check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 18-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, da Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega e Martine Ostorero

Citazione: SDS VD D 1 18-1

Licenza: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jeannette Barattier, de Brent

1480 novembre 6 – 24. Château du Châtelard

Jeannette Barattier, de Brent, comparait le 6 novembre 1480 devant le vice-inquisiteur et représentant de l’évêque de Lausanne Jean Blanchet, au château du Châtelard. Le lendemain, après à la deuxième monition, elle avoue devant le juge, mentionnant un premier complice, puis est remise en prison. Le 13 novembre, suite à la troisième monition, l’inculpée poursuit ses aveux en évoquant le nom d’un autre homme. Le 14 novembre elle ratifie et poursuit ses aveux, en ajoutant un nouveau nom à la liste de ses complices. Ce même jour, le procureur de la foi, Jean Colin, demande la sentence interlocutoire afin de soumettre Jeannette à la question, laquelle sentence sera rendue par la cour et exécutée immédiatement par les officiers du châtelain, sans obtenir pourtant de nouveaux aveux de la part de l’inculpée. Le lendemain, Jeannette poursuit ses aveux devant le vice-inquisiteur et dénonce un quatrième homme comme complice, avant d’être à nouveau soumise à la torture, sans résultats évidents. Le 16 novembre, l’inculpée est examinée par le notaire François de Paleria, châtelain du château de Châtelard et juré de la cour du duc de Savoie et de la cour de l’official épiscopal de Lausanne, agissant ici comme juge délégué par le vice-inquisiteur pendant son absence temporaire. Selon la lettre testimoniale rédigée par ledit châtelain, Jeannette aurait alors avoué spontanément et dénoncé huit autres personnes (4 hommes et 4 femmes), en ratifiant trois fois ses aveux. Ce sont ainsi 12 personnes (8 hommes et 4 femmes) qui ont été dénoncées au cours de ce procès. La sentence finale est rendue par la cour, présidée à nouveau par le vice-inquisiteur Jean Blanchet, le 24 novembre. Selon la sentence, lue ce même jour devant le château de Châtelard, Jeannette est condamnée à la confiscation de ses biens et à la remise au bras séculier pour être punie.

Les procès de Jaquet de Panissère (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 228–258), Jordana de Baulmes (SDS VD D 1 15-1 : ACV, Ac 29, p. 208–227), Claude Bochet (SDS VD D 1 16-1 : ACV, Ac 29, p.  264–275), Jean Poesiouz (SDS VD D 1 17-1 : ACV, Ac 29, p. 301–312), Jeannette Barattier (SDS VD D 1 18-1 : ACV, Ac 29, p. 276–300), Antoine de Vernex (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 313–327) et Jean Gallot (SDS VD D 1 20-1 : ACV, Ac 29, p. 333–348) ont tous été intentés entre 1477 et 1484. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique, après la première vague des années 1448–1449.

Le procès de Jeannette Barattier occupe les pages 276–300 du registre Ac 29. Le numéro 281 a été omis lors de la reliure – ainsi, la numérotation des pages passe directement de 280 à 282. La page 292 n’a pas été utilisée ; on l’a probablement volontairement laissée en blanc pour insérer plus tard le compte-rendu du châtelain François de Paleria. Comme une page n’a pas suffi, il a inscrit son rapport de deux pages et demie après la sentence finale, qui occupe les pages 293 et 294. Les trois pages allant de 297 à 299 sont restées vierges. La page 300, qui constitue le dos de l’ancien dossier, porte des notes inscrites à l’envers. La page 276 – page de garde de l’ancien dossier et première page du procès-verbal – comporte une note dorsale identique à celles des procès de Jean Poesiouz et d’Antoine de Vernex (« reperta sunt accusatorum nomina »), mais il ne s’agit sans doute pas de la même main anonyme.

Les actes de ce procès sont écrits par différentes mains ; le notaire Jean de Nanto signe les procès-verbaux de presque toutes les séances. Le rapport de la séance du 16 novembre 1480, par contre, a été rédigé par le châtelain François de Paleria. La copie même de la sentence finale n’est pas signée ; elle relève d’une main inconnue. Le passage qui confirme la lecture publique de la sentence finale provient de la main du notaire Pierre Maior.

Testo editionale

[Nota dell'archivio sul margine sinistro da una mano del secolo XX:] 1480Data: 1480
a–Reperta sunt accusatorum nominaAggiunta sul margine sinistro da un’altra mano–a

Processus ex mero sacre inquisitionis fidei officio instanteque eiusdem sacre fidei procuratoreTermine: formatus contra et adversus JohannetamPersona: relictam quondam Johannis BaractierPersona: de BrentLuogo: parrochie MustruaciLuogo: LausannensisLuogo: dyocesis. Allineato a destra

6 novembre 1480

Anno Domini millesimo quatercentesimo octuagesimo die vero lune sexta mensis novembrisData di origine: 6.9.1480, sequitur inquisitio seu inquisitionalis processus qui et que fiunt et fieri proponunt ex mero sacre fidei inquisitionis officio, per me Johannem de NantoPersona: burgensemTermine: LausannensemOrganizzazione: notarium et dicte sacre fidei inquisitionis officii scripbamCorretto da: scribamb, de mandato venerabilis religiosi fratris Johannis BlanchetiPersona: ordinis fratrum PredicatorumOrganizzazione: , heretice pravitatis in dyocesibus LausannensiLuogo: et SedunensiLuogo: viceinquisitorisTermine: generalis per reverendum patrem fratrem Thomam GogactiPersona: eiusdem ordinis sacre theologie generalem predicatorem in dyocesibus LausannensiLuogo: , GebennensiLuogo: et SedunensiLuogo: sacre fidei inquisitoremTermine: generalem vicariumqueTermine: in hac parte reverendi in ChristoPersona: patris et domini domini Benedicti de MonteferrandoPersona: miseratione divina LausannensisOrganizzazione: episcopiTermine: et comitisTermine: , specialiter deputatCorretto da: deputatic et judexCorretto da: judicisd in hac parte ; contra et adversus JohannetamPersona: relictam quondam Johannis BaractierPersona: de BrentLuogo: parrochie MustruaciLuogo: eiusdem dyocesis [p. 277]Interruzione di paginaLausannensisLuogo: inquisitam superius intitulatam. QueCorrezione sovrascritto, sostituisce: ie de mandato prefati domini viceinquisitoris capta extitit et [detenta]Omissione, completato per analogiaf in carceribus castri CastellariiLuogo di origine: in dicta parrochia MustruaciLuogo: tamquam de fide suspecta notataque et vehementer diffamataTermine: de dampnatoTermine: heresis crimineTermine: . Quequidem JohannetaPersona: existens et personaliter constituta coram prefato domino viceinquisitore, omni carceris vinculo soluta ac per eundem examinata et interrogata, eius mediante juramento in ipsius viceinquisitoris manibus ad sancta Dei euvangelia corporaliter tacta prestito tanquam principalis in facto suo et ut testis in alieno :
Videlicet primo an sciat causam sue detentionis, prius sibi apposito quomodo Ecclesia numquam claudit cremiumSic redeunti nec pecati venia penitentibus quovis tempore denegetur, queCorrezione sovrascritto, sostituisce: ig dicit quod nescit. Deinde pauloposCorretto da: pauloposth advisata et dicit quod ita, quia castellanusTermine: eiusdem CastellariiOrganizzazione: sibi dixit quod ipsa erat capta pro heresis criminemCorretto da: criminei.

Item interrogata an habeat aliquos emulos seu malivolos in parrochie MustruaciLuogo: vel allibi, que dicit quod ita, videlicet Johannem ChampensPersona: eo quod ipse JohannesPersona: sibi reproquinquaverat : « Mater tua fuit combusta et commedit pueros meos, et adhuc forte tu facies sic » ; et eo quod dictaCorretto da: dictusj JohannesPersona: sibi petebat unam techiam feni quam prestiterat viro dicte JohannetePersona: delate ; et nonnullos alios.

Item interrogata an unquam per aliquem seu aliquos crimen heresis eidem fuerit sibi k improperatum, que respondet quod ita, quare Nycodus MuryPersona: de CholensLuogo:  ; et dixit quod dicta delata quodam semel vachas dicti GlaudiiPersona: 1 maledixit. Quiquidem NycodusPersona: Correzione all’altezza della riga, sostituisce: Glaudiu[s]l [p. 278]Interruzione di paginaeidem delate dicit : « Vade heresicaTermine: , quare maledixistiTermine: vachas meas, caveas quid erit ».

Item interrogata a quo tempore dictum crimem heresis eidem delate fuit inproperatum, que respondet quod non recordatur.

lnterrogata an unquam sententiam excommunicationis subscrivit per longum tempus vel alias, que respondet quod sic, per spatium unius anniData: 1479.

lnterrogata que fuit causa per quam dictam excommunicationis sententiam hoc longum tempus subscrivit, que respondet ex eo quia non habebat unde satisffacere suis creditoribus.

Item interrogata an in quolibet festo PascheTermine: , eucaristie sacramentumData: festività senza una data fissa, ut moris est unicuique fideli christiano, reciperitSic, respondet quod ita, et dicit quod quodam semel recipiendo dictum eucaristie sacramentum, ipsa delata a demoneTermine: temptata fuit de exeundo ab ore eius dictum eucaristie sacramentum pro videndo an erat corpus ChristiTermine: vel ne, dicendo in corde eius : « Quomodo potest esse, quia non est nisi panis ». Et sic dictum corpus Domini in ore eiusdem delate reservavit, sed non extra os suum exivit, ut dicit.

Item interrogata an unquam cognovit Petrum RegisPersona: , que dicit quod ita.
Interrogata an cum eodem PetroPersona: biberit, commederit aut alias quovismodo in sociateCorretto da: societateTermine: m dicti Petri RegisPersona: frequentavit, dicit quod non.

Item interrogata an crimen heresis pro quo detinetur et de quo inculpatur confiteri velit et ad gremium sancte matris Ecclesie redimereCorretto da: rediren voluerit, que delata [p. 279]Interruzione di paginarespondit se de dicto crimine nichil scire nec confiteri velle. Quibus sic actis, fuit idemCorretto da: eademo delata p per eundem dominum viceinquisitorem gratiose monitaCorrezione sovrascritto, sostituisce: usq prima monitione canonica, sibi presentando gratiam et misericordiam Ecclesie casu quo veritatem dicti criminis heresis confiteri velit fuitque per prefatum dominum viceinquisitorem remissa et assignata ad diem martis septimam mensis novembrisData: martedì, 7.11.1480 nisi feriata fuerit, etcAbbreviazione., ad comparendum personaliter coram eodem et veritatem omnimodam confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius r via juris procedendum et procedi videndum et audiendum peremptorie et precise. Deinde tradita et remissa per eundem dominum viceinquisitorem nobili viro FranciscoPersona: de Laz PaleyrizCambio di lingua: francese castellano dicti castri CastellariiLuogo di origine: , presenti et acceptanti firmis carceribus predictis, per eumCorrezione sovrascritto, sostituisce: eundems Ecclesie acommodatus tute custodiendum sub penis juris. Datum in quoquina dicti castri CastellariiLuogo di origine: , presentibus ibidem discretis viris Francisco de PaleriaPersona: , Petro MayorPersona: , Humberto FleyerPersona: , Johanne ChampensPersona: de ChornesLuogo: , Johanneto ColinPersona: de BrentsLuogo: , Roleto de TurrePersona: de ChallieLuogo: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[Firma:] JohannesNell'originale: Joes de NantoPersona: Signum notarile

7 novembre 1480

Alia repetitioTermine: cum secunda monitioneCentrato

Anno quo supra et die vero martis septima mensis novembrisData di origine: 7.11.1480, fuit prenominata JohannetaPersona: inquisita extra carceres adducta et coram prefato domino viceinquisitore [p. 280]Interruzione di paginapersonaliter constituta omnique carceris vinculo soluta, per eundemque interrogata et examinata juramento suo simili quo supra, videlicet an crimen heresis pro quo detinetur confiteri velit. Dicit quod sic, dicens et confitens quod quodam die jovisPeriodo: giovedì, ipsa delata in domo sua existentemCorretto da: existentet, hora noturnaPeriodo: la notte demon u–VariatioMarginalia sul margine sinistro–u sibi apparens in specie hominis vestiti veste nigra, eandem JohannetamPersona: delatam eumdem demon in quodam loco vocato Apud EscublyLuogo: Cambio di lingua: francese [deportavit]Omissione, completato per analogiav.
Interrogata w–Tempus ingressusMarginalia sul margine sinistro–w [quantum]Omissione, completato per analogiax tempus est, dicit et respondet quod sunt circa viginti septem anniData: 1453, quibus eundem demonem dictam delatam in dicto loco deportavit.

Item interrogata quid in dicto loco faciebant, respondet quod bibebant et commedebant et gallabant.

y–VariatioMarginalia sul margine sinistro–y Item interrogata que epule ibidem commedebant, dicit quod ipsi commedebant gallinas et cappones.

Item interrogata an in dicto loco de EscublyLuogo: Cambio di lingua: francese erat aliquod lumen, respondet quod ita, videlicet quod erant candele et etiam ignis.

Item interrogatusCorretto da: interrogataz cuius coloris ille ignis erat, dicit quod coloris toppozTermine: Cambio di lingua: francese et non dabat hoc magnum lumen sic alius ignis.

Item iterrogata an in dicto loco neminem viderit nec cognoverit, que respondet quod non.

Deinde, eadem JohannetaPersona: in dicto loco existente, eundem demon sibi JohannetePersona: inquisite dicit : « Opportet quod tu facias michi homagiumTermine:  ». Que delata contenta fuit. Et tunc ibidem apparuit quendam grossum curvum nigrum per terram ambulantem et loquebatur quadam voce roca, male intelligibili, aa–NegatioMarginalia sul margine sinistro–aa sibi dicendo, prout jam dixit : « Opportet quod tu facias michi homagium negesque Deum creatorem tuum, virginem MariamPersona: eius piissimam matrem, totam curiam celestem et sanctum baptisma, et me [p. 282]Interruzione di pagina2 recipias in dominum et magistrum tuum ». Que delata ab–eidem demonCorretto da: eundem demonem–ab interrogavit dicendo : « Quis es tu ? ». ac–Nomen dyaboliTermine: Marginalia sul margine sinistro–ac Qui demon respondit : « Ego sis dyabolusTermine: , et vocor GrabrielPersona: . Si tu velis michi credere et facere que tibi dicam, faciam tibi multa bona et tibi dabo pecunias ». Qui demon sibi delate dare convenit pecunias. Que delata ad ad–Abnegatio creatorisMarginalia sul margine sinistro–ad persuasionem dicti demonis contenta fuit homagium ae–VariatioMarginalia sul margine sinistro–ae facere, dicendo : « Ego nego Deum creatorem meum, virginem MariamPersona: eiusque piissimam matrem, fidem catholicam, sanctos et sanctas Dei et sacrum baptisma et omnia que Dei sunt. Et te demonem vocatum GrabrielemPersona: recipio in verum dominum et magistrum meum ». Et ibidem homagium fecit eidem in culo af–HomagiumMarginalia sul margine sinistro–af obsculando, in specie qua supra.
Et tunc facto homagio, eundem demon sibi palpas dedit in suis manibus. Sed tamen dicit quod sibi videtur quod in dictis palpis non erant cruces3. Ipse vero demon eidem delate sibi petiit ut aliquid de suis bonis sibi dare vellet in signum homagii. Que delata dicit : « Quid vis habere ? » Ipse vero demon sibi petiit et dicit : « Opportet quod tu des michi puerum quem tu portas in corpore tuo ». Que ag–TributumMarginalia sul margine sinistro–ag noluit. Sed tamen bene sibi dedit unum capriolum, et sibi in dicto loco de ScublyLuogo: Cambio di lingua: francese quadam die jovisPeriodo: giovedì portavit.
Item interrogata in quantis synagogisTermine: ipsa fuit, ah–dicit quod ipsa fuit,Corretto da: –ah dicit ai–Numerus synagogarumMarginalia sul margine sinistro–ai et respondet quod in tribus, videlicet in illa de EscublyLuogo: Cambio di lingua: francese, En CornautLuogo: Cambio di lingua: francese et in Prato de ChisseLuogo: 4. Et dicit se fuisse in qualibet dictarum synagogarum bina vice.
Item confitetur ipsa delata quod ipse demon eius magister eidem delate precepit quod omnia aj–PreceptaMarginalia sul margine sinistro–aj mala que posset facere faceret, quod non iret ad ecclesiam nec honorem Deo impenderet et [p. 283]Interruzione di paginanon diceret fidem suam catholicam. Deinde sibi dicit quod veniret ad synagogas totiens quotiens fuerit evocata, et quod neminem incusaret sub pena verberis. Et hoc dicit et asserit eadem delata premissa per eam confessa fuisse et esse vera, sub periculo anime sue. Et nichil pro tunc confiteri voluit fuitque per prefatum dominum viceinquisitorem remissa et assignata per eundemque gratiose monita secunda monitione canonica, sibi presentando gratiam et misericordiam Ecclesie presentandoCorretto da: ak ad al primum adventum eiusdem domini viceinquisitoris ad comparendum personaliter coram eodem et veritatem omnimodam dicti criminis confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius via juris procedendum et procedi videndum et audiendum perhemptorie et precise. Datum in stuphaTermine: dicti castri CastellariiLuogo di origine: , anno, die et presentibus quibus supraData di origine: 7.11.1480, testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[Firma:] JohannesNell'originale: Joes de NantoPersona: Signum notarile

13 novembre 1480

Alia repetitio tercie monitionis cum continuatione et variatione confessionisAllineato a destra

Anno quo supra et die lune tresdecima mensis novembrisData di origine: 13.11.1480, iterum antenominata JohannetaPersona: delata extra carceres adducta ad locum auditorii et coram prefato domino viceinquisitore adducta et per eundem interrogata et examinata am, eius mediante juramento simili quo supra, an se aliquid advisaverit et veritatem dicti criminis heresis pro quo detinetur confiteri velit. Que dicit 5.

[p. 284]Interruzione di pagina

Item dicit et confitetur eadem JohannetaPersona: delata quod quodam semel ipsa existente in quodam campo vocataCorretto da: vocatoan En ValierizLuogo: Cambio di lingua: francese6 circa horam meridianamPeriodo: a mezzogiorno, demone sibi apparente in specie hominis, qui dicit : « Tu habes nescio quid et magnam melenconiamTermine: de tuis liberis qui deffuncti sunt. Si tu velis michi credere, ego tibi monstrabo liberos tuos ». Que JohannetaNell'originale: JotaPersona: delata respondit : « Quid vis ut faciam ? ». Qui demon respondit : « Quod tu credas michi et quod tu neges Deum creatorem tuum, beatam virginem MariamPersona: eius piissimam matrem, sanctum baptisma, sanctos et sanctas Dei et omnia que Dei sunt ». Que delata ao–VariatioMarginalia sul margine sinistro–ao contenta fuit abnegare omnia preter beatam virginem MariamPersona: et sanctum baptisma.
Interrogata quo loco eadem delata talem abnegationem fecit, respondet quod En CublyLuogo: Cambio di lingua: francese.
Interrogata quomodo ibat ad synagogas, dicit quod demon magister suus eam veniebat querere et sibi adducebat quemdam parvum equum nygrum.
Interrogata quid in dicta loco de CublyLuogo: faciebat, dicit quod ipsa faciebat honorem et reverentiam magistro suo, sibi obsculando in culo ; et dicit quod sensit eum frigidum et mollem, in specie unius curvi nygri.
Interrogata an aliquasCorrezione sovrascritto, sostituisce: osap personas in synagogis viderit, dicit quod non.
Interrogata quid in dictis synagogis faciebat quando recedere volebat, dicit et respondet quod omnes in dicto loco existentes homines cum mulieribus ibant et faciebant prout animalia faciebant, videlicet per retro.
Interrogata qua die ibat in synagogis, dicit quod die lunePeriodo: lunedì aq vel die martisPeriodo: martedì.
Et dicit quod ipsa delata habebat amasium suum in dicta synagoga vocatum Johannem BoytPersona: , non recordatur de loco sue habitationis.
Item dicit et confitetur quod in dicta synagoga commedebant carnes bovinales. Et nichil pro tunc confiteri noluitCorretto da: voluitar, [p. 285]Interruzione di paginased fuit monita tercia monitione canonica et remissa ad diem crastinam quatuordecimam mensis novembrisData: 14.11.1480, nisi feriata, etcAbbreviazione., ad comparendum coram eodem et omninodam veritatem dicti criminis heresis dicendum et confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius via juris procedendum et procedi videndum et audiendum perhemptorie et precise. Datum et actum anno, dieData di origine: 13.11.1480 et loco quibus supra, presentibus ibidem venerabiliCorretto da: venerabilibusas et discretis viris domino Rolino FabriPersona: capellanoTermine: , Francisco de PaleriaPersona: et Humberto deAggiunta al di sopra della rigaat FleierPersona: clerico, testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[Firma:] JohannesNell'originale: Joes de NantoPersona: Signum notarile

14 novembre 1480

Alia repetitio cum sententia interloquutoriaTermine: Centrato

Anno quo supra et die martis decima quarta mensis novembrisData di origine: 14.11.1480, superius proxime assignata, existens et personaliter constituta coram prefato domino viceinquisitore prenominata Johanneta BaractierizPersona: inquisita, et coram eodem adducta omnique carceris vinculo soluta ac per eundem dominum viceinquisitorem interrogata et examinata eius mediante juramento simili quo supra prestito, an se aliquid advisaverit et veritatem dicti criminis heresis, pro quo detinetur, confiteri velit. Que inquisita dicit quod ita, videlicet quod premissa omnia et singula per eandem confessata sunt vera.

[p. 286]Interruzione di pagina

Item fuit interrogata in quantis synagogis fuit, au–VariatioMarginalia sul margine sinistro–au dicit quod in tribus, videlicet En CublyLuogo: Cambio di lingua: francese, En CornaultLuogo: Cambio di lingua: francese et in Prato de ChissieLuogo: , dicens eadem delata se non fuisse in qualibet dictarum synagogarum nisi semel.
Interrogata quibus horis et quibus diebus, dicit diebus lunePeriodo: lunedì vel martisPeriodo: martedì, hora nona post meridiemPeriodo: la sera.
Interrogata quantus tempus est quibus ipsa delata primo fecit homagium [dyaboli]Omissione, completato per analogiaav, dicit et respondet quod pauloposCorretto da: paulopostaw magnum viagium RomeLuogo: 7.
Interrogata que fuit causa per quam fecit homagium demoni, dicit quod causa mortis liberorum suorum, prout jam dixit.
Interrogata an demon, facto homagio, sibi de corpore suo ax aliquid petierit, dicit [quod]Omissione, completato per analogiaay ita, quia ipse demon sibi petiit corpus suum, sibi dicendo : « Opportet quod tu des michi corpus tuum », quod facere noluit nec fecit.
Item ulterius az eundem demon dicte delate dicit : « Opportet quod tu facias mori puerum quem geris in utero tuo ». Que delCorretto da: delataba sepiissime se interposuit de faciendo ipsum mori, appodiando ventrem suum super cuvas pro faciendo preceptum demonis eius magistri. Quod et facere non potuit.
Item dicit et confitetur quod quodam semel eadem delata in lecto suo de noctePeriodo: la notte existente, quodam semel somniavit quod quidam canis eam supponebat. De tempore non recordatur.
Item bb–VariatioMarginalia sul margine sinistro–bbinterrogata an a dicto demone pecunias nec donum receperit, que respondet quod non.
Interrogata eadem delata an ipsa dicto demoni aliquid de suis bonis dederit, dicit quod ita, unum capriolum chamossaTermine: .
Item interrogata an eidem portaverit vel ne, dicit quod non sibi portavit, sed eundem capriolum posuit in quadem platea ante domum ipsius delate. Et tunc inter noctem et diem demon sibi apparuit in specie hominis [p. 287]Interruzione di paginasibi dicendo : « Ego venio quesitum ea que michi promisisti ». Et tunc demon eundem capriolum cepit, eum deportavit.
Interrogata an aliquos in predictis synagogis viderit, dicit quod non, preterquam EscublyLuogo: Cambio di lingua: francese prenominatum Johannem BoytPersona: eius amasium, et in synagoga de [En]Omissione, completato per analogiabc CornaultLuogo: Cambio di lingua: francese dicit se vidisse Jaquetum NycolletPersona: de BrentLuogo: et nullos alios. Et nichil aliud pro tunc confiteri voluitCorrezione sovrascritto, sostituisce: nbd. Quibus omnibus per eundem dominum viceinquisitorem auditis, comparuit vir honorabilis Johannes ColiniPersona: , sacre fidei procurator, exhibens et producens processus et informationes contra dictam JohannetamPersona: delatam sumptis et formatis, petens et requirens hodierne assignationi satisfieri in que et super huiusmodi processu juxta assignata jus et interloquutoriam sententiam ferri, attentis variationibus, multiplici infamiaTermine: et perjuriis in eum resultantibus, ex una parte, et dicta JohannetaPersona: delata nichil justi opponens ex adverso, quare interloqui non debeat et ordinari. Quibus partibus hinc et inde per eundem dominum viceinquisitorem auditis, idem dominus viceinquisitor ad suam processit sententiam interloquutoriam seu ordinationem in hunc qui sequitur modum :

Et nos viceinquisitor supra mencionatus, visis processibus et informationibus contra et adversum te Johannetam BaractierizPersona: super intitulatam sumptis et formatis, necnon infamia et indiciis adversum te objectis cum tuis responsionibus ac variationibus et perjuriis per te factis et commissis, et in eisdem [p. 288]Interruzione di paginaresponsionibus tuis annotatis omnibusque aliis de jure videndum et signanter assignatione nostra hodierna ad jus et ordinationem nostram interloquutoriam ferri videndum et audiendum ; pro tribunali more majorum sedentes, Deum et sacras scripturas pre occulis habentes nichilque de contigentibus obmittentes, sed servatis servandum juris solempnitatibus in talibus opportunis.
ChristiPersona: nomine invocato et facto venerande crucis signo Disegno a penna e inchiostro†, participato consilio cum libris et peritis, per hanc nostram sententiam seu ordinationem interloquutoriam quam de juris peritorum assensu ferimus in hiis scriptis, dicimus, pronuntiamus, sententiamus et interloquendo ordinamus te Johannetam BaractierizPersona: presentem et nichil justi opponentem premissis attentis, tortureTermine: subiciendum fore torturarique et questionari debere, juxta indiciorum in te objectorum qualitatem et ut veritas ab ore tuo eruatur, citra tamen mortem, membrorum mutilationem et sanguynis effusionem, de quibus expresse protestamur. In nomine Patris, etcAbbreviazione. Exequutionem huiusmodi sententie commitentes nobili Francisco de PaleriaPersona: castellano dicti castri CastellariiOrganizzazione: et eius officiariis presenti et acceptanti sub penis juris, prout decet in talibus fiendum.
Data, lata, lecta fuit et promulgata hec nostra presens sententia seu ordinatio interloquutoria in supradicto castro videlicet in stupha ipsius castri, anno et die be et presentibus quibus supraData di origine: 14.11.1480.

[p. 289]Interruzione di pagina

Deinde vero paulopstCorretto da: paulopostbf fuit supranominata JohannetaNell'originale: JotaPersona: inquisita per prefatum bg nobilem bh Franciscum de PaleriaPersona: , castellanum dicti castri CastellariiOrganizzazione: ad locum torture ducta, videlicet ad dictam stupham dicti castri CastellariiLuogo: , et ibidem in exequutionem dicte sententie ad cordamTermine: ligata, manibus a tergo remotis. Deinde modicum sursum a terra elevata, sibique data una parva cavallata. Que nichil aliud preterquam id, quod jam confessavit, confiteri voluit. Sed fuit per eundem dominum viceinquisitorem remissa et assignata bi ad eius primum adventum nisi feriata etcAbbreviazione., ad comparendum coram eodem die mercuri crastina quindecima mensis huius novembrisData: mercoledì, 15.11.1480, nisi feriata, etcAbbreviazione., ad omnimodam veritatem dicti criminis heresis pro quo detinetur ut supra confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius via juris procedendum et procedi videndum et audiendum perhemptorie et precise ; datum et actum anno, die, loco et presentibus quibus supra, testibus ad premissa vocatis et rogatis, etcAbbreviazione.

[Firma:] JohannesNell'originale: Joes de NantoPersona: Signum notarile

15 novembre 1480

Alia repetitio cum continuatione torture Allineato a destra

Anno quo supra et die mercuri quindecima mensis novembrisData di origine: 15.11.1480, superius proxime assignata, fuit iterum prenominata JohannetaPersona: inquisita per prefatum [p. 290]Interruzione di paginaviceinquisitorem repetita et examinata eius mediante juramento per eum ut supra prestito, interrogata an bj se advisaverit et veritatem dicti criminis heresis, pro quo detinetur, confiteri velit, respondet quod premissa per eam jam confessata sunt vera.
Item ulterius confitetur eadem JohannetaNell'originale: JotaPersona: delata servivisse eundem demonem eius magistrum per spacium dymidii anniPeriodo: 6 mesi.
Item ulterius confitetur ipsa inquisita vidisse et realiter cognovisse a duobus annis citraData: 1478 bk–ComplicesMarginalia sul margine sinistro–bk Johannem MonetPersona: de Castello Sancti DyonisiiLuogo: in synagoga tenta En ChissiezLuogo: Cambio di lingua: francese, facientem « prout nos alii heretici bl asseruere consuereLettura incertabm facimus in synagogis », et Jaquetum NycolletPersona: de BrentLuogo: , combustumAggiunta sul margine sinistro con un carattere di inserimentobn, in synagoga tenta En CornaultLuogo: Cambio di lingua: francese. Et dicit vidisse Johannem de BoytPersona: de ultra lacum8 in synagoga tenta En CublyLuogo: Cambio di lingua: francese, et quod ipse JohannePersona: erat amasius suusCorrezione sovrascritto, sostituisce: sumbo et quod sunt circa triginta quinque anniData: 1445. Et dicit nichil aliud scire. Qua responsione sic facta comparuit vir discretus Johannes ColiniPersona: procurator predictus, exhibens et judicialiter producens prout alias processus et informationes contra eamdemSic delatam sumptis et formatis, petens et requirens eandem delatam torqueriTermine: et questionari etCorretto da: bp ut veritas ab ore eius eruatur.
Quibus sic actis, fuit prenominata JohannetaPersona: inquisita ad locum tormentorum ducta, et deinde in catamTermine: per spacium unius bone hore posita et dimissa. Et inde per bq prefatum dominum viceinquisitorem interrogata et examinata an veritatem dicti criminis heresis confiteri velit, que respondit se de eodem crimine nichil [p. 291]Interruzione di paginascire, preterquam id quod pre janCorretto da: jambr confessavit. Ac inde a dicta cata remota et supra quemdam scalam bs ligata et inde accetum per nares positum. Que fuit per eundem dominum viceinquisitorem interrogata prout jam dictum est. Que respondit se de eodem crimine nichil aliud scire nisi id quod jam sepiissime confessavit. Et nichil bt–pro tuncCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: prout–bt confiteri noluitCorretto da: voluitbu, sed fuit bv per eundem dominum viceinquisitorem remissa et assignata ad eius primum adventum nisi feriata etcAbbreviazione. ad comparendum coram eodem ad omnimodam veritatem dicti criminis heresis dicendum et confitendum aut alias in suo presenti processu ulterius via juris procedendum et procedi videndum et audiendum perhemptorie et precise. Datum et actum anno, die et loco quibus supra presentibus ibidem venerabilibus viris dominis Rolino FabriPersona: , Glaudio JordaniPersona: vicario MustruaciLuogo: , Francisco de PaleriaPersona: , Humberto de FleyerPersona: , Johanneto ColiniPersona: de BrentLuogo: , Nycodo CochardiPersona: sindico predicte parrochie MustruaciLuogo: , Roleto de TurrePersona: de ChallieLuogo: , Johanne de FurnoPersona: de PalinLuogo: , nobili Nycodo MayorPersona: et Johanne TetazPersona: , testibus ad premissa vocatis et rogatis, etcAbbreviazione.

[Firma:] JohannesNell'originale: Joes de NantoPersona: Signum notarile

[p. 292]Interruzione di pagina

[p. 293]Interruzione di pagina

24 novembre 1480

IhesusPersona: Centrato

Sententia diffinitivaTermine: contra Johannetam BarathierizPersona: Allineato a destra

In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris, Filii et Spiritus Sancti, amen. Nos frater Johannes BlanchetiPersona: ordinis Predicatorum, heretice pravitatis in diocesibus LausannensiLuogo: et SedunensiLuogo: viceinquisitor generalis per reverendum patrem fratrem Thomam GogatiPersona: , eiusdem ordinis et conventus LausannensisOrganizzazione: inquisitorem generalem bw, vicariusque in hac parteAggiunta al di sopra della rigabx reverendi in ChristoPersona: patris et domini domini Benedicti de MonteferrandoPersona: miseratione divina LausannensisOrganizzazione: episcopi et comitis, auctoritate apostolica specialiter deputatus, contra nonnullos de heresis crimine notatos et diffamatos, et pressertimSic per processum contra te JohannetamPersona: relictam quondam Johannis BarathierPersona: de BrentLuogo: parrochie MustruaciLuogo: LausannensisLuogo: diocesis, hereticamTermine: , ydolatramTermine: et a fide catholica deviam, ex quo nobis clarissime constat per tuam legittimam confessionem factam et pluries repetitam, ac per personam publicam in scriptis fideliter redactam, luculenter comperimus te, Johannetam BarathierazPersona: , hereticam supradictam, Deum omnipotentem mundi redemptorem, virginem MariamPersona: eius piissimam matrem, fidem catholicam, sanctum baptisma, sanctam crucem totamque curiam celestem et omnia que Dei sunt infideliter abnegasse; preterea dyabolo Dei adversario et humani generis inveterato inimico in forma visibili apparenti in suumCorretto da: tuumby verum dominum et magistrum recepisse [p. 294]Interruzione di paginaet in posterioribus sui confecti corporis in signum homagiiTermine: turpiter obsculatam fuisse, et quamplurima alia execrabilia et auditu aborrenda crimina que pro meliori subticentur commisisse et perpetrasse et in eisdem criminibus per multa annorum curricula insoroduisseSic.
Eapropter nos viceinquisitor prefatus et vicarius in hac parte, premissis attentis et sedule consideratis tuis JohannetePersona: culpis et sceleribus nephandis, que in facto dampnameCorretto da: dampnatissimebz heresis commisisti, nolentes quod his qui nequam et nequior fiat propter impugnitatem scelerum, ad nostram procedimus sententiam diffinitivam in hunc qui sequitur modum :
Christique nomine invocato, a quo omne rectum procedit judicium, solum Deum pre occulis habentes, non declinantes a dextris neque sinistris, sed equo libramine librantes, ut de vultu Dei nostrum procedat judicium, pro tribunali sedentes, per hanc nostram diffinitivam sententiam dicimus, pronunciamus, sententiamus, declaramus ca, diffinimus et ordinamusAggiunta all’altezza della riga da un’altra manocb cc te JohannetamPersona: hereticam, ydolatram et apostatamTermine: fore et esse et tanquam impenitentem condempnamus in hiis scriptis teque brachio seculariTermine: potestatis tamquam cadaver et membrum putridum relinquimus per presentes, declarantes autem et pronunciantes [p. 295]Interruzione di paginaomnia et singula bona que habes et habere potuisti a tempore commissi criminis esse et fuisse confiscata confiscataque pronuntiamus prout jura volunt dividenda. In nomine Patris, etcAbbreviazione.

cdData, lata et lecta est nostra presens diffinitiva sententia ante et prope castrum CastellariiLuogo di origine: , die XXIIIIta novembris anno Domini Mo IIIIc LXXXmoData di origine: 24.11.1480, presentibus ibidem venerabilibus viris dominis Glaudio JordaniPersona: , Johanne MugneriiPersona: capellanoTermine: , nobili ceviroCorrezione sovrascritto, sostituisce: viriscf cg Glaudio MajorisPersona: , Roleto GravelliPersona: , Johanne ChivalleriiPersona: et Johanne de FurnoPersona: et pluribus aliis testibus, etcAbbreviazione., et me notarioTermine: subsignato.

[Firma:] PetrusNell'originale: Pus MajorisPersona: Signum notarile

16 novembre 1480 (rédigé le 24)

chEgo, Franciscus de PaleriaPersona: , parrochie Sancti SimphorianiLuogo: diocesis LausannensisLuogo: ci, auctoritate imperiali notarius publicus curiarumque illustrissimi principis et domini domini nostri SabaudieOrganizzazione: ducis et venerabilis et circumspecti viri domini officialis curie LausannensisOrganizzazione: juratus, universis et singulis presentibus et futuris notum serie presentium fiat atque manifestum, quod cum Johanneta BaraterizPersona: relicta Johannis BarateirPersona: de BrentLuogo: parrochie MustruaciLuogo: superius in presenti processu nominata, detenta in castro CastellariiLuogo: dicte parrochie MustruaciLuogo: per venerabilem virum fratrem Johannem BlanchetiPersona: viceinquisitorem prenominatum ipseque dominus viceinquisitor cj occupatus fuerit certis aliis negotiis concernentibus dictum suum officium, michi prefato Francisco de PaleriaPersona: velut castellano dicti castri CastellariiLuogo: et jurato curiarum predictarum dederit in mandatis et commisserit durante tempore, quo dictus dominus viceinquisitor fuerit alibi et in dicto castro CastellariiLuogo di origine: non potuerit interesse, scilicet examinandi predictam JohannetamPersona: super predicto casu criminis heresis super quo ipsa JobannetaPersona: detenta est ; et ipsam JohannetamPersona: interrogari qui erant sui complices et socii in dicta sectaTermine: heresis : hinc et quod ego prefatus Franciscus [p. 296]Interruzione di paginade PaleriaPersona: , volens obedire mandati dicti domini viceinquisitoris, prenominatam JohannetamPersona: interrogavi quos complices habebat et qui erant in eius societate quando dicta JohannetaPersona: erat in sectis superius descriptis in suo proccessu faciendo opera hereticorum.
Quequidem JohannetaPersona: ex eius spontanea et libera voluntate absque tortura et violentia sui corporis, michi prefato FranciscoPersona: dixit et recognovit in presentia honestorum virorum Petri MajorisPersona: et Humberti de FleyelPersona: dicte parrochie domicellorum et notariorum, videlicet quod ipsa JohannetaPersona: delata vidit interesse et presentes esse in duabus sectis hereticorum descriptis in predicto processu suo, videlicet in sectis de Prato de CheissierLuogo: et de CurnauzLuogo: personas subscriptas facientes opera que heretici in dictis sectis faciunt, videlicet de noctePeriodo: la notte : primo Johannetum de TavelloPersona: quem dixit ipsa JohannetaPersona: ck–ComplicesMarginalia sul margine sinistro–ck esse amasium suum, Johannem de SalesPersona: , MermetamPersona: relictam Anthonii RossierPersona: de BrentLuogo: , Mermetam dictam PoncinazPersona: , Jaquetum NycolletPersona: quondam, Roletum HognessazPersona: et BeatrixiamPersona: eius uxorem quondam, GuillimetamPersona: cl uxorem Johannis BacellynPersona: antenati, omnes predicte parrochie MustruaciLuogo: , et Johannem RossetPersona: de ChillionLuogo: 9.
Et premissa prefata JohannetaPersona: inquisita asseruit esse vera mediante eius juramento jam per prefatum dominum viceinquisitorem sibi prius prestito de veritate dicenda. Et prenominatas personas dicta JohannetaPersona: michi dicto FranciscoPersona: repetivit easdem vidisse in predictis sectis trina vice absque ulla variatione per eandem JohannetamPersona: in premissis quovismodo facta.
Datum et factum fuit predictum examen per me prefatum FranciscumPersona: notarium subscriptum in presentia testium superius nominatorum in absentia prefati domini inquisitoris et de eius precepto, die jovis ante festum Sancti ClementisPersona: que fuit dies sexdecima mensis novembris anno Domini Mo Illlc octuagesimoData di origine: 16.11.1480. De quibus omnibus et singulis premissis prefatus dominus viceinquisitor petiit sibi per me predictum Franciscum de PaleriaPersona: notarium subscriptum sibi fieri litteram testimonialem fidem facientem de premissis, quam eidem feci signetoque meo manuali signavi sub sigillo prelibati domini officialis curie LausannensisOrganizzazione: , cuius curie ego prefatus FranciscusPersona: juratus sum, in robur et testimonium premissorum veritatis. Datum quo ad petitionem predicte littere testimonialis in castro CastellariiLuogo di origine: die XXIIIIta dicti mensis novembris anno quo supraData di origine: 24.11.1480, etcAbbreviazione.

Curie LausannensisOrganizzazione: est notariusNell'originale: n idem

[Firma:] FranciscusNell'originale: Fcus de PaleriaPersona: Signum notarile

[p. 297]Interruzione di pagina

[p. 298]Interruzione di pagina

[p. 299]Interruzione di pagina

[p. 300]Interruzione di pagina

10In processibus Johannette CharrotonaPersona: , Jaqueti NycolletPersona: , Johannete BaratirezPersona: , Petri RegisPersona: , sunt IIIIor salvo pluri.

JohannetusNell'originale: Jo de TavelloPersona:

JohannesNell'originale: Jo RossetPersona: in processu Nycoleti, CharotonaPersona: , La BaratirezPersona: , sunt tres de isto.

Annotatione

  1. Aggiunta sul margine sinistro da un’altra mano.
  2. Corretto da: scribam.
  3. Corretto da: deputati.
  4. Corretto da: judicis.
  5. Correzione sovrascritto, sostituisce: i.
  6. Omissione, completato per analogia.
  7. Correzione sovrascritto, sostituisce: i.
  8. Corretto da: paulopost.
  9. Corretto da: crimine.
  10. Corretto da: dictus.
  11. Cancellazione biffata: i.
  12. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: Glaudiu[s].
  13. Corretto da: societateTermine: .
  14. Corretto da: redire.
  15. Corretto da: eadem.
  16. Cancellazione biffata: Jaquetus delatus.
  17. Correzione sovrascritto, sostituisce: us.
  18. Cancellazione biffata: ver.
  19. Correzione sovrascritto, sostituisce: eundem.
  20. Corretto da: existente.
  21. Marginalia sul margine sinistro.
  22. Omissione, completato per analogia.
  23. Marginalia sul margine sinistro.
  24. Omissione, completato per analogia.
  25. Marginalia sul margine sinistro.
  26. Corretto da: interrogata.
  27. Marginalia sul margine sinistro.
  28. Corretto da: eundem demonem.
  29. Marginalia sul margine sinistro.
  30. Marginalia sul margine sinistro.
  31. Marginalia sul margine sinistro.
  32. Marginalia sul margine sinistro.
  33. Marginalia sul margine sinistro.
  34. Corretto da: .
  35. Marginalia sul margine sinistro.
  36. Marginalia sul margine sinistro.
  37. Corretto da: .
  38. Cancellazione biffata: ad.
  39. Cancellazione biffata: j[uramento].
  40. Corretto da: vocato.
  41. Marginalia sul margine sinistro.
  42. Correzione sovrascritto, sostituisce: os.
  43. Cancellazione biffata: lune.
  44. Corretto da: voluit.
  45. Corretto da: venerabilibus.
  46. Aggiunta al di sopra della riga.
  47. Marginalia sul margine sinistro.
  48. Omissione, completato per analogia.
  49. Corretto da: paulopost.
  50. Cancellazione biffata: p[ecierit].
  51. Omissione, completato per analogia.
  52. Cancellazione biffata: sibi dicit.
  53. Corretto da: delata.
  54. Marginalia sul margine sinistro.
  55. Omissione, completato per analogia.
  56. Correzione sovrascritto, sostituisce: n.
  57. Cancellazione biffata: quibus supra.
  58. Corretto da: paulopost.
  59. Cancellazione biffata: d[ominum].
  60. Cancellazione biffata: castellanum.
  61. Cancellazione biffata: quod.
  62. Cancellazione biffata: crimen.
  63. Marginalia sul margine sinistro.
  64. Cancellazione biffata: con.
  65. Lettura incerta.
  66. Aggiunta sul margine sinistro con un carattere di inserimento.
  67. Correzione sovrascritto, sostituisce: sum.
  68. Corretto da: .
  69. Cancellazione biffata: spacium.
  70. Corretto da: jam.
  71. Cancellazione biffata: r[emota].
  72. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: prout.
  73. Corretto da: voluit.
  74. Cancellazione biffata: r[emissa].
  75. Cancellazione biffata: auctoritate apostolica specialiter deputatum.
  76. Aggiunta al di sopra della riga.
  77. Corretto da: tuum.
  78. Corretto da: dampnatissime.
  79. Cancellazione biffata: et.
  80. Aggiunta all’altezza della riga da un’altra mano.
  81. Cancellazione biffata: condempnamus.
  82. Cambio di mano: mano secondaria (B).
  83. Cancellazione biffata: discretis.
  84. Correzione sovrascritto, sostituisce: viris.
  85. Cancellazione biffata: domino.
  86. Cambio di mano: mano secondaria (C).
  87. Cancellazione biffata: nota[rius].
  88. Cancellazione biffata: ob.
  89. Marginalia sul margine sinistro.
  90. Cancellazione biffata: J[ohannis].
  1. Le notaire se trompe à deux reprises concernant le prénom de Nicod MoryPersona: .
  2. Saut de pagination dans le manuscrit.
  3. Désigne sans doute les deniers en circulation dans l’évêché de Lausanne, qui sont frappés au revers d’une croix pattée.
  4. Pré à l’est du MolardLuogo: , sur la commune de MontreuxLuogo: .
  5. Le texte s’arrête ici.
  6. Eventuellement La ValeyreLuogo: , combe boisée dans les hauts de VeytauxLuogo: (Jaccard 1978, p. 486).
  7. Il s’agit d’un grand pèlerinage à RomeLuogo: qui est lié au Jubilé de 1450Data: 1450 (Morerod 2011).
  8. De la rive sud du lac LémanLuogo: .
  9. Bourg de ChillonLuogo: , localité maintenant disparue qui s’étendait en dessus du château de ChillonLuogo: , situé au bord du lac LémanLuogo: , entre MontreuxLuogo: et VilleneuveLuogo: (Mottaz 1982, I, p. 443).
  10. Texte écrit à l’envers au dos du dossier.