check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 20-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, par Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega et Martine Ostorero

Citation : SDS VD D 1 20-1

Licence : CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jean Gallot, de Corsier-sur-Vevey

1484 février 21 – mars 6. Château d’Attalens

Jean Gallot, de Corsier, comparait le 21 février 1484 au château d’Attalens devant Damien Berruyer (« Berruerii »), vice-inquisiteur et représentant de l’administrateur de l’évêché de Lausanne et doyen de Sion. Après la deuxième monition, l’inculpé avoue et dénonce deux personnes déjà brûlées (son frère et sa belle-sœur). Le 24 février, suite à la troisième monition, Jean poursuit ses aveux et dénonce deux autres personnes (un homme et une femme). Le lendemain, après la quatrième monition, l’inculpé refuse de continuer ses aveux ; le procureur de la foi demande alors à la cour de l’interroger sur plusieurs articles. Le 26 février, après avoir entendu les réponses aux susdits articles, le procureur de la foi demande la sentence interlocutoire afin de soumettre l’inculpé à la question, laquelle sentence sera rendue par la cour ce même jour et exécutée immédiatement. Jean confirme alors ses aveux et dénonce quatre hommes comme complices. Au total, Jean Gallot mentionne 7 complices (5 hommes et 2 femmes). Le 4 mars, le procès est clos et la cour assigne les parties au 6 mars pour entendre la sentence dans l’église d’Attalens.

Les procès de Jaquet de Panissère (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 228–258), Jordana de Baulmes (SDS VD D 1 15-1 : ACV, Ac 29, p. 208–227), Claude Bochet (SDS VD D 1 16-1 : ACV, Ac 29, p.  264–275), Jean Poesiouz (SDS VD D 1 17-1 : ACV, Ac 29, p. 301–312), Jeannette Barattier (SDS VD D 1 18-1 : ACV, Ac 29, p. 276–300), Antoine de Vernex (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 313–327) et Jean Gallot (SDS VD D 1 20-1 : ACV, Ac 29, p. 333–348) ont tous été intentés entre 1477 et 1484. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique, après la première vague des années 1448–1449.

Le procès de Jean Gallot occupe les pages 333 à 348 du registre Ac 29. On trouve une note sur la page de garde de l’ancien « dossier Gallot », tandis que le verso de la page est resté vierge. Le procès-verbal à proprement parler débute à la page 335 pour finir à la page 341. Les pages 342 à 347 n’ont pas été utilisées. La dernière page de l’ancien dossier comporte trois inscriptions, dont deux rassemblent celles du dos de l’ancien « dossier Barratier ». Les actes du procès de Jean Gallot ont été signés par Humbert de Gerdil ; cependant, nous ne pensons pas qu’il en soit l’auteur parce que le premier procès-verbal indique clairement comme notaire un certain Rodolphe Macri, bourgeois de Corsier. Comme tout le procès relève de la même main, y compris ce premier interrogatoire, il faut sans doute attribuer sa rédaction à Rodolphe Macri. Humbert de Gerdil a donc simplement apposé sa signature au procès-verbal déjà rédigé. La plus grande partie des annotations en marge proviennent de la main qui a rédigé le reste du procès-verbal. Cependant, la page 338 comporte quatre annotations d’une main inconnue, probablement rajoutées lors d’une lecture plus tardive.

Texte édité

[Note d’archives dans la marge de gauche par une main du XXe siècle :] 1484, février–marsDate : 01.02.1484 – 31.03.1484

Processus Johannes GallotPersonne : parrochie de CorsieLieu : mandamenti de AtthalenLieu : LausannensisLieu : dyocesis de anno Domini Mo CCCCo LXXXIIII de mensibus februarii et marciDate : février 1484 – mars 1484. Aligné à droite

[p. 334]Saut de page

[p. 335]Saut de page

JhesusPersonne : Centré

Processus ex mero sacre inquisitionis fidei officio instantique eiusdem sacre fidei procuratoreTerme : formatus contra et adversus Johannem GallotPersonne : parrochie de CorsieLieu : mandamenti de AtthalenLieu : LausannensisLieu : dyocesis.Aligné à droite

21 février 1484

Anno Domini Mo CCCCo octuagesimo tercio et die XXI mensis februariiDate : 21.02.1484, in dicto castro de AtthalenLieu d’origine : sequitur inquisitio seu inquisitionalCorrigé de : inquisitionalisa processus, qui et que fiunt et fieri proponunt per me Rodulphum b MacriPersonne : burgensemTerme : CorziatiOrganisation : et dicte sacre fidei inquisitionis officii scripbam de mandato venerabilis religiosi fratris Damiani BerrueriiPersonne : 1 ordinis fratrum PredicatorumOrganisation : , in dyocesi LausannensiLieu : c–viceinquisitorem generalemCorrigé de : viceinquisitorisTerme : generalis–c per reverendum patrem fratrem Franciscum GranetPersonne : 2 eiusdem ordinis, sacre theologie egregium professorem, in dyocesi LausannensiLieu : , GebennensiLieu : et SedunensiLieu : sacre fidei inquisitorem generalem vicariumque in hac parte reverendi domini d–Johannis BalisteriiPersonne : 3 administratoris episcopatus LausannensisOrganisation : , decani SedunensisOrganisation : Ajout à la hauteur de la ligne par une autre main–d4, contra et adversus Johannem GallotPersonne : parrochie de CorsieLieu : eiusdem dyocesis LausannensisLieu : inquisitum, superius intitulatum. Qui de mandato prefati domini viceinquisitoris captus extitit et in carceribus castri de AtthalenLieu : in dicta parrochia tamquam de fide suspectus notatusque et vehementer diffamatusTerme : de dampnatoTerme : heresis crimineTerme : .
Quiquidem JohannesPersonne : existens et personaliter constitutus coram prefato domino viceinquisitore omni carceris vinculo solutus ac per eundem examinatus et interrogatus eius mediante juramento in ipsius viceinquisitoris manibus et ad sancta Dei euvangelia corporaliter tacta prestito tamquam principalis in facto suo et ut testis in facto alieno, vedelicetCorrigé de : videlicete primo an sciat causam sue detentionis, prius sibi appositis quomodo Ecclesia numquam claudit gremium redeunti nec peccati venia penitentis quovis tempore denegatur ; qui dixit quod nescit.
Deinde paulo post advisitatusAinsi dicit quod ita, quia castellanusTerme : eiusdem castri sibi dixit quod ipse erat captus pro heresis crimine.

Item interrogatus an habeat aliquos emulos seu malivolos in dicta parrochia de CorsieLieu : nec in circumvicinis locis, qui dixit quod non.

Item interrogatus an umquam per aliquem seu aliquos crimen heresis fuerit sibi improperatum, qui respondit quod non.

Item interrogatus an sciat fidem catholicam, dixit se scire Pater Noster et Ave Maria. Credo dixit se nescire neque Benedicite.

[p. 336]Saut de page

Item interrogatus an in quolibet festo sancto PascheTerme : Date : des fêtes sans date fixe fuit confessus et eucaristie sacramentum, ut moris est unicuique fideli christiano, receperit, dixit quod sic. Et dixit se nichil aliud scire, pronunciando et dicendo hec verba : « Utinam essem perfectus hereticusTerme : et ita malus si umquam fuerit aliquis, quia dicerem vobis veritatem pro leviori experditione mea ».

Interrogatus si aliqua alia velit dicere, eidem presentando misericordiam Ecclesie et monendo eundem pro secunda monitione. Quiquidem dicit : « NonAjout au-dessus de la lignef aliud dicam, etiam si deberetis me excoriare », jurando per Deum se esse innocentem et nichil scire de crimine heresis.
Qua propter auditis verbis per dictum JohannemPersonne : prolatis, instante procuratore fidei fuit assignatus ad quartam horam post meridiemPériode : l’après-midi. Et hoc pro secunda monitione, g–presentibuse domino Petro de ClausuloPersonne : , domino Petro de BorelloPersonne : , domino Anthonio MichodiPersonne : curatoTerme : dicti loci de AtthalenLieu : , domino Johanne MichodiPersonne : , domino Johanne HenriciPersonne : , nobili viro Nycodo TibiePersonne : ballivoTerme : LausannensiLieu : , nobili Francisco JulliariPersonne : et Anthonio BachellardiPersonne : .Ajout à la hauteur de la ligne par une autre main–g

21 février 1484, plus tard

Anno quo supra, die et hora quarta post meridiemPériode : l’après-midiDate : 21.02.1484 idem Johannes GallotPersonne : instante procuratore fidei et vigore assignationis comparuit coram domino viceinquisitoriAinsi. Quiquidem viceinquisitor semper eidem misericordiam ecclesiasticamÀ l’original : ecclesiam presentando, dixit eidem JohanniPersonne : , si esset advisatus et si aliqua vellet dicere de crimine pro quo detinebatur et inculpabatur. Quiquidem Johannes GallotPersonne : dixit prout sequitur :

Et primo quod sunt tres anni salvo pluriDate : 1481 ipso existente in quadam tristicia seu malenconia, et hoc racione paupertatis, itinerando in dicta parrochia sua in quodam loco vocato In Cresto de SalesLieu : . Et incontinenti reperit Ginodum GallotPersonne : et eius uxoremPersonne : , combustos, quih dixerunt eidem JohanniPersonne :  : « Opportet quod nos vadamus ad domum fratris nostri ad procurandum sibi aliquod malum domui sue ».
Interrogatus qua de causa volebant et dicebant alii sibi velle procurare malum, dixit quod eos non interrogavit, nec fuerunt in predicta domo.

i–introitusNote dans la marge de gauche–i Item modico successu temporis idem Johannes GallotPersonne : ivit ad quondam locum vocatum AfforaLieu : 5 pro lignis j–colligendum Corrigé de : colligendis–j. Et incontinenti, ipso existente in malenconia, reperit dyabolum in specie unius hominis habensCorrigé de : habentisk vestem brevem quasi nigri coloris. Quiquidem dyabolusTerme : eidem JohanniPersonne : dixit : « Johannes GallotPersonne : , tu es tristis, [p. 337]Saut de pagedolens et pauper. Si velis michi credere, faciam te divitem. Sed opportet quod facias michi homagiumTerme :  ». Quod et fecit sine ulterioribus verbis. Et quia dictus JohannesPersonne : erat pauper l, dyabolus m–tributumNote dans la marge de gauche–m promisit sibi dare qualibet ebdomadaDurée répétée : 1 semaine unum grossum, et dictus JohannesPersonne : sibi promisit dare in signum veri homagii qualibet septimana unum denariumUnité monétaire : 1 denier pro homagio. Quod et hoc fecit n–semel tantumAjout à la hauteur de la ligne par une autre main–n.

Item interrogatus per prefatum dominum viceinquisitorem de modo faciendi homagium et forma, dixit instigante et consulente o–Nomen dyaboliTerme : Note dans la marge de gauche–o dyabolo : « Dixi in hec verba : Ego, Johannes GallotPersonne : , nego Deum omnipotentem, virginem MariamPersonne : et quidquid de Deo est, et te dyabolum, vocatum GrabrierPersonne : 6, recipio in magistrum meum ».
Et cum magis fuerit super confessatum per ipsum, et sponte nichil aliud voluit dicere, sed dicit : « Habeatis pacientiam, quia aliud nonAjout au-dessus de la ligne par une autre mainp feci ne scio ». Quare instante procuratore fidei fuit assignatus pro tercia monitione ad diem XXIIII dicti mensis februariiDate : 24.02.1484, presentibus q–dominis Anthonio MichodiPersonne : curato dicti loci de AtthaleniLieu : , Petro de ClausoPersonne : , Petro de BorelloPersonne : , Johanne MichodiPersonne : , Johanne HenriciPersonne : presbyterisTerme : , nobilibus et discretis r Nycodo TibiePersonne : ballivo LausannensiLieu : , Francisco JulliardiPersonne : , Anthonio BachellardiPersonne : Ajout à la hauteur de la ligne par une autre main–q.

24 février 1484

Anno et die XXIIII dicti mensis februariiDate : 24.02.1484, vigore assignationis comparuerunt dicti, procurator fidei et dictus Johannes GallotPersonne : , et per prefatum dominum viceinquisitorem monitus pro tercia monitione, eidem presentando misericodiam Ecclesie, idem viceinquisitor dixit eidem JohanniPersonne :  : « Johannes GallotPersonne : , prout dixi tibi, poteris salvare animam, corpus, honorem et bona solum quod velis dicere puram et meram veritatem ». Et precepit eidem dicere sub juramento per presens sibi prestito et dato.
Et primo dixit quod omnia per ipsum superius confessata sunt vera et hoc in periculum anime sue.
Deinde interrogatus super nonnullis per ipsum superius confessatis, quod omnimodam respondeat veritatem, dixit se paratum respondere.

Et primo super eo quia interrogatus fuit, si quolibet anno confessus fuerit in Ebdomada SanctaDate : des fêtes sans date fixe prout decet verum christianum suo proprio sacerdoti omnia peccata sua, et istud peccatum ydolatrie, dixit et respondit quod a tempore quo fecit homagiumTerme : predicto eius magistro dyabolo, quolibet anno confessus est omnia peccata sua, dempto isto peccato ydolatrieTerme : .
Et interrogatus quare non confitebatur istud peccatum sicut et alia peccata, dixit quod hoc fecit ex precepto dicti dyaboli, magistri sui.

Item interrogatus si quolibet anno etiam post dictum homagium et confessionem factam receperit corpus ChristiTerme : , et quomodo usus est, dixit quod recepit prout alii boni christiani, sed ex precepto [p. 338]Saut de pagedicti magistri dyaboli duabus vicibus sacro ipso corpore Christi recepto manibus suis pollutis ipsum ab ore extraxit. Deinde juxta domum suam propriam in quodam rivullo aque progessit. Et hoc dixit fecisse ex precepto magistri sui.

s–Nomen dyaboliNote dans la marge de gauche–s Item dixit quod quando fecit homagium predicto magistro suo vocato GrabrierPersonne : , ipse dyabolus sibi apparentem erat in specie unius hominis, et quando probuit t–HomagiumNote dans la marge de gauche–t consensum de faciendo sibi homagium, ipse dyabolus illico et incontinenti conversus est in speciem unius cattiTerme : , quem obsculatus est in posterioribus. Que posteriora erant callida u.

Item interrogatus de censu et tributo sibi promisso per dictum dyabolum, si receperit, dixit quod numquam recepit nisi semel, videlicet tres grossos. Et ipse dictus JohannesÀ l’original : Jo GallotPersonne : in signum veri homagii inmediate post homagium sibi factum, dedit eidem dyabolo unum capriolum, circa festum PentechostisTerme : Date : des fêtes sans date fixe sibi dyabolo portatum per prefatum JohannemPersonne : juxta unam parvam aquam prope domum in qua habitabat. Et dictum censum numquam solvit nisi semel.

Item interrogatus siAjout au-dessus de la lignev, post dictum homagium factum eidem dyabolo vocato GrabrierPersonne : , quid idem dyabolus eidem precipiebat seu precepit, dixit quod idem magister w–Precepta dyaboliNote dans la marge de gauche–w suus sibi et suis complicibus precipiebat quod facerent multa mala.
Interrogatus que mala, dixit nocere hominibus, animalibus, etcAbréviation. Tamen dixit se nichil fecisse nec umquam alicui nocuisse. Item ulterius dixit quod dyabolus eidem precepit ire ad sectamTerme : hereticorum.
Interrogatus x–Prima sectaNote dans la marge de gauche–x si hoc fecerit, dixit quod sic.
Interrogatus in qua prima secta fuit, dixit in quodam loco vocato PerrealLieu : Changement de langue : français7.
Interrogatus qua die et hora et quomodo ivit de diePériode : le jour, dixit quod quadam die jovisPériode : jeudi circa horam novam noctisPériode : la nuit. Dixit etiam quod ivit pedes.
Interrogatus quomodo poterat videre, dixit quod mediante quodam lumines y–modicum obscurosCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : modus obscuro–y.
Interrogatus qui erant presentes, dixit quod non erant in ista z–ComplicesNote dans la marge de gauche–z prima secta nisi Ginodus GallotPersonne : et uxorPersonne : sua, qui postea fuerunt combusti, PhilippaPersonne : , uxor Johannis PictierPersonne : de GrangiisLieu : .
Interrogatus si ibidem erat magister suus, dixit quod sic.
Interrogatus quid ibidem faceruntAinsi in ista prima secta, dixit quod biberunt vinum et comederunt carnes, panem apportatum [fuit]Omission, complété(e) par analogieaa per dictum Johannem GallotPersonne : et eius uxoremPersonne : 8.
Interrogatus que carnes erant, dixit quod carnes vituli, prout sibi videbatur.
Interrogatus quid post illam comestionem fecerunt, dixit quod recesserunt quilibet ad domum suam.
Interrogatus de ab–Secunda sectaNote dans la marge de gauche–ab secunda secta ubi fuit tempta, dixit in quodam [loco]Omission, complété(e) par analogieac vocato ad PerevernogeLieu : Changement de langue : français9.
Interrogatus quid ibi fecerunt, dixit quod sicut in prima secta et cibaria aportata fuerunt per superius nominatos.
Interrogatus quid pro parte sua, dixit quod nichil portavit nec portabat.
Interrogatus quomodo ibat ad sectam, cum locus secte sit remotus a domo sua, dixit quod mediante quodam baculo sibi traditto per dictum suum magistrum.

[p. 339]Saut de page

Interrogatus si sibi tradiderit aliquid aliud cum baculoTerme : et ubi est dictus baculus, dixit quod dyabolus nichil aliud ibi tradidit nisi dictum baculum. Et quod dictus baculus est in domo sua cum certis lignis et quod non poset reperiri nisi per ipsum JohannemPersonne : .
Interrogatus qui erant ex suis complicibus in dicta secta et quos realiter vidit, dixit quod vidit jam superius nominatos. Et primo ae–ComplicesNote dans la marge de gauche–ae Johannem GallotPersonne : fratem suum et uxoremPersonne : suam videlicet dicti JoahhnisÀ l’original : Jo GallotPersonne : , combustos, Johannem RumyCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : RunyafPersonne : de GrangiisLieu : parrochie de AtthalenLieu : . Et dixit se non vidisse alios et quod numquam fuit nisi in istis duabus sectis. Et istud dixit in periculum anime et cum juramento in hec verba : « Per Deum, nescio aliud ».
Interrogatus de preceptis dyaboli, dixit ut superius, videlicet quod dyabolus eisdem multa mala facere precepitCorrigé de : ag, sed ipse nulli nocuit ; presentibus quibus supra.

25 février 1484

Anno quo supra et die XXV eiusdem mensis februariiDate : 25.02.1484, idem JohannesÀ l’original : Joes GallotPersonne : per prefatum dominum viceinquisitorem ah–et etCorrigé de : et–ah monitus pro quarta et ultima monitione, eidem presentando misericordiam Ecclesie ut supra, etiam vigore juramenti sibi prestiti dixit : « Interrogetis me quantum volueritis, quia nichil a me habebitis et sufficiat que dixi vobis ».
Interrogatus si recordetur de superius confessatis per ipsum et ista sive illa per ipsum confessata sint vera, dixit quod sic.
Interrogatus si fuerit in aliquibus preter quam ai–in inCorrigé de : in–ai suo processu superius nominatis sectis, dixit quod non.
Interrogatus de baculo sibi traditto per dictum suum magistrum, ubi est et quod meram dicat veritatem, dixit : « Vere, ego nescio ». Et dixit : « Si permittatis me abire, ego aportabo vobis ».
Auditis istis, petiit procurator fidei ipsum Johannem GallotPersonne : respondere ad formam super nonnullis per ipsum procuratorem producendum aut questioni subiciendum, donec et quousque ab ore suo veritas eruatur. Istud petit visis informacionibus sumptis contra eundem JohannemPersonne : , visis etiam variacionibus suis. Quiquidem JohannesÀ l’original : JoesPersonne : dixit : « Nichil aliud scio, excorietis me ». Qua propter fuit idem JohannesÀ l’original : JoesPersonne : assignatus ad audiendum proponenda per prefatum procuratorem ad diem crastinamDate : 26.02.1484 ; presentibus quibus supra.

26 férvire 1484

Anno quo supra et die XXVI vigoreDate : 26.02.1484 assignacionis comparuerunt JohannesÀ l’original : Joes GallotPersonne : ex una parte et procurator fidei ex altera, petens ipse procurator fidei responderi ipsum JohannemPersonne : , et ipse JohannesÀ l’original : JoesPersonne : se ad singula responsurus.

Sequitur ea que petit ipse procurator fidei, petit ipsum responderi puram et meram veritatem, alioquem petit torqueriTerme : .Aligné à droite

Et primo qua de causa ipse JohannesÀ l’original : JoesPersonne : intravit sectam et quis eundem posuit in predicta secta.
Secundo quomodo fecit homagium dicto dyabolo et quo nomine vocatur. In quo loco, in qua specie sibi apparuit.
Tercio modo et forma negationis Dei et fidei.
Quarto quid dedit dyabolo predicto [p. 340]Saut de pagede corpore proprio aut si dederit censu ; et quid post mortem.
Sexto10 fuit in diversis sectis, in quibus et de tempore, quodCorrigé de : quotaj sunt anni quibus intravit sectam.
Septimo qua die et hora ivit ad secCorrection par-dessus, remplace : paktam et quo lumine utuntur.
Octavo quos actus fecit et faciunt predicti heretici, et quid dyabolus eisdem precipit.
Nono quantis vicibus fuit in sectis et quos realiter ibidem vidit et cognovit.
Decimo quid dyabolus eidem precipiebat et suis complicibus.
Undecimo si quolibet anno confessus fuerit suo proprio sacerdoti omnia peccata sua, et istud peccatum ydolatrie.
Duodecimo si sacrum corpus Christi quolibet anno receperit et quomodo usus est.
Terciodecimo a quo tempore non vidit magistrum suum et quid in ultimis verbis dyabolus eidem JohanniPersonne : dixit.
Quartodecimo qua de causa quoniam scivit se ita peccasse contra Deum et fidem catholicam, quare non venit ad confessionem.

Petit procurator ad ista superius proposita ipsum Johannem GallotPersonne : responderi.Aligné à gauche

Responsio predicti JohannisÀ l’original : Jois GallotPersonne : Centré

Ad primum ubi queritur qua de causa, respondet quia etiam in maxima necessitate et se reperit in loco superius nominato et fecit prout al–Nota de variacionibus introitus per eum jam superius dictisNote dans la marge de gauche–al jam confessus est. Et in crastinum super isto primo articulo dixit quod frater suus Ginodus GallotPersonne : , videns paupertatem dicti eius fratris, quadam die prope domum suam dixit eidem frater : « Tu es pauper, si velis michi credere, ducaberis ». Et post plurima verba idem Johannodus GallotPersonne : duxit eumdem JohannemÀ l’original : JoPersonne : ad locum quemdam vocatum PerreauzLieu : Changement de langue : français. Et ibidem [apparuit]Omission, complété(e) par analogieam dyabolum qua supra in suo processu.
Ad secundum, tercium et quartum respondet ut prius, ad quintum, sextum, septimum, octavum, nonum, decimum usque ad ultimum respondet ut prius.

Visa prima confessione que non fuit confestim facta, viso juramento sibi dato, visa gracia sibi presentata, visis informacionibus contra eundem sumptis, visis variacione de introitu dicte secte et pluribus aliis, idem procurator fidei petit per corpus suum proprium examinari et interloqui. Quibus auditis, de consilio discretorum 11.
Nos frater Damianus BerrueriiPersonne : , viceinquisitor, processimus ad sentenciam interloqutoriam, que talis est et sequitur secundum formam juris et ad peticionem procuratoris fidei racionaliter requirentis et petentis ; presentibus quibus supra.

Dessin à la plumeChristiPersonne : nomine invocato a quo omne rectum judicium procedit, non declinantes a dextris neque a sinistris, sed equo libramine ut de vultu Dei nostrum [p. 341]Saut de pageprodeatCorrection au-dessus de la ligne, remplace : prediatan judicium et occuli nostri videant equitatem, audita fama, auditis clamoribus contra te Johannem GallotPersonne : laborantibus, visis indiciis ac ao per te confessatis et viriacionibusCorrigé de : variacionibusap atque perjurio, ac blasphemiaTerme : que etiam coram nobis sepius prolata, et mendaciis, de consilio peritorum te questioni subiciendum condempnamusAjout dans la marge de droite avec un signe d’insertionaq, donec et quousque veritas ab ore tuo eruatur, citra tamen sanguis effusionem et membrorum mutilacionem de quibus expresse protestamur. In nomine Patris12.

Lata fuit hec sentencia per dominum viceinquisitorem die qua supraDate : 26.02.1484. Qua lata, petiit ipse procurator fidei exequi et dari exequcioni.
Deinde ipse dictus JohannesPersonne : fuit ductus ad aulam magnam dicti castri ; et dum ducebatur ad predictum locum dicte torture, dixit idem JohannesPersonne :  : « Per Deum, nichil aliud habebitis a me », et : « Habeatis pacientiam ». Ac tamen per dominum castellanum et nonullos alios fuit ligatus a tergo, et ligatis manibus rogavit ipsum non torqueri, se offerens omninodam dicere veritatem. Qua propter non fuit tractus nec in corpore molestatus, sed fuit assignatus, quia erat hora octava de mane, ad horam decimamPériode : le matin.

26 février 1484, plus tard

Hora decimaPériode : le matin coram superius nominatis dixit idem JohannesÀ l’original : Joes GallotPersonne : coram ar–ComplicesNote dans la marge de gauche–ar superius nominatis : « Ecce domine viceinquisitor et vos domini, nec timore, nec amore, sed pro veritate dico duo : primo omnia superius per me confessata sunt vera. Et ultra obmisi unum, videlicet super complicibus meis ; in sinagogisTerme : dyaboli vidi superius nominatos et Johannem Millioz antennatumPersonne :  ». Et dixit ipsum vidisse tantum modo in una secta, videlicet in ultima. Item Vuillelmum BerruyerPersonne : as–Nota contra Vuillelmum BerruerPersonne : de ChardonaLieu : Note dans la marge de gauche–as filium Mermeti BerrueyerPersonne : de ChardonaLieu :  ; item Petrum DecimatorisPersonne : filium quondam Johannis DecimatorisPersonne : , qui fuit combustus, de ChardonaLieu :  ; item vidit in dicta secta Petrum DecimatorisPersonne : filium quondam Johannis Decimatoris antenatumPersonne : , qui vocatur parvus PetrusPersonne : de ChardonnaLieu : , et dixit in periculum anime sue alios non scire nec vidisse. Sed petiit amplius non ipsum interrogari, sed omninodam in suo processu facere conclusionem, dicendo ulterius : « Si dicerem vobis aliqua alia, non essent nisi mendacia, et supplico pacientiam habeatis ». Auditis istis, fuerunt assignati procurator fidei et ipse JohannesPersonne : ad concludendum in dicto processu ad quartam mensis marciiDate : 04.03.1484.
Quiquidem comparuerunt, et fuit interrogatus dictus JohannesÀ l’original : JoesPersonne : [si]Omission, complété(e) par analogieat velit aliquod dicere in oppositum contra dictum procuratorem et si velit quod fiat conclusio in suo processu, dixit quod sic. Et sibi procurator fidei petiit concludi. Qua propter per ipsum viceinquisitorem fuerunt assignati ad diem VI huius mensisDate : 06.03.1484 in ecclesia de AthallenLieu : , audituri sentenciam domini viceinquisitoris ; presentibus quibus supra.

[Signature :] notarius Humbertus de GerdiliPersonne :
Seing/signe notarial

[p. 342]Saut de page

[p. 343]Saut de page

[p. 344]Saut de page

[p. 345]Saut de page

[p. 346]Saut de page

[p. 347]Saut de page

[p. 348]Saut de page

au–Materia valisAjout en haut de la couverture–au

av–JohanneesÀ l’original : Jo Chapuys alias AymbazPersonne : et JohannesÀ l’original : Jo CoiretPersonne : .Ajout en bas de la couverture–av

Annotations

  1. Corrigé de : inquisitionalis.
  2. Suppression par biffage : off[icii].
  3. Corrigé de : viceinquisitorisTerme : generalis.
  4. Ajout à la hauteur de la ligne par une autre main.
  5. Corrigé de : videlicet.
  6. Ajout au-dessus de la ligne.
  7. Ajout à la hauteur de la ligne par une autre main.
  8. Suppression par biffage : d.
  9. Note dans la marge de gauche.
  10. Corrigé de : colligendis.
  11. Corrigé de : habentis.
  12. Suppression par biffage : dyabolus.
  13. Note dans la marge de gauche.
  14. Ajout à la hauteur de la ligne par une autre main.
  15. Note dans la marge de gauche.
  16. Ajout au-dessus de la ligne par une autre main.
  17. Ajout à la hauteur de la ligne par une autre main.
  18. Suppression par biffage : o.
  19. Note dans la marge de gauche.
  20. Note dans la marge de gauche.
  21. Ajout à la hauteur de la ligne d’une main plus récente : et postea dixit frigida.
  22. Ajout au-dessus de la ligne.
  23. Note dans la marge de gauche.
  24. Note dans la marge de gauche.
  25. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : modus obscuro.
  26. Note dans la marge de gauche.
  27. Omission, complété(e) par analogie.
  28. Note dans la marge de gauche.
  29. Omission, complété(e) par analogie.
  30. Suppression par biffage : Peregerne.
  31. Note dans la marge de gauche.
  32. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : Runy.
  33. Corrigé de : .
  34. Corrigé de : et.
  35. Corrigé de : in.
  36. Corrigé de : quot.
  37. Correction par-dessus, remplace : p.
  38. Note dans la marge de gauche.
  39. Omission, complété(e) par analogie.
  40. Correction au-dessus de la ligne, remplace : prediat.
  41. Suppression par biffage : parte.
  42. Corrigé de : variacionibus.
  43. Ajout dans la marge de droite avec un signe d’insertion.
  44. Note dans la marge de gauche.
  45. Note dans la marge de gauche.
  46. Omission, complété(e) par analogie.
  47. Ajout en haut de la couverture.
  48. Ajout en bas de la couverture.
  1. Damien BerruyerPersonne : est en 1464Date : 1464 déjà vicaire de l’inquisiteur Victor MassenetPersonne : . Il instruit à FruenceLieu : le procès contre Perrissone GappitPersonne : (ACV, Ac 29, p. 160–179).
  2. François GranetPersonne : est nommé inquisiteur dès 1484Date : 1484. En 1481Date : 1481, il agit comme vicaire de l’inquisiteur Thomas GogaPersonne : à NeuchâtelLieu : dans les procès de quatre hommes (Hansen 1901, p. 499–500 ; Modestin 2016). Dix-huit ans plus tard, il est mentionné dans un document comme étant dans l’entourage de Victor MassenetPersonne : (Reymond 1918, p. 37). En même temps que François GranetPersonne : , cette source cite également Jean BlanchetPersonne : , qui est vice-inquisiteur 1480 à 1482Date : 01.01.1480 – 31.12.1482 ; il instruit les procès de Jean PoesiouxPersonne : , Jeannette BarattierPersonne : et Antoine de VernexPersonne : .
  3. Jean BalisteriPersonne : est doyen de SionOrganisation : à partir de février 1483Date : février 1483. Avant la mi-novembre de la même année, l’évêque de LausanneOrganisation : , Benoît de MontferrandPersonne : lui amodie les revenus de son évêché et le nomme vicaire général (HS, 1/4, p. 242). Serait-ce lui qui fait emprisonner pour acte d’hérésie un homme à OuchyLieu : en 1487Date : 1487 (ACV C VI f 53) ?
  4. Ajouté plus tard dans un espace laissé en blanc.
  5. N’a pas pu être identifié ; toutefois, « Afforets », « Affores » est un lieu-dit répandu qui se compose de « ad » et de « forestus » – forêt et qui doit signifier près de la forêt. Peut-être Les RaffortsLieu : , entre OronLieu : et ThioleyresLieu : .
  6. A rapprocher de GrabierPersonne : , nom du démon mentionné dans le procès d’Antoine de VernexPersonne : en 1482Date : 1482 (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 320).
  7. N’a pas pu être identifié.
  8. Il ne s’agit certainement pas de l’accusé, mais de son frère et de sa belle-sœur mentionnés plus haut.
  9. Eventuellement « PerevuatLieu :  », « PerreyvuatLieu :  », sur la commune de BossonnensLieu : .
  10. Le cinquième point manque.
  11. La phrase s’arrête brusquement.
  12. La sentence s’arrête ici, il devrait suivre etcAbréviation.