Que ag–TributumNote dans la marge de gauche–ag noluit. Sed tamen bene sibi dedit unum capriolum, et sibi in dicto loco de ScublyLieu : Changement de langue : français quadam die jovisPériode : jeudi portavit.
Item interrogata in quantis synagogisTerme : ipsa fuit, ah–dicit quod ipsa fuit,Corrigé de : –ah dicit ai–Numerus synagogarumNote dans la marge de gauche–ai et respondet quod in tribus, videlicet in illa de EscublyLieu : Changement de langue : français, En CornautLieu : Changement de langue : français et in Prato de ChisseLieu : 4. Et dicit se fuisse in qualibet dictarum synagogarum bina vice.
Item confitetur ipsa delata quod ipse demon eius magister eidem delate precepit quod omnia aj–PreceptaNote dans la marge de gauche–aj mala que posset facere faceret, quod non iret ad ecclesiam nec honorem Deo impenderet et [p. 283]Saut de pagenon diceret fidem suam catholicam. Deinde sibi dicit quod veniret ad synagogas totiens quotiens fuerit evocata, et quod neminem incusaret sub pena verberis. Et hoc dicit et asserit eadem delata premissa per eam confessa fuisse et esse vera, sub periculo anime sue. Et nichil pro tunc confiteri voluit fuitque per prefatum dominum viceinquisitorem remissa et assignata per eundemque gratiose monita secunda monitione canonica, sibi presentando gratiam et misericordiam Ecclesie presentandoCorrigé de : ak ad al primum adventum eiusdem domini viceinquisitoris ad comparendum personaliter coram eodem et veritatem omnimodam dicti criminis confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius via juris procedendum et procedi videndum et audiendum perhemptorie et precise. Datum in stuphaTerme : dicti castri CastellariiLieu d’origine : , anno, die et presentibus quibus supraDate : 07.11.1480, testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[Signature :] JohannesÀ l’original : Joes de NantoPersonne : Seing/signe notarial

13 novembre 1480

Alia repetitio tercie monitionis cum continuatione et variatione confessionisAligné à droite

Anno quo supra et die lune tresdecima mensis novembrisDate : 13.11.1480, iterum antenominata JohannetaPersonne : delata extra carceres adducta ad locum auditorii et coram prefato domino viceinquisitore adducta et per eundem interrogata et examinata am, eius mediante juramento simili quo supra, an se aliquid advisaverit et veritatem dicti criminis heresis pro quo detinetur confiteri velit. Que dicit 5.

[p. 284]Saut de page

Item dicit et confitetur eadem JohannetaPersonne : delata quod quodam semel ipsa existente in quodam campo vocataCorrigé de : vocatoan En ValierizLieu : Changement de langue : français6 circa horam meridianamPériode : à midi, demone sibi apparente in specie hominis, qui dicit : « Tu habes nescio quid et magnam melenconiamTerme : de tuis liberis qui deffuncti sunt. Si tu velis michi credere, ego tibi monstrabo liberos tuos ». Que JohannetaÀ l’original : JotaPersonne : delata respondit : « Quid vis ut faciam ? ». Qui demon respondit : « Quod tu credas michi et quod tu neges Deum creatorem tuum, beatam virginem MariamPersonne : eius piissimam matrem, sanctum baptisma, sanctos et sanctas Dei et omnia que Dei sunt ». Que delata ao–VariatioNote dans la marge de gauche–ao contenta fuit abnegare omnia preter beatam virginem MariamPersonne : et sanctum baptisma.
Interrogata quo loco eadem delata talem abnegationem fecit, respondet quod En CublyLieu : Changement de langue : français.
Interrogata quomodo ibat ad synagogas, dicit quod demon magister suus eam veniebat querere et sibi adducebat quemdam parvum equum nygrum.
Interrogata quid in dicta loco de CublyLieu : faciebat, dicit quod ipsa faciebat honorem et reverentiam magistro suo, sibi obsculando in culo ; et dicit quod sensit eum frigidum et mollem, in specie unius curvi nygri.
Interrogata an aliquasCorrection par-dessus, remplace : osap personas in synagogis viderit, dicit quod non.
Interrogata quid in dictis synagogis faciebat quando recedere volebat, dicit et respondet quod omnes in dicto loco existentes homines cum mulieribus ibant et faciebant prout animalia faciebant, videlicet per retro.
Interrogata qua die ibat in synagogis, dicit quod die lunePériode : lundi aq vel die martisPériode : mardi.
Et dicit quod ipsa delata habebat amasium suum in dicta synagoga vocatum Johannem BoytPersonne : , non recordatur de loco sue habitationis.
Item dicit et confitetur quod in dicta synagoga commedebant carnes bovinales. Et nichil pro tunc confiteri noluitCorrigé de : voluitar, [p. 285]Saut de pagesed fuit monita tercia monitione canonica et remissa ad diem crastinam quatuordecimam mensis novembrisDate : 14.11.1480, nisi feriata, etcAbréviation., ad comparendum coram eodem et omninodam veritatem dicti criminis heresis dicendum et confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius via juris procedendum et procedi videndum et audiendum perhemptorie et precise. Datum et actum anno, dieDate : 13.11.1480 et loco quibus supra, presentibus ibidem venerabiliCorrigé de : venerabilibusas et discretis viris domino Rolino FabriPersonne : capellanoTerme : , Francisco de PaleriaPersonne : et Humberto deAjout au-dessus de la ligneat FleierPersonne : clerico, testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[Signature :] JohannesÀ l’original : Joes de NantoPersonne : Seing/signe notarial

14 novembre 1480

Alia repetitio cum sententia interloquutoriaTerme : Centré

Anno quo supra et die martis decima quarta mensis novembrisDate : 14.11.1480, superius proxime assignata, existens et personaliter constituta coram prefato domino viceinquisitore prenominata Johanneta BaractierizPersonne : inquisita, et coram eodem adducta omnique carceris vinculo soluta ac per eundem dominum viceinquisitorem interrogata et examinata eius mediante juramento simili quo supra prestito, an se aliquid advisaverit et veritatem dicti criminis heresis, pro quo detinetur, confiteri velit. Que inquisita dicit quod ita, videlicet quod premissa omnia et singula per eandem confessata sunt vera.

[p. 286]Saut de page

Item fuit interrogata in quantis synagogis fuit, au–VariatioNote dans la marge de gauche–au dicit quod in tribus, videlicet En CublyLieu : Changement de langue : français, En CornaultLieu : Changement de langue : français et in Prato de ChissieLieu : , dicens eadem delata se non fuisse in qualibet dictarum synagogarum nisi semel.
Interrogata quibus horis et quibus diebus, dicit diebus lunePériode : lundi vel martisPériode : mardi, hora nona post meridiemPériode : le soir.
Interrogata quantus tempus est quibus ipsa delata primo fecit homagium [dyaboli]Omission, complété(e) par analogieav, dicit et respondet quod pauloposCorrigé de : paulopostaw magnum viagium RomeLieu : 7.
Interrogata que fuit causa per quam fecit homagium demoni, dicit quod causa mortis liberorum suorum, prout jam dixit.
Interrogata an demon, facto homagio, sibi de corpore suo ax aliquid petierit, dicit [quod]Omission, complété(e) par analogieay ita, quia ipse demon sibi petiit corpus suum, sibi dicendo : « Opportet quod tu des michi corpus tuum », quod facere noluit nec fecit.
Item ulterius az eundem demon dicte delate dicit : « Opportet quod tu facias mori puerum quem geris in utero tuo ». Que delCorrigé de : delataba sepiissime se interposuit de faciendo ipsum mori, appodiando ventrem suum super cuvas pro faciendo preceptum demonis eius magistri. Quod et facere non potuit.
Item dicit et confitetur quod quodam semel eadem delata in lecto suo de noctePériode : la nuit existente, quodam semel somniavit quod quidam canis eam supponebat. De tempore non recordatur.
Item bb–VariatioNote dans la marge de gauche–bbinterrogata an a dicto demone pecunias nec donum receperit, que respondet quod non.
Interrogata eadem delata an ipsa dicto demoni aliquid de suis bonis dederit, dicit quod ita, unum capriolum chamossaTerme : .
Item interrogata an eidem portaverit vel ne, dicit quod non sibi portavit, sed eundem capriolum posuit in quadem platea ante domum ipsius delate. Et tunc inter noctem et diem demon sibi apparuit in specie hominis [p. 287]Saut de pagesibi dicendo : « Ego venio quesitum ea que michi promisisti ». Et tunc demon eundem capriolum cepit, eum deportavit.
Interrogata an aliquos in predictis synagogis viderit, dicit quod non, preterquam EscublyLieu : Changement de langue : français prenominatum Johannem BoytPersonne : eius amasium, et in synagoga de [En]Omission, complété(e) par analogiebc CornaultLieu : Changement de langue : français dicit se vidisse Jaquetum NycolletPersonne : de BrentLieu : et nullos alios. Et nichil aliud pro tunc confiteri voluitCorrection par-dessus, remplace : nbd. Quibus omnibus per eundem dominum viceinquisitorem auditis, comparuit vir honorabilis Johannes ColiniPersonne : , sacre fidei procurator, exhibens et producens processus et informationes contra dictam JohannetamPersonne : delatam sumptis et formatis, petens et requirens hodierne assignationi satisfieri in que et super huiusmodi processu juxta assignata jus et interloquutoriam sententiam ferri, attentis variationibus, multiplici infamiaTerme : et perjuriis in eum resultantibus, ex una parte, et dicta JohannetaPersonne : delata nichil justi opponens ex adverso, quare interloqui non debeat et ordinari. Quibus partibus hinc et inde per eundem dominum viceinquisitorem auditis, idem dominus viceinquisitor ad suam processit sententiam interloquutoriam seu ordinationem in hunc qui sequitur modum :

Et nos viceinquisitor supra mencionatus, visis processibus et informationibus contra et adversum te Johannetam BaractierizPersonne : super intitulatam sumptis et formatis, necnon infamia et indiciis adversum te objectis cum tuis responsionibus ac variationibus et perjuriis per te factis et commissis, et in eisdem [p. 288]Saut de pageresponsionibus tuis annotatis omnibusque aliis de jure videndum et signanter assignatione nostra hodierna ad jus et ordinationem nostram interloquutoriam ferri videndum et audiendum ; pro tribunali more majorum sedentes, Deum et sacras scripturas pre occulis habentes nichilque de contigentibus obmittentes, sed servatis servandum juris solempnitatibus in talibus opportunis.
ChristiPersonne : nomine invocato et facto venerande crucis signo Dessin à la plume†, participato consilio cum libris et peritis, per hanc nostram sententiam seu ordinationem interloquutoriam quam de juris peritorum assensu ferimus in hiis scriptis, dicimus, pronuntiamus, sententiamus et interloquendo ordinamus te Johannetam BaractierizPersonne : presentem et nichil justi opponentem premissis attentis, tortureTerme : subiciendum fore torturarique et questionari debere, juxta indiciorum in te objectorum qualitatem et ut veritas ab ore tuo eruatur, citra tamen mortem, membrorum mutilationem et sanguynis effusionem, de quibus expresse protestamur. In nomine Patris, etcAbréviation. Exequutionem huiusmodi sententie commitentes nobili Francisco de PaleriaPersonne : castellano dicti castri CastellariiOrganisation : et eius officiariis presenti et acceptanti sub penis juris, prout decet in talibus fiendum.
Data, lata, lecta fuit et promulgata hec nostra presens sententia seu ordinatio interloquutoria in supradicto castro videlicet in stupha ipsius castri, anno et die be et presentibus quibus supraDate : 14.11.1480.

[p. 289]Saut de page

Deinde vero paulopstCorrigé de : paulopostbf fuit supranominata JohannetaÀ l’original : JotaPersonne : inquisita per prefatum bg nobilem bh Franciscum de PaleriaPersonne : , castellanum dicti castri CastellariiOrganisation : ad locum torture ducta, videlicet ad dictam stupham dicti castri CastellariiLieu : , et ibidem in exequutionem dicte sententie ad cordamTerme : ligata, manibus a tergo remotis. Deinde modicum sursum a terra elevata, sibique data una parva cavallata. Que nichil aliud preterquam id, quod jam confessavit, confiteri voluit. Sed fuit per eundem dominum viceinquisitorem remissa et assignata bi ad eius primum adventum nisi feriata etcAbréviation., ad comparendum coram eodem die mercuri crastina quindecima mensis huius novembrisDate : mercredi, 15.11.1480, nisi feriata, etcAbréviation., ad omnimodam veritatem dicti criminis heresis pro quo detinetur ut supra confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius via juris procedendum et procedi videndum et audiendum perhemptorie et precise ; datum et actum anno, die, loco et presentibus quibus supra, testibus ad premissa vocatis et rogatis, etcAbréviation.

[Signature :] JohannesÀ l’original : Joes de NantoPersonne : Seing/signe notarial

15 novembre 1480

Alia repetitio cum continuatione torture Aligné à droite

Anno quo supra et die mercuri quindecima mensis novembrisDate : 15.11.1480, superius proxime assignata, fuit iterum prenominata JohannetaPersonne : inquisita per prefatum [p. 290]Saut de pageviceinquisitorem repetita et examinata eius mediante juramento per eum ut supra prestito, interrogata an bj se advisaverit et veritatem dicti criminis heresis, pro quo detinetur, confiteri velit, respondet quod premissa per eam jam confessata sunt vera.
Item ulterius confitetur eadem JohannetaÀ l’original : JotaPersonne : delata servivisse eundem demonem eius magistrum per spacium dymidii anniPériode : 6 mois.
Item ulterius confitetur ipsa inquisita vidisse et realiter cognovisse a duobus annis citraDate : 1478 bk–ComplicesNote dans la marge de gauche–bk Johannem MonetPersonne : de Castello Sancti DyonisiiLieu : in synagoga tenta En ChissiezLieu : Changement de langue : français, facientem « prout nos alii heretici bl asseruere consuereLecture incertainebm facimus in synagogis », et Jaquetum NycolletPersonne : de BrentLieu : , combustumAjout dans la marge de gauche avec un signe d’insertionbn, in synagoga tenta En CornaultLieu : Changement de langue : français. Et dicit vidisse Johannem de BoytPersonne : de ultra lacum8 in synagoga tenta En CublyLieu : Changement de langue : français, et quod ipse JohannePersonne : erat amasius suusCorrection par-dessus, remplace : sumbo et quod sunt circa triginta quinque anniDate : 1445. Et dicit nichil aliud scire. Qua responsione sic facta comparuit vir discretus Johannes ColiniPersonne : procurator predictus, exhibens et judicialiter producens prout alias processus et informationes contra eamdemAinsi delatam sumptis et formatis, petens et requirens eandem delatam torqueriTerme : et questionari etCorrigé de : bp ut veritas ab ore eius eruatur.
Quibus sic actis, fuit prenominata JohannetaPersonne : inquisita ad locum tormentorum ducta, et deinde in catamTerme : per spacium unius bone hore posita et dimissa. Et inde per bq prefatum dominum viceinquisitorem interrogata et examinata an veritatem dicti criminis heresis confiteri velit, que respondit se de eodem crimine nichil [p. 291]Saut de pagescire, preterquam id quod pre janCorrigé de : jambr confessavit. Ac inde a dicta cata remota et supra quemdam scalam bs ligata et inde accetum per nares positum. Que fuit per eundem dominum viceinquisitorem interrogata prout jam dictum est. Que respondit se de eodem crimine nichil aliud scire nisi id quod jam sepiissime confessavit. Et nichil bt–pro tuncCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : prout–bt confiteri noluitCorrigé de : voluitbu, sed fuit bv per eundem dominum viceinquisitorem remissa et assignata ad eius primum adventum nisi feriata etcAbréviation. ad comparendum coram eodem ad omnimodam veritatem dicti criminis heresis dicendum et confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius via juris procedendum et procedi videndum et audiendum perhemptorie et precise. Datum et actum anno, die et loco quibus supra presentibus ibidem venerabilibus viris dominis Rolino FabriPersonne : , Glaudio JordaniPersonne : vicario MustruaciLieu : , Francisco de PaleriaPersonne : , Humberto de FleyerPersonne : , Johanneto ColiniPersonne : de BrentLieu : , Nycodo CochardiPersonne : sindico predicte parrochie MustruaciLieu : , Roleto de TurrePersonne : de ChallieLieu : , Johanne de FurnoPersonne : de PalinLieu : , nobili Nycodo MayorPersonne : et Johanne TetazPersonne : , testibus ad premissa vocatis et rogatis, etcAbréviation.

[Signature :] JohannesÀ l’original : Joes de NantoPersonne : Seing/signe notarial

[p. 292]Saut de page

[p. 293]Saut de page

24 novembre 1480

IhesusPersonne : Centré

Sententia diffinitivaTerme : contra Johannetam BarathierizPersonne : Aligné à droite

In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris, Filii et Spiritus Sancti, amen. Nos frater Johannes BlanchetiPersonne : ordinis Predicatorum, heretice pravitatis in diocesibus LausannensiLieu : et SedunensiLieu : viceinquisitor generalis per reverendum patrem fratrem Thomam GogatiPersonne : , eiusdem ordinis et conventus LausannensisOrganisation : inquisitorem generalem bw, vicariusque in hac parteAjout au-dessus de la lignebx reverendi in ChristoPersonne : patris et domini domini Benedicti de MonteferrandoPersonne : miseratione divina LausannensisOrganisation : episcopi et comitis, auctoritate apostolica specialiter deputatus, contra nonnullos de heresis crimine notatos et diffamatos, et pressertimAinsi per processum contra te JohannetamPersonne : relictam quondam Johannis BarathierPersonne : de BrentLieu : parrochie MustruaciLieu : LausannensisLieu : diocesis, hereticamTerme : , ydolatramTerme : et a fide catholica deviam, ex quo nobis clarissime constat per tuam legittimam confessionem factam et pluries repetitam, ac per personam publicam in scriptis fideliter redactam, luculenter comperimus te, Johannetam BarathierazPersonne : , hereticam supradictam, Deum omnipotentem mundi redemptorem, virginem MariamPersonne : eius piissimam matrem, fidem catholicam, sanctum baptisma, sanctam crucem totamque curiam celestem et omnia que Dei sunt infideliter abnegasse; preterea dyabolo Dei adversario et humani generis inveterato inimico in forma visibili apparenti in suumCorrigé de : tuumby verum dominum et magistrum recepisse [p. 294]Saut de pageet in posterioribus sui confecti corporis in signum homagiiTerme : turpiter obsculatam fuisse, et quamplurima alia execrabilia et auditu aborrenda crimina que pro meliori subticentur commisisse et perpetrasse et in eisdem criminibus per multa annorum curricula insoroduisseAinsi.
Eapropter nos viceinquisitor prefatus et vicarius in hac parte, premissis attentis et sedule consideratis tuis JohannetePersonne : culpis et sceleribus nephandis, que in facto dampnameCorrigé de : dampnatissimebz heresis commisisti, nolentes quod his qui nequam et nequior fiat propter impugnitatem scelerum, ad nostram procedimus sententiam diffinitivam in hunc qui sequitur modum :
Christique nomine invocato, a quo omne rectum procedit judicium, solum Deum pre occulis habentes, non declinantes a dextris neque sinistris, sed equo libramine librantes, ut de vultu Dei nostrum procedat judicium, pro tribunali sedentes, per hanc nostram diffinitivam sententiam dicimus, pronunciamus, sententiamus, declaramus ca, diffinimus et ordinamusAjout à la hauteur de la ligne par une autre maincb cc te JohannetamPersonne : hereticam, ydolatram et apostatamTerme : fore et esse et tanquam impenitentem condempnamus in hiis scriptis teque brachio seculariTerme : potestatis tamquam cadaver et membrum putridum relinquimus per presentes, declarantes autem et pronunciantes [p. 295]Saut de pageomnia et singula bona que habes et habere potuisti a tempore commissi criminis esse et fuisse confiscata confiscataque pronuntiamus prout jura volunt dividenda. In nomine Patris, etcAbréviation.

cdData, lata et lecta est nostra presens diffinitiva sententia ante et prope castrum CastellariiLieu d’origine : , die XXIIIIta novembris anno Domini Mo IIIIc LXXXmoDate : 24.11.1480, presentibus ibidem venerabilibus viris dominis Glaudio JordaniPersonne : , Johanne MugneriiPersonne : capellanoTerme : , nobili ceviroCorrection par-dessus, remplace : viriscf cg Glaudio MajorisPersonne : , Roleto GravelliPersonne : , Johanne ChivalleriiPersonne : et Johanne de FurnoPersonne : et pluribus aliis testibus, etcAbréviation., et me notarioTerme : subsignato.

[Signature :] PetrusÀ l’original : Pus MajorisPersonne : Seing/signe notarial

16 novembre 1480 (rédigé le 24)

chEgo, Franciscus de PaleriaPersonne : , parrochie Sancti SimphorianiLieu : diocesis LausannensisLieu : ci, auctoritate imperiali notarius publicus curiarumque illustrissimi principis et domini domini nostri SabaudieOrganisation : ducis et venerabilis et circumspecti viri domini officialis curie LausannensisOrganisation : juratus, universis et singulis presentibus et futuris notum serie presentium fiat atque manifestum, quod cum Johanneta BaraterizPersonne : relicta Johannis BarateirPersonne : de BrentLieu : parrochie MustruaciLieu : superius in presenti processu nominata, detenta in castro CastellariiLieu : dicte parrochie MustruaciLieu : per venerabilem virum fratrem Johannem BlanchetiPersonne : viceinquisitorem prenominatum ipseque dominus viceinquisitor cj occupatus fuerit certis aliis negotiis concernentibus dictum suum officium, michi prefato Francisco de PaleriaPersonne : velut castellano dicti castri CastellariiLieu : et jurato curiarum predictarum dederit in mandatis et commisserit durante tempore, quo dictus dominus viceinquisitor fuerit alibi et in dicto castro CastellariiLieu d’origine : non potuerit interesse, scilicet examinandi predictam JohannetamPersonne : super predicto casu criminis heresis super quo ipsa JobannetaPersonne : detenta est ; et ipsam JohannetamPersonne : interrogari qui erant sui complices et socii in dicta sectaTerme : heresis : hinc et quod ego prefatus Franciscus [p. 296]Saut de pagede PaleriaPersonne : , volens obedire mandati dicti domini viceinquisitoris, prenominatam JohannetamPersonne : interrogavi quos complices habebat et qui erant in eius societate quando dicta JohannetaPersonne : erat in sectis superius descriptis in suo proccessu faciendo opera hereticorum.
Quequidem JohannetaPersonne : ex eius spontanea et libera voluntate absque tortura et violentia sui corporis, michi prefato FranciscoPersonne : dixit et recognovit in presentia honestorum virorum Petri MajorisPersonne : et Humberti de FleyelPersonne : dicte parrochie domicellorum et notariorum, videlicet quod ipsa JohannetaPersonne : delata vidit interesse et presentes esse in duabus sectis hereticorum descriptis in predicto processu suo, videlicet in sectis de Prato de CheissierLieu : et de CurnauzLieu : personas subscriptas facientes opera que heretici in dictis sectis faciunt, videlicet de noctePériode : la nuit : primo Johannetum de TavelloPersonne : quem dixit ipsa JohannetaPersonne : ck–ComplicesNote dans la marge de gauche–ck esse amasium suum, Johannem de SalesPersonne : , MermetamPersonne : relictam Anthonii RossierPersonne : de BrentLieu : , Mermetam dictam PoncinazPersonne : , Jaquetum NycolletPersonne : quondam, Roletum HognessazPersonne : et BeatrixiamPersonne : eius uxorem quondam, GuillimetamPersonne : cl uxorem Johannis BacellynPersonne : antenati, omnes predicte parrochie MustruaciLieu : , et Johannem RossetPersonne : de ChillionLieu : 9.
Et premissa prefata JohannetaPersonne : inquisita asseruit esse vera mediante eius juramento jam per prefatum dominum viceinquisitorem sibi prius prestito de veritate dicenda. Et prenominatas personas dicta JohannetaPersonne : michi dicto FranciscoPersonne : repetivit easdem vidisse in predictis sectis trina vice absque ulla variatione per eandem JohannetamPersonne : in premissis quovismodo facta.
Datum et factum fuit predictum examen per me prefatum FranciscumPersonne : notarium subscriptum in presentia testium superius nominatorum in absentia prefati domini inquisitoris et de eius precepto, die jovis ante festum Sancti ClementisPersonne : que fuit dies sexdecima mensis novembris anno Domini Mo Illlc octuagesimoDate : 16.11.1480. De quibus omnibus et singulis premissis prefatus dominus viceinquisitor petiit sibi per me predictum Franciscum de PaleriaPersonne : notarium subscriptum sibi fieri litteram testimonialem fidem facientem de premissis, quam eidem feci signetoque meo manuali signavi sub sigillo prelibati domini officialis curie LausannensisOrganisation : , cuius curie ego prefatus FranciscusPersonne : juratus sum, in robur et testimonium premissorum veritatis. Datum quo ad petitionem predicte littere testimonialis in castro CastellariiLieu d’origine : die XXIIIIta dicti mensis novembris anno quo supraDate : 24.11.1480, etcAbréviation.

Curie LausannensisOrganisation : est notariusÀ l’original : n idem

[Signature :] FranciscusÀ l’original : Fcus de PaleriaPersonne : Seing/signe notarial

[p. 297]Saut de page

[p. 298]Saut de page

[p. 299]Saut de page

[p. 300]Saut de page

10In processibus Johannette CharrotonaPersonne : , Jaqueti NycolletPersonne : , Johannete BaratirezPersonne : , Petri RegisPersonne : , sunt IIIIor salvo pluri.

JohannetusÀ l’original : Jo de TavelloPersonne :

JohannesÀ l’original : Jo RossetPersonne : in processu Nycoleti, CharotonaPersonne : , La BaratirezPersonne : , sunt tres de isto.

Annotations

  1. Ajout dans la marge de gauche par une autre main.
  2. Corrigé de : scribam.
  3. Corrigé de : deputati.
  4. Corrigé de : judicis.
  5. Correction par-dessus, remplace : i.
  6. Omission, complété(e) par analogie.
  7. Correction par-dessus, remplace : i.
  8. Corrigé de : paulopost.
  9. Corrigé de : crimine.
  10. Corrigé de : dictus.
  11. Suppression par biffage : i.
  12. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : Glaudiu[s].
  13. Corrigé de : societateTerme : .
  14. Corrigé de : redire.
  15. Corrigé de : eadem.
  16. Suppression par biffage : Jaquetus delatus.
  17. Correction par-dessus, remplace : us.
  18. Suppression par biffage : ver.
  19. Correction par-dessus, remplace : eundem.
  20. Corrigé de : existente.
  21. Note dans la marge de gauche.
  22. Omission, complété(e) par analogie.
  23. Note dans la marge de gauche.
  24. Omission, complété(e) par analogie.
  25. Note dans la marge de gauche.
  26. Corrigé de : interrogata.
  27. Note dans la marge de gauche.
  28. Corrigé de : eundem demonem.
  29. Note dans la marge de gauche.
  30. Note dans la marge de gauche.
  31. Note dans la marge de gauche.
  32. Note dans la marge de gauche.
  33. Note dans la marge de gauche.
  34. Corrigé de : .
  35. Note dans la marge de gauche.
  36. Note dans la marge de gauche.
  37. Corrigé de : .
  38. Suppression par biffage : ad.
  39. Suppression par biffage : j[uramento].
  40. Corrigé de : vocato.
  41. Note dans la marge de gauche.
  42. Correction par-dessus, remplace : os.
  43. Suppression par biffage : lune.
  44. Corrigé de : voluit.
  45. Corrigé de : venerabilibus.
  46. Ajout au-dessus de la ligne.
  47. Note dans la marge de gauche.
  48. Omission, complété(e) par analogie.
  49. Corrigé de : paulopost.
  50. Suppression par biffage : p[ecierit].
  51. Omission, complété(e) par analogie.
  52. Suppression par biffage : sibi dicit.
  53. Corrigé de : delata.
  54. Note dans la marge de gauche.
  55. Omission, complété(e) par analogie.
  56. Correction par-dessus, remplace : n.
  57. Suppression par biffage : quibus supra.
  58. Corrigé de : paulopost.
  59. Suppression par biffage : d[ominum].
  60. Suppression par biffage : castellanum.
  61. Suppression par biffage : quod.
  62. Suppression par biffage : crimen.
  63. Note dans la marge de gauche.
  64. Suppression par biffage : con.
  65. Lecture incertaine.
  66. Ajout dans la marge de gauche avec un signe d’insertion.
  67. Correction par-dessus, remplace : sum.
  68. Corrigé de : .
  69. Suppression par biffage : spacium.
  70. Corrigé de : jam.
  71. Suppression par biffage : r[emota].
  72. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : prout.
  73. Corrigé de : voluit.
  74. Suppression par biffage : r[emissa].
  75. Suppression par biffage : auctoritate apostolica specialiter deputatum.
  76. Ajout au-dessus de la ligne.
  77. Corrigé de : tuum.
  78. Corrigé de : dampnatissime.
  79. Suppression par biffage : et.
  80. Ajout à la hauteur de la ligne par une autre main.
  81. Suppression par biffage : condempnamus.
  82. Changement de main : main secondaire (B).
  83. Suppression par biffage : discretis.
  84. Correction par-dessus, remplace : viris.
  85. Suppression par biffage : domino.
  86. Changement de main : main secondaire (C).
  87. Suppression par biffage : nota[rius].
  88. Suppression par biffage : ob.
  89. Note dans la marge de gauche.
  90. Suppression par biffage : J[ohannis].
  1. Le notaire se trompe à deux reprises concernant le prénom de Nicod MoryPersonne : .
  2. Saut de pagination dans le manuscrit.
  3. Désigne sans doute les deniers en circulation dans l’évêché de Lausanne, qui sont frappés au revers d’une croix pattée.
  4. Pré à l’est du MolardLieu : , sur la commune de MontreuxLieu : .
  5. Le texte s’arrête ici.
  6. Eventuellement La ValeyreLieu : , combe boisée dans les hauts de VeytauxLieu : (Jaccard 1978, p. 486).
  7. Il s’agit d’un grand pèlerinage à RomeLieu : qui est lié au Jubilé de 1450Date : 1450 (Morerod 2011).
  8. De la rive sud du lac LémanLieu : .
  9. Bourg de ChillonLieu : , localité maintenant disparue qui s’étendait en dessus du château de ChillonLieu : , situé au bord du lac LémanLieu : , entre MontreuxLieu : et VilleneuveLieu : (Mottaz 1982, I, p. 443).
  10. Texte écrit à l’envers au dos du dossier.